| 32570 |
de akker bewerken |
(het land) vaardigmaken:
vē̜rexmǭ.kǝ (Q003p Genk),
labeuren:
labērǝ (Q003p Genk)
|
Al het werk op de akker samen (bemesten, ploegen, eggen, rollen enz.) kan als één geheel gezien worden. Het werk op de akker staat dan in tegenstelling tot het werk op de boerderij. Het woord labeuren blijkt de volgende betekenisnuances te hebben: a. al het werk op de akker tot deze gereed is om bezaaid of beplant te worden, b. al het werk op de akker, het zaaien of planten inbegrepen, c. al het werk op de akker in het algemeen, soms met inbegrip van het oogsten. Vaak heeft het de bijbetekenis van zwaar werk verrichten. Opgaven van labeuren de zin van "het boerenbedrijf uitoefenen" of met "zwaar werk doen" als hoofdbetekenis zijn hier niet opgenomen. [N 5A, 95a add.; N 11A, 132 add.; N 11A, 143; JG 1a + 1b; L 37, 11c; monogr.]
I-1
|
| 23256 |
de avond luiden |
avond luiden:
hət ovənt loit (Q003p Genk)
|
De angelusklok luidt. [ZND 32 (1939)]
III-3-3
|
| 17855 |
de berg afrollen |
afdonderen:
də bɛrg oəfdondərən (Q003p Genk),
afreddelen:
də bɛrg oəfrɛddələn (Q003p Genk),
afrollen:
də bɛrg oəfrollən (Q003p Genk)
|
de berg afrollen [ZND 41 (1943)]
III-1-2
|
| 27603 |
de dienst beginnen |
beginnen:
beginnen (Q003p Genk
[(Winterslag / Waterschei)]
[Domaniale])
|
[N 95, 119]
II-5
|
| 27604 |
de dienst eindigen |
schicht hebben:
schicht hebben (Q003p Genk
[(Winterslag / Waterschei)]
),
schicht maken:
schicht maken (Q003p Genk
[(Winterslag / Waterschei)]
[Eisden])
|
[N 95, 120; N 95, 83; monogr.; Vwo 618]
II-5
|
| 33845 |
de eerste uitwerpselen van het veulen |
eerste mest:
īǝ.rstǝ męst (Q003p Genk)
|
Zij vormen een zwarte, kleverige stof. [N 8, 58]
I-9
|
| 32715 |
de eerste voor ploegen |
(de tweede voor) bovenop varen:
būǝ.vǝnǫp ˲vǭ.rǝ (Q003p Genk),
aanschieten:
ǭnšitǝ: (Q003p Genk),
tegeneenvaren:
tigǝnē.nvǭ.rǝ (Q003p Genk)
|
Het ploegen van de eerste voor van een akker in het midden, als men bijeen gaat ploegen; aan de zijkant(en), als men uiteen of heen en weer gaat ploegen. Men ploegt de eerste voor gewoonlijk wat minder diep, om de vorming van een rug te voorkomen. Alleen bij het ploegen met een wentelbare of keerbare ploeg is er één eerste voor, in alle andere gevallen zijn er steeds twee eerste voren, nl. bij het uiteenploegen aan de zijkanten gelegen en bij het bijeenploegen tegen elkaar in het midden gelegen. Veel opgaven gelden daarom ook voor de twee eerste voren. De specifieke benamingen voor het ploegen van de eerste voor in het midden of aan de zijkant zijn onder B., resp. C. opgenomen; al de andere opgaven vindt men onder A. Door de zakelijke overeenkomst kunnen de benamingen soms ook toepasselijk zijn op bijeen- of uiteenploegen. Voor het (...)-gedeelte van varianten zie men de drie volgende lemmata. [N 11, 61; N 11A, 117c + 119b + 121b; JG 1a + 1b; A 33, 18c; monogr.]
I-1
|
| 32763 |
de eg |
eegd/eeg:
ēx(t) (Q003p Genk
[(pl ēg(d)ǝ)]
)
|
Het vanouds bekende, uit een raam met pinnen bestaand werktuig, waarmee akkerland oppervlakkig bewerkt wordt. Dit lemma betreft de eg in het algemeen; benamingen voor de eg naar de vorm, naar het materiaal waarvan ze gemaakt kan zijn, en naar het te verrichten werk vindt men in de volgende lemmata. Hieronder worden de typen eegde, eegd/eeg en eg onderscheiden. Onder eegd/eeg zijn dialectvarianten met en zonder dentaal bijeengezet, omdat het i.v.m. met mogelijke apocope van de dentaal niet steeds duidelijk is of ze het ene dan wel het andere type vertegenwoordigen. In verband hiermee zijn achter de plaatsnummers (soms achter de enkelvoudsvarianten) ook de opgegeven meervoudsvormen vermeld. Onder verwijzing naar het hier gemaakte onderscheid (eegde, eeg(d), eg) wordt in de volgende lemmata het betrokken woord(deel) in de typen door [eg [JG 1a+ 1b; N 11, 67; N 11A, 154a; N 15, 4; N J, 10; N P, 18a; L 33, 52; A 13, 16a; A 40, 9; Gwn 7, 3; div.; monogr.]
I-2
|
| 32791 |
de eg lichten |
oplichten:
ǫplextǝ (Q003p Genk)
|
De eg tijdens het eggen met de egstok optrekken, om het onkruid e.d. van de tanden af te laten vallen. Om dit te bereiken kan men de eg ook laten "dansen": bij elke tweede stap trekt men de eg van achteren een weinig naar links (of rechts), waardoor ze een zigzaggende gang krijgt. Bij de onderstaande termen is het object steeds de eg. [JG 1a; JG 1b add.; N 11, 73 add.; N 11A, 166a; div.; monogr.]
I-2
|
| 22613 |
de gaffel toezetten |
de gaffel enger zetten:
gaffel enger zetten (Q003p Genk),
de vork enger zetten:
vork enger zetten (Q003p Genk)
|
Worden de voorste kegels niet dichter bij elkaar geplaatst? Hoe noemt men dat? [ZND 36 (1941)]
III-3-2
|