| 31272 |
smeedhamer, handhamer |
smeedhamel:
smiǝ(h)ǭmǝl (Q083p Bilzen)
|
In het algemeen een hamer die de smid gebruikt bij het werk aan het aambeeld. De steel van de smeedhamer kan lang of kort zijn. Eén kant van de kop van de hamer, de baan, is doorgaans vlak of enigszins bol uitgevoerd, de andere, de pen, wigvormig. De pen kan in de richting van de steel staan, maar ook dwars ten opzichte van de steel. Zie ook afb. 33. Volgens de invuller uit Q 5 kon iedere hamer als smidshamer worden gebruikt. De zwaarte van de hamer was afhankelijk van het soort werk. Zie voor het woordtype stuikhamer (L 289) ook de toelichting bij het lemma "stuiken". [N 33, 67-68; monogr.]
II-11
|
| 31281 |
smeedtang |
smeedtang:
smiǝtaŋ (Q083p Bilzen
[(de afstand tussen de twee platte bekken van deze tang werd bepaald door de dikte van het ijzer)]
),
tang met kromme bek:
taŋ męt krumǝ bɛk (Q083p Bilzen),
tang met rond ijzer:
taŋ męt rǫnt˱ ęjzǝr (Q083p Bilzen),
tang met vierkant ijzer:
taŋ męt ˲virkant ęjzǝr (Q083p Bilzen),
vuurtang:
virtaŋ (Q083p Bilzen)
|
In het algemeen de tang waarmee tijdens het smeden stukken metaal worden vastgehouden en verplaatst. Om een werkstuk in de bekken van de tang vast te klemmen worden de benen van de smeedtang met behulp van een ring of haak gesloten gehouden. Zie ook het lemma "tangring, tanghaak". Smeedtangen zijn doorgaans van gesmeed ijzer vervaardigd en worden vaak door de smid zelf gemaakt. Zij kunnen dan ook veel verschillende vormen en afmetingen hebben die meestal bepaald worden door de werkstukken die er mee moeten worden vastgehouden. Zie ook afb. 39 en 40. [N 33, 34a-b; N 33, 380; N 66, 24; monogr.]
II-11
|
| 27411 |
smeerolie |
smeerolie:
smē̜ruǝlǝ (Q083p Bilzen)
|
Olie die wordt gebruikt bij het smeren van de draaiende delen van een machine. [N 33, 307]
II-11
|
| 20924 |
smeren |
smeren:
sm ̇ē̜rǝ (Q083p Bilzen),
smēͅrə (Q083p Bilzen)
|
Olie of vet in de naafbus doen om te voorkomen dat de asarmen vastlopen in de naafbus. [JG, 1a] || smeren [ZND A1 (1940sq)]
II-12, III-2-3
|
| 30469 |
smetlijn |
smetkoord:
smętkuǝt (Q083p Bilzen, ...
Q083p Bilzen)
|
Koord, met krijt of rood poeder besmeerd, waarmee de dak- en leidekker de plaats van de dakpannen, leien en de metalen platen op het beschot aftekent. [N 64, 159a; N 64, 141; div.] || Met een kleurstof ingestreken stuk touw dat gebruikt wordt om een rechte lijn af te tekenen op bijvoorbeeld een te zagen stuk hout. Het strakgespannen touw wordt daartoe in het midden opgetild en vervolgens weer losgelaten. Op deze wijze verkrijgt men een rechte lijn op het hout. De smetlijn wordt zowel door de timmerman als door de houtzager gebruikt. Zie ook het lemma ɛsmetlijnɛ in Wld II.9, pag. 161/215.' [N 50, 20a; monogr.]
II-12, II-9
|
| 31987 |
smetten, afschrijven |
aftekenen:
ǭftēkǝnǝ (Q083p Bilzen),
smetten:
smętǝ (Q083p Bilzen)
|
Met behulp van de smetlijn een rechte lijn aftekenen op een te zagen boomstam of ander hout. Zie ook het lemma ɛsmettenɛ in Wld II.9, pag. 216.' [N 50, 21a; N 53, 204a; monogr.]
II-12
|
| 31988 |
smetter, afschrijver |
houtsmetter:
(h)ōtsmętǝr (Q083p Bilzen)
|
De persoon die het werk van het smetten verricht. Zie ook het vorige lemma en het lemma ɛsmetlijnɛ.' [N 53, 204b]
II-12
|
| 19421 |
smeulen |
luimen:
lāimp (Q083p Bilzen),
louëmt (Q083p Bilzen)
|
smeulen [ZND 06 (1924)]
III-2-1
|
| 27252 |
smid |
smid:
smēt (Q083p Bilzen),
smījǝt (Q083p Bilzen
[(mv smījǝ)]
)
|
In het algemeen een handwerksman die metaal, meestal ijzer, met behulp van hamers en andere gereedschappen bewerkt om er werktuigen of andere voorwerpen van te vervaardigen. Doorgaans wordt het metaal voor de verwerking in de smidsvuurhaard verhit en vervolgens op het aambeeld met behulp van smeedhamers in een bepaalde vorm gesmeed. Het woordtype vlammer (Q 113) is een afleiding van het werkwoord vlammen (vlɛmǝ) dat onder meer "slaan" kan betekenen. Vgl. ook RhWb II, kol. 548 s.v. Flammer, "Schmied".' [Wi 6; S 33; L 6, 78; L 8, 99; Weijnen BN 4, 6; N 33, 1a-b; monogr.]
II-11
|
| 31248 |
smidsas |
assen:
asǝ (Q083p Bilzen)
|
De as van het smidsvuur. Kluitendrek is volgens het Kerkraads Woordenboek (pag. 156) de as van klompen kolengruis, vermengd met leem of van bruinkoolbriketten. [N 33, 30]
II-11
|