| 32740 |
voorste keerstrook |
voordeel:
vȳrdēl (Q121c Bleijerheide)
|
De wendakker die aan de akkeringang of aan de weg ligt of het dichtst bij huis gelegen is. Voor het (...)-gedeelte van varianten zie men het vorige lemma. [N 11, 51a; N 11A, a; A 33, 5]
I-1
|
| 33975 |
voorstrengen |
voorzeelder:
vȳrzēlǝr (Q121c Bleijerheide)
|
Strengen waar het voorgespan (dat is het voorste van twee ingespannen paarden) mee trekt en die aan de voorste schei of aan een haak in de berries van de kar of wagen zijn vastgemaakt. Wanneer drie paarden achter elkaar zijn ingespannen trekt zowel het eerste als het tweede paard met voorstrengen. [JG 1b, 1c, 1d, 2c; N 13, 62]
I-10
|
| 32054 |
voortogen |
trekken met de toogpin:
trɛkǝ met ˲dǝr tsǭxpen (Q121c Bleijerheide)
|
De twee delen van de hoekverbinding bij elkaar trekken door een metalen toognagel in de voorgeboorde gaten te slaan. [N 54, 64b]
II-12
|
| 27571 |
vooruitbetaling op het loon |
abschlag:
ab˱šlāx (Q121c Bleijerheide
[(Domaniale)]
[Winterslag, Waterschei])
|
[N 95, 974; N 95, 973]
II-5
|
| 33853 |
vooruittrappen |
stoten:
štuǝsǝ (Q121c Bleijerheide)
|
De meeste woorden in dit lemma komen ook in het volgende lemma voor. [N 8, 70b en 71]
I-9
|
| 34583 |
voorwand |
kopbred:
kop˱brɛt (Q121c Bleijerheide)
|
De vaste of afneembare voorplank van de kar of wagen. De kar met opkipbare bak heeft meestal een vaste voorwand; bij die met vaste bak kan de voorwand weggenomen worden en vervangen worden door bv. een oogsthek om de laadruimte te vergroten. Dit lemma vertoont een grote gelijkenis met het lemma voor de achterwand. Dat is niet te verwonderen, omdat er betekenisuitbreidingen in de twee richtingen zijn geweest. Ten noorden van de lijn Halen (P 48) - Neeroeteren (L 368) hebben de benamingen voor de achterplank geleidelijk aan ook de betekenis "voorplank" gekregen, omdat de achterplank altijd een apart onderdeel van de kar of de wagen geweest is, terwijl de voorplank alleen maar bij de hoogkar los is en dus een apart onderdeel vormt. Ten zuiden van deze lijn is echter het omgekeerde gebeurd: de achterplank heeft de naam van de voorplank gekregen. Vermoedelijk hadden de karren hier oorspronkelijk helemaal geen achterplank. Toen men nadien de karbak achteraan ook ging afsluiten (om de laadruimte te vergroten), werd daarvoor dan dezelfde naam gebruikt als die van de voorplank, die hier sterk op leek. (Meer hierover is te vinden in Goossens 1963, pag. 54-58). Op de kaart zijn voor Belgisch Limburg alleen de gegevens uit de mondelinge enquête opgenomen. [Meer hierover is te vinden in Goossens 1963, pag. 54-58]
I-13
|
| 30100 |
voorwerkers |
frontstenen:
frǫntštęŋ (Q121c Bleijerheide)
|
Metselstenen voor de buitenste spouwmuur, en meer in het algemeen voor metselwerk dat in het zicht blijft. Voorwerkers zijn meestal eerste keus metselstenen. Zie voor het woordtype 'façadestenen' ook het lemma 'Kleine stenen' in wld ii.8, pag. 70. [N 31, 35f; monogr.]
II-9
|
| 25406 |
voorwerp waarmee men de laatste haren van het varkenslijf brandt |
bos stro:
bos stro (Q121c Bleijerheide)
|
Met dit voorwerp brandt men de na het krabben achtergebleven haren af. Het lemma valt uiteen in twee delen: één deel waarin de ouderwetse methoden worden genoemd b.v. stro e.d. en een deel waarin moderner gereedschap is opgenomen b.v. gasbrander. Het branden met stro e.d. kan gebeuren door met een bosje brandend stro over het varkenslijf te strijken, of door een strovuurtje onder het varken te stoken, terwijl het dier is opgehangen. Voor het mes waarmee men de laatste haren van het varkenslijf verwijdert, zie men het lemma ''mes''.' [N 28, 33c; monogr.]
II-1
|
| 18911 |
voorzichtig |
voorzichtig:
verzich’tieg (Q121c Bleijerheide),
vuurzich’tieg (Q121c Bleijerheide)
|
vorzichtig
III-1-4
|
| 31264 |
voren |
groeven in plaat maken:
gruvǝ e plāt māxǝ (Q121c Bleijerheide)
|
Met behulp van de gleufstaak of het voorijzer groeven in een metalen plaat maken. [N 64, 34e; N 66, 14e]
II-11
|