| 28413 |
platte korf |
platte korf:
platǝ kø̜rf (Q113p Heerlen)
|
Korf met een platte kop in tegenstelling tot de korf met spitse kop. Bij het vervoeren van de bijen naar de heide geeft men de voorkeur aan de korven met platte kop (Lhoest, pag. 78) Dit korftype is vooral bekend van de Lüneburger heide. [N 63, 3c; N 63, 3b]
II-6
|
| 30170 |
platvol voegen |
plat voegen:
plat ˲[voegen] (Q113p Heerlen),
platvol voegen:
plat˲vǫl [voegen] (Q113p Heerlen)
|
Metselvoegen met mortel volstrijken zodat de voorkanten ervan gelijk liggen met die van de stenen. Zie voor de fonetische documentatie van het woord '(voegen)' het lemma 'Een muur voegen'. [N 32, 34a]
II-9
|
| 30169 |
platvol werk |
platvol werk:
plat˲vǫl werǝk (Q113p Heerlen)
|
Wijze van voegen waarbij de voorkant van de voeg gelijk ligt met die van de metselsteen. [N 32, 34a; monogr.; N 32, 29d]
II-9
|
| 30558 |
pleisteren |
pleisteren:
plīstǝrǝ (Q113p Heerlen),
witten:
wetǝ (Q113p Heerlen)
|
Een muurvlak of plafond bedekken met een laag metselmortel uit kalk en zand of Portlandcement. Voor fijner werk, vooral binnenhuis, worden muur of plafond eerst bedekt met een laag mortel, vervolgens effen geschuurd en dan overtrokken met een dunne laag pleisterspecie, meestal bestaande uit gegoten kalk en gips. Ook in Q 121 kende men verschillende bewerkingen om een muur te bepleisteren. Als eerste werd op de gemetselde muur met behulp van een speciale troffel, de zogenaamde 'schmeisstroffel' ('šmajstrufǝl'), een laag specie aangebracht. Het blad van deze troffel was, in tegenstelling tot dat van de gewone troffel, van voren recht. Men noemde dit: 'in het rauwt zetten' ('en ǝt rǫwt ˲z'tsǝ'). De stucadoor maakte daartoe een mortel aan, bestaande uit 5 delen zand, 1 deel kalk en 1 deel cement, die 'rauhputz' ('rǫwputs') werd genoemd. Nadat de laag was aangebracht werd hij met behulp van een rij glad gemaakt. Wanneer de muur ongeveer veertien dagen had gedroogd, kon men beginnen met de afwerking. Men noemde dit: de muur 'in de witte zetten' ('en dǝr w ̇īsǝ z'tsǝ') of 'in de fijnputz zetten' ('en dǝr fīn-/fajnputs z'tsǝ'). Daarbij werden twee lagen opgebracht. Het opbrengen van de eerste laag werd gedaan met behulp van de troffel en de 'sprahe' ('šprǭǝn'). Vervolgens werd de muur met de plakspaan gladgeschuurd. Voor de laatste laag gebruikte men 'vette spijs' ('v'tǝ špīs'), dus mortel waar veel kalk in was gemengd, zodat die laag ook wel 'de vette' ('dǝr v'tǝ') werd genoemd. Ook deze laag werd weer met de plakspaan verder afgewerkt. Zie ook de toelichtingen bij de lemmata 'Plafond', 'Plakspaan' en 'Speciebord'. Bij het pleisteren van een plafond werd de pleistermortel met grote kracht tegen de pleisterlatten gedrukt. Het teveel aan pleister dat bij deze werkzaamheden achter de latten terecht kwam, werd in Q 193 'kraal' ('kral') genoemd. Het woord werd ook gebruikt voor het teveel aan specie aan de binnenkant van een spouwmuur (Gronsvelds Woordenboek, pag. 243). [N 32, 37a; N 32, 37b; monogr.]
II-9
|
| 30560 |
pleistermortel |
kalkspijs:
kalǝkšpīs (Q113p Heerlen),
plaaster:
plǫastǝr (Q113p Heerlen),
pleisterspecie:
plīstǝr[specie] (Q113p Heerlen),
pleisterspijs:
pliǝstǝr[spijs] (Q113p Heerlen)
|
Mortel voor pleisterwerk. Pleistermortel mag, om krimpscheuren te voorkomen, niet te vet zijn. Hij wordt dan ook meestal samengesteld uit 1 deel Portlandcement op 3 delen zand of 1 deel kalkpoeder, 1,5 deel tras en 2,5 à 3 delen zand of 1 deel Portlandcement, 1 deel tras en 5 delen zand (Zwiers II, pag. 218). Zie voor de fonetische documentatie van de tussen '(...)' geplaatste woorden en woorddelen het lemma 'Mortel'. [N 30, 38d; N 32, 37b; monogr.]
II-9
|
| 30565 |
pleistermortel gladstrijken |
afstrijken:
āfštrīkǝ (Q113p Heerlen),
gladstrijken:
glatštrīkǝ (Q113p Heerlen),
glatten:
glɛtǝ (Q113p Heerlen)
|
Een pleisterlaag met behulp van het raapbord gladmaken. [N 32, 38a; monogr.]
II-9
|
| 29939 |
pleistertroffel |
troffeltje:
tryfǝlkǝ (Q113p Heerlen)
|
Klein troffeltje met veerkrachtig blad voor het pleisteren van (kleine) oppervlakken en voor werkzaamheden op plaatsen waarvoor de normale troffel te groot is. In Q 121 wordt het spitstroffeltje gebruikt voor het fijnere werk van de stucadoor. Zie afb. 1b. Zie voor de fonetische documentatie van de woorden '(troffel)' en '(truweel)' het lemma 'troffel'. [N 30, 8a; monogr.]
II-9
|
| 25179 |
plensbui, zware bui |
bijs:
⁄n bies (Q113p Heerlen),
drets:
dreutsj (Q113p Heerlen),
plens:
plàànsj (Q113p Heerlen),
schuil:
schoel (Q113p Heerlen),
⁄n sjoel (Q113p Heerlen)
|
grote hoeveelheid regen ineens [guts] [N 81 (1980)] || plasregen || zware plensbui [zeng, schoer, sjoel, goersj] [N 22 (1963)]
III-4-4
|
| 32833 |
pletplank, treedplankjes, treedklompen |
plet:
plɛt (Q113p Heerlen)
|
Het platkloppen van de grond bij de hofbouw gebeurde met een stamper of een gesteelde pletplank (zie afb. 87); het kon echter ook met de spade of de platte schop gedaan worden. Werd de grond met de voeten vastgetreden, dan droeg men oude (afgesleten) klompen, waaronder men plankjes had gespijkerd of gebonden. Men kon zulke plankjes ook onder de voeten houden d.m.v. touwen die men bij het "aantreden" met de hand strak hield; zie afb. 88. [JG 1b add.; N P, 20; N 11A, K]
I-2
|
| 19336 |
plezier maken |
ruisen:
rōūsjə (Q113p Heerlen),
spa (du.) maken:
sjpàs-máákə (Q113p Heerlen)
|
plezier, pret maken [plezieren, ruizen] [N 85 (1981)]
III-1-4
|