| 33829 |
onelegant paard |
sukkelaar:
søqǝlīr (L324p Baexem)
|
Lomp paard. [N 8, 20 en 62n]
I-9
|
| 25064 |
oneven, niet door twee deelbaar |
ont:
(de øø kort uitspreken).
ŏŏnt (L324p Baexem)
|
oneven [DC 31 (1959)]
III-4-4
|
| 24360 |
ongedierte, algemeen |
ongesiefer:
oŏngesiffer (L324p Baexem)
|
schadelijke en hinderlijke insecten [DC 55 (1980)]
III-4-2
|
| 33291 |
onkruid, algemeen |
onkruid:
onkrūt (L324p Baexem),
ontuig:
ontȳx (L324p Baexem),
tuig:
tȳx (L324p Baexem)
|
De verzamelnaam van in het wild groeiende planten, tussen de cultuurgewassen; ze belemmeren de cultuurgewassen in hun groei en de boer zal ze dan ook bestrijden. Naar aanleiding van de opgave nuttigheid in L 387 merkt de zegsman op: "Nut is hier ɛvuil, viesɛ"; waarschijnlijker dan deze volksetymologie is echter dat het voorvoegsel on- hier is uitgevallen. Puinen, puimen is eigenlijk de soortnaam van een afzonderlijke plant (zie het lemma Kweek) maar hier uitdrukkelijk opgegeven als de algemene benaming voor alle soorten onkruid. Hetzelfde geldt voor de opgaven reutsel (zie het lemma Perzikkruid). De varianten op -ds zoals vuiligheids vertonen pseudo-klankverschuiving. [N 11, 70a en 80a; N 11A, 172d; N 14, 123 en 124; N 17, 11; N P, 15b en 16b; JG 1a, 1b; A 17, 11; A 26, 9; A 28, 10; A 30, 2; A 39, 1b; A 43, 13; L 2, 18; S 26; Wi 6; monogr.]
I-5
|
| 32778 |
onkruideg, stoppeleg |
driekantige [eg]:
[driekantige eg] (L324p Baexem),
onkruid[eg]:
onkrūt˱[eg] (L324p Baexem
[(oprolbare, lichte ijzeren eg met kleine pinnen)]
),
puinen[eg]:
pø̜i̯nǝ[eg] (L324p Baexem
[(driehoekig van hout)]
)
|
De onkruideg is een eg waarmee men onkruid en wortels van met name kweekgras uit de akker opegde. Met deze eg bewerkte men ook ondiep geploegd stoppelland. Ze werd verder nog gebruikt om het land vlak te trekken en om een akker die geploegd moest worden, voor te bewerken. Men maakte vooral bij deze eg gebruik van de egketting. Door deze verder naar achteren op de eg vast te maken, kon men de tanden van de eg dieper door de grond laten gaan. De onkruideg was vroeger vaak een drie- of vierhoekige houten eg met schuin naar voren gerichte tanden. Wat de vorm betreft, leek ze op de zaadeg, maar ze had minder en tevens langere tanden, die dieper door de grond gingen en waaraan het onkruid minder bleef vastzitten. Als men maar één eg had of gezien de grondsoort ter plaatse dezelfde eg voor meerdere doeleinden kon gebruiken, spande men de eg "scherp" aan, wanneer bij de bestrijding van onkruid e.d. diep geëgd moest worden. Egbenamingen naar de stand van de tanden hoeven dus niet een andere eg te betreffen dan die welke men - maar dan "bot" aangespannen - bij het ineggen van zaad gebruikte. Bijzonderheden omtrent de vorm (‚àÜ, vierkant, –î), het materiaal en het aantal tanden van de onkruideg zijn, voorzover die werden opgegeven, achter de betrokken plaatsnummers vermeld. Aan het einde van het lemma staan enige termen die duiden op de vorm van de onkruideg of het materiaal waaruit deze vervaardigd was, en andere die een moderner egtype betreffen, dat men later is gaan gebruiken voor de bestrijding van onkruid e.d. Voor dialectvarianten in de (...)-vorm zij verwezen naar de betrokken lemmata in de omgeving. Wat met ''eg'' en ''eg'' bedoeld wordt, is aangegeven in de toelichting bij het lemma ''eg''.' [JG 1a + 1b + 1c + 2c; N 11, 70 + 72; N 11A, 160 + 169g; N J, 10 add.; N P, 15 + 16 add.; A 13, 16b; div.; monogr.]
I-2
|
| 22316 |
onnozele-kinderendag |
onnozele-kinderen:
Onneuzel kinjer (L324p Baexem),
onnŭŭzel kindjer (L324p Baexem),
Onnêûzele kinjer (L324p Baexem),
Onnùûzel Kinjer (L324p Baexem)
|
Onnozole kinderen [allerkindere]. [N 06 (1960)]
III-3-2
|
| 17706 |
ontlasting hebben |
naar achter moeten:
ich mót nao achter (L324p Baexem),
naar het huisje moeten:
ich mót nao t huuske (L324p Baexem),
poepen:
ich mót pōēpe (L324p Baexem),
schijt hebben:
Ordinair.
ich höb sjīēt (L324p Baexem),
schijten:
Ordinair.
ich mot sjiete (L324p Baexem)
|
ontlasting hebben [afgon, leutere, driete, zijn gevoeg doen] [N 10c (1961)]
III-1-1
|
| 17707 |
ontlasting hebben, diarree |
aan de dunne zijn:
Diarree.
hae is aanne dunne (L324p Baexem),
aan de schijt zijn:
Diarree. Ordinair.
hae is aanne sjīēt (L324p Baexem)
|
ontlasting hebben [afgon, leutere, driete, zijn gevoeg doen] [N 10c (1961)]
III-1-1
|
| 17927 |
onvast ter been (zijn) |
schravelachtig:
sjravelechtig (L324p Baexem)
|
lopen: onvast ter been [sporrig] [N 10 (1961)]
III-1-2
|
| 34456 |
onvruchtbare geit |
steenbok:
štęi̯nbuk (L324p Baexem)
|
De antwoorden kunnen zowel op een onvruchtbare geit in het algemeen duiden als op een onvruchtbare vrouwelijke geit. [N 19, 72; JG 1a, 1b; N 77, 84; monogr.]
I-12
|