| 32849 |
oude grassoorten |
hazebrood:
hǭǝzǝbrūǝt (L286p Hamont),
watergras:
wǭǝtǝr[gras] (L286p Hamont),
windhalm:
wēnthalǝm (L286p Hamont)
|
De hieronder vermelde woorden werden opgegeven op de vraag naar verschillende oude grassoorten. Na de lexikale eenvoud van het vorige lemma ''gras'', leverde deze vraag een grote oogst aan plantennamen op. Het is echter lang niet altijd duidelijk welke botanische grassoort nu precies bedoeld wordt; eenzelfde plantenvolksnaam kan immers in de ene streek een andere botanische familie of afdeling aanduiden dan in de andere streek. Naast de oude grassoorten blijken óók en vooral wilde grassoorten te zijn opgegeven die juist niet voor de weidebouw van belang zijn, maar waarmee de landbouwer en veeteler te maken heeft om ze van zijn cultuurgrond weg te houden, onkruid derhalve. Zie ook de lemma''s ''zuring'' en ''distel'' en de benamingen voor het onkruid in de akker in de aflevering over de Akkerbouw (WLD.I.1.4). Zie voor de fonetische documentatie van het woord(deel) ''gras'' het lemma ''gras''. Het lemma bevat enkelvouden en meervouden.' [N 14, 82; monogr.]
I-3
|
| 20320 |
oude man |
oude man:
də gujən awən mān es meͅt pērd dort īs gəzakt ən ent kawd wōͅtər gəvalən (L286p Hamont)
|
De goede oude man is met het paard door t ijs gebroken en in het koud water gevallen (gebroken of gezakt?) [ZND 04 (1924)]
III-3-1
|
| 20319 |
oude vrouw |
oude vrouw:
aaw vròw (L286p Hamont, ...
L286p Hamont)
|
een oude vrouw [ZND 05 (1924)]
III-2-2, III-3-1
|
| 20328 |
ouderlijk huis |
oud huis:
znd 11, C8
aawd hōēs (L286p Hamont),
ouderlijk huis:
znd 11, C8
awərləkhōēs (L286p Hamont),
stamhuis:
znd 11, C8
stamhōēs (L286p Hamont),
vaderhuis:
znd 11, C8
vadərhŏĕs (L286p Hamont)
|
vaderlijk huis [ZND 11 (1925)]
III-2-2
|
| 20229 |
ouders |
ouders:
aawərs (L286p Hamont)
|
ouders [ZND 11 (1925)]
III-2-2
|
| 18189 |
ouderwets |
ouderwets:
āuwərweͅts (L286p Hamont)
|
ouderwets
III-1-3
|
| 25504 |
ovendeur |
ovenplaat:
ovenplaat (L286p Hamont),
ovenscheel:
ovenscheel (L286p Hamont),
ovenscheel met handvat:
ovenscheel met handvat (L286p Hamont)
|
Het deurtje kan van ijzer zijn of van hout. De houten vormen zijn in de regel ouder. De informant van L 289b zegt dat deze sluiting een plank met een natte zak kan zijn die met een lat of paal tegen de opening van de oven wordt gezet. De woordtypen "stop", "stopsel", "ovenstopsel" wijzen heel waarschijnlijk op een bepaalde vorm vaan dichten. Zo vermeldt Weyns (blz. 27) dat in Oost-Vlaanderen de deur hier en daar een houten blok, 15 cm dik, is dat, voor de gevulde oven geplaatst, met leem, modder, soms zelfs met koedrek gemengd met aarde, wordt dichtgesmeerd. [N 29, 2b; N 29, 2a; OB 2, 3b; OB 2, 3a; monogr.]
II-1
|
| 33421 |
ovenkelder |
onderoven:
ǫndǝrō.vǝ (L286p Hamont)
|
De bergruimte onder de oven, soms benut om brandstof en/of as in op te bergen, maar ook vaak, vanwege de gunstige vocht- en warmtegesteldheid, om er aardappelen op te slaan. De benamingen wijken in dat laatste geval doorgaans niet af van die van de aardappelkelder die men in de schuur vindt en die zijn behandeld in het lemma "schuurkelder, aardappelkelder" (3.3.5). Krikken is gloeiende as; amer is houtskool, en schansen zijn takkenbossen. Vergelijk ook het lemma önderoven", in Deel II, aflevering 1, blz. 73. [N 5A, 25c; N 5, 136; OB 2, 2f; monogr. add. uit N 29, 5 en 11d]
I-6
|
| 25503 |
ovenmond |
ovenmuil:
ovenmuil (L286p Hamont),
ōvǝnmul (L286p Hamont)
|
De opening in de oven waardoor brandstof en brood naar binnen worden geschoven. [N 29, 2a; OB 2, 3a; monogr.]
II-1
|
| 25608 |
ovenpaal |
ovenschaalde:
ōvǝnsxǭl (L286p Hamont),
ōvǝsxǭǝl (L286p Hamont),
ovenschup:
hōvǝnsxøp (L286p Hamont),
ōvǝsxø̜p (L286p Hamont),
ovenzwaalde:
hōvǝnšwal (L286p Hamont),
schaalde:
sxǭǝl (L286p Hamont)
|
De ovenpaal is in de regel een ongeveer twee meter langer stok met een plat, rond, rechthoekig of tongvormig blad van hout of ijzer waarmee het in broodvorm opgemaakte deeg in de oven wordt geschoven. Meestal haalt men hiermee ook het gebakken brood uit de oven. Het blad loopt naar voren scherp toe om het inschieten van het brood te vergemakkelijken en vooral om bij het uittrekken de paal onder het brood te kunnen schuiven (Weyns blz. 34). Wat de woordtypen "rochelijzer", "haak", "schoffel" en mogelijk nog andere betreft moet men heel waarschijnlijk aan andersoortig gereedschap denken waarmee men toch het brood uit de oven kan halen. Zie afb. 22. [N 29, 45b; RND 57; L 40, 13a; A 44, 22; OB 2, 2d; OB 2, 2e; mat. S -daaronder valt wat A. Stevens in zijn artikel ''Zwaaide, een zuidoost-nederlandse dialektbenaming voor de broodschieter of ovenpaal'' noemt "mat. S, P, C en G"; monogr.]
II-1
|