| 23256 |
de avond luiden |
de bedeklok trekken:
de bēekloͅk trikt (Q071p Diepenbeek),
de kerk toetrekken:
de kerk trekt toe (Q071p Diepenbeek),
het sluiten van de kerk luiden:
t sloaten vanne kèrk (Q071p Diepenbeek)
|
De avondklok luidt. [ZND 32 (1939)] || Het angelus luiden aan het begin van de avond [het luidt......?] [de koster luidt......?]. [N 96A (1989)]
III-3-3
|
| 17855 |
de berg afrollen |
afreddelen:
də bärch ōfrädəln (Q071p Diepenbeek),
afrollen:
de berg ōͅfrollen (Q071p Diepenbeek),
aftrullen:
de berg auftrullen (Q071p Diepenbeek),
de berg ōͅftrollen (Q071p Diepenbeek),
də bärch ōftrylən (Q071p Diepenbeek)
|
de berg afrollen [ZND 41 (1943)]
III-1-2
|
| 25432 |
de buik opensnijden |
opensnijden:
ōpǝsnęjǝn (Q071p Diepenbeek),
pens opensnijden:
pɛns ōpǝnsnęjǝn (Q071p Diepenbeek)
|
De buik opensnijden om de ingewanden eruit te kunnen halen. [N 28, 56; monogr.]
II-1
|
| 23471 |
de doodsklok luiden |
overluiden:
euverleuën (Q071p Diepenbeek)
|
Het luiden voor iemand die pas gestorven is, een overledene overluiden [t loet tsóm doeëd, de doodsklok luiden, iemand ovverluuje?]. [N 96A (1989)]
III-3-3
|
| 32715 |
de eerste voor ploegen |
(de) aanscheut maken:
[aanscheut] mǭ.kǝ (Q071p Diepenbeek),
aanschieten:
ǭnšītǝ (Q071p Diepenbeek),
opeenaan varen:
ǫp˱ē.nǭn vǭ.rǝ (Q071p Diepenbeek)
|
Het ploegen van de eerste voor van een akker in het midden, als men bijeen gaat ploegen; aan de zijkant(en), als men uiteen of heen en weer gaat ploegen. Men ploegt de eerste voor gewoonlijk wat minder diep, om de vorming van een rug te voorkomen. Alleen bij het ploegen met een wentelbare of keerbare ploeg is er één eerste voor, in alle andere gevallen zijn er steeds twee eerste voren, nl. bij het uiteenploegen aan de zijkanten gelegen en bij het bijeenploegen tegen elkaar in het midden gelegen. Veel opgaven gelden daarom ook voor de twee eerste voren. De specifieke benamingen voor het ploegen van de eerste voor in het midden of aan de zijkant zijn onder B., resp. C. opgenomen; al de andere opgaven vindt men onder A. Door de zakelijke overeenkomst kunnen de benamingen soms ook toepasselijk zijn op bijeen- of uiteenploegen. Voor het (...)-gedeelte van varianten zie men de drie volgende lemmata. [N 11, 61; N 11A, 117c + 119b + 121b; JG 1a + 1b; A 33, 18c; monogr.]
I-1
|
| 32763 |
de eg |
eegd/eeg:
ei̯x (Q071p Diepenbeek),
ēi̯x (Q071p Diepenbeek),
ęi̯x (Q071p Diepenbeek)
|
Het vanouds bekende, uit een raam met pinnen bestaand werktuig, waarmee akkerland oppervlakkig bewerkt wordt. Dit lemma betreft de eg in het algemeen; benamingen voor de eg naar de vorm, naar het materiaal waarvan ze gemaakt kan zijn, en naar het te verrichten werk vindt men in de volgende lemmata. Hieronder worden de typen eegde, eegd/eeg en eg onderscheiden. Onder eegd/eeg zijn dialectvarianten met en zonder dentaal bijeengezet, omdat het i.v.m. met mogelijke apocope van de dentaal niet steeds duidelijk is of ze het ene dan wel het andere type vertegenwoordigen. In verband hiermee zijn achter de plaatsnummers (soms achter de enkelvoudsvarianten) ook de opgegeven meervoudsvormen vermeld. Onder verwijzing naar het hier gemaakte onderscheid (eegde, eeg(d), eg) wordt in de volgende lemmata het betrokken woord(deel) in de typen door [eg [JG 1a+ 1b; N 11, 67; N 11A, 154a; N 15, 4; N J, 10; N P, 18a; L 33, 52; A 13, 16a; A 40, 9; Gwn 7, 3; div.; monogr.]
I-2
|
| 32791 |
de eg lichten |
(de eg) lichten:
lextǝ (Q071p Diepenbeek),
lixtǝ (Q071p Diepenbeek),
heffen:
hø̜fǝ (Q071p Diepenbeek)
|
De eg tijdens het eggen met de egstok optrekken, om het onkruid e.d. van de tanden af te laten vallen. Om dit te bereiken kan men de eg ook laten "dansen": bij elke tweede stap trekt men de eg van achteren een weinig naar links (of rechts), waardoor ze een zigzaggende gang krijgt. Bij de onderstaande termen is het object steeds de eg. [JG 1a; JG 1b add.; N 11, 73 add.; N 11A, 166a; div.; monogr.]
I-2
|
| 30510 |
de euze aanbrengen |
euzen zetten:
ø̜jzǝn zętǝ (Q071p Diepenbeek)
|
De benedenste laag van een geheel met stro of riet gedekt dak aanbrengen. [N F, 36]
II-9
|
| 22613 |
de gaffel toezetten |
averechtse vork:
də "vəräsə vørk (Q071p Diepenbeek),
de voorste vork enger zetten:
iner = enger
de vioͅsde vørk iŋer zeͅtten (Q071p Diepenbeek)
|
Worden de voorste kegels niet dichter bij elkaar geplaatst? Hoe noemt men dat? [ZND 36 (1941)]
III-3-2
|
| 32770 |
de gezamenlijke balken van de eg, het egraam |
raam:
rǭm (Q071p Diepenbeek)
|
De eg bestaat uit een aantal hoofdbalken die onderling verbonden zijn door dwarsbalkjes of scheien. Tezamen vormen ze het raam van de eg. De in dit lemma opgenomen termen zijn van toepassing op de egbalken in het algemeen. Ze werden opgegeven als benaming voor zowel de hoofd- als de verbindingsbalkjes. Aan het eind van het lemma zijn een aantal voor zichzelf sprekende termen opgenomen, die betrekking hebben op het door hoofd- en dwarsbalkjes gevormde geraamte van de eg. [JG 1a + 1b; N 11, 69a + b; N 11A, 155c; monogr.]
I-2
|