e-WLD begrippen

id	Begrip	Trefwoord: dialectopgave (plaats)	Omschrijving
21365	schieten	schieten: šētǝ (Q112a Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Emma])	Losbreken van delfstoffen, grond en gesteente door middel van springstof. [N 95, 395; N 95, 429; monogr.; Vwo 49] II-5
27850	schietgat	boorlok: boarlǭk (Q112a Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), pijp: pīp (Q112a Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Eisden])	Gat, geboord in het los te schieten gesteente. Later wordt dit gat opgevuld met springstof. [N 95, 399; monogr.; Vwo 160; Vwo 519] II-5
27851	schietgaten boren	boren: bōrǝ (Q112a Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Oranje-Nassau II, Emma, Hendrik])	[N 95, 400; monogr.] II-5
27858	schietkabel	schiet(s)kabel: šētkābǝl (Q112a Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV])	Een door een rubbermantel of plastic isolatie beschermde twee-aderige kabel die de verbinding vormt tussen enerzijds het schiettoestel en anderzijds de schietdraden van de verschillende ontstekers. De schietkabel is tenminste 50 meter lang om het de schietmeester mogelijk te maken de ladingen vanaf voldoende afstand te laten springen (Defoin pag. 144). Omdat in vraag N 95, 410 geen onderscheid werd gemaakt tussen "schietkabel" en "schietdraad" kan een aantal in dit lemma opgenomen opgaven ook van toepassing zijn op de schietdraad (zie ook het lemma Schietdraad). [N 95, 410; monogr.] II-5
27847	schietkist	geschotkist: gǝšǫskes (Q112a Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Zwartberg, Waterschei])	Kist waarin de schiethouwer of schietmeester springstof en eventueel ook het schiettoestel ondergronds kan opbergen. [N 95, 421; monogr.] II-5
27838	schietmeester, schiethouwer	schiethouwer: šēthǫwǝr (Q112a Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Maurits]), schietmeester: šētmēstǝr (Q112a Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Emma, Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV])	De mijnwerker die verantwoordelijk is voor het aanbrengen van de lading in het schietgat en het tot ontploffing brengen daarvan. Uit de opgaven van de respondenten blijkt dat de term "schiethouwer" alleen in Nederlands Limburg werd gebruikt. Elke post had een voorman en wanneer daar geschoten moest worden was de voorman tevens schiethouwer. Daarnaast kende men schietmeesters die de schietwerkzaamheden op verschillende posten voor hun rekening namen en daarvoor een aparte premie kregen (Van der Maar pag. 4). Wat betreft het woordtype "boutefeu", oorspronkelijke betekenis "lontstok", daarover schrijft Vanwonterghem (pag. 76): "De volksoverlevering ziet in de naam boute-feu ten onrechte een element "boute". Dit komt omdat men tot in de vorige eeuw de schietmeester inderdaad ook penitent noemde, dit wegens de grote gevaren aan zijn beroep verbonden. Hij moest namelijk vóór al de andere mijnwerkers afdalen en op de plaatsen waar men moest schieten met een lange stok (boute-feu genaamd) met een fakkel het mijngas tot ontploffing brengen. Oude mijnwerkers vertellen dat daarvoor soms gevangenen en veroordeelden gebruikt werden." De benamingen "tijdschieter", "tijdschietmeester" en "tijd-boutefeu" zijn specifiek van toepassing op een schietmeester die bevoegd is om te schieten met tijdontsteking. [N 95, 145a, b; N 95, 396; N 95, 397; monogr.; Vwo 179; Vwo 340, Vwo 405; Vwo 527; Vwo 688; Vwo 783] II-5
27884	schietplaat	schietdeur: šētdȳr (Q112a Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Domaniale])	Bescherming in de vorm van ijzeren platen of ijzeren stijlen, versterkt met hout (Q 121c), waarachter de mijnwerker zich verschuilt wanneer er wordt geschoten. [N 95, 398; N 95, 398 add.; N 95, 416] II-5
27860	schietprop	besatz: bǝzats (Q112a Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Domaniale])	Prop, uit leem of nat gemaakt steenstof, waarmee de lading in het schietgat wordt afgesloten. De prop verhindert dat bij het ontploffen van de springstof de detonatiegassen door het boorgat kunnen ontsnappen. [N 95, 404; monogr.; Vwo 16; Vwo 125; Vwo 174; Vwo 175; Vwo 573; Vwo 586] II-5
27864	schiettoestel	schietapparaat: šētaparāt (Q112a Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), schiettoestel: šēttustęl (Q112a Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Maurits])	Dynamo die de elektrische stroom levert voor het tot gloeien brengen van het gloeidraadje in de ontsteker. De elektrische stroom wordt via kabels van het schiettoestel naar de ontstekers gevoerd. Door de onduidelijke vraagstelling van vraag N 95, 409 ("Hoe noemt u een schietdoos of ontstekingsapparaat") is het mogelijk dat een aantal dialectvarianten die onder het woordtype schietdoos zijn opgenomen, eigenlijk van toepassing zijn op de blikken doos waarin de patronen van het springstoffenmagazijn naar de werkpunten vervoerd werden (zie het lemma Schietdoos). [N 95, 409; N 95, 418; monogr.] II-5
20687	schijf braadspek	spekbraai: schj=ch van chocolade schjpekbrou (Q112a Heerlerheide)	Stuk gebraden spek (spekbraoj, braoj?) [N 16 (1962)] III-2-3

schieten

schieten: šētǝ (Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Emma])

Losbreken van delfstoffen, grond en gesteente door middel van springstof. [N 95, 395; N 95, 429; monogr.; Vwo 49] II-5

schietgat

boorlok: boarlǭk (Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), pijp: pīp (Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Eisden])

Gat, geboord in het los te schieten gesteente. Later wordt dit gat opgevuld met springstof. [N 95, 399; monogr.; Vwo 160; Vwo 519] II-5

schietgaten boren

boren: bōrǝ (Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Oranje-Nassau II, Emma, Hendrik])

[N 95, 400; monogr.] II-5

schietkabel

schiet(s)kabel: šētkābǝl (Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV])

Een door een rubbermantel of plastic isolatie beschermde twee-aderige kabel die de verbinding vormt tussen enerzijds het schiettoestel en anderzijds de schietdraden van de verschillende ontstekers. De schietkabel is tenminste 50 meter lang om het de schietmeester mogelijk te maken de ladingen vanaf voldoende afstand te laten springen (Defoin pag. 144). Omdat in vraag N 95, 410 geen onderscheid werd gemaakt tussen "schietkabel" en "schietdraad" kan een aantal in dit lemma opgenomen opgaven ook van toepassing zijn op de schietdraad (zie ook het lemma Schietdraad). [N 95, 410; monogr.] II-5

schietkist

geschotkist: gǝšǫskes (Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Zwartberg, Waterschei])

Kist waarin de schiethouwer of schietmeester springstof en eventueel ook het schiettoestel ondergronds kan opbergen. [N 95, 421; monogr.] II-5

schietmeester, schiethouwer

schiethouwer: šēthǫwǝr (Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Maurits]), schietmeester: šētmēstǝr (Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Emma, Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV])

De mijnwerker die verantwoordelijk is voor het aanbrengen van de lading in het schietgat en het tot ontploffing brengen daarvan. Uit de opgaven van de respondenten blijkt dat de term "schiethouwer" alleen in Nederlands Limburg werd gebruikt. Elke post had een voorman en wanneer daar geschoten moest worden was de voorman tevens schiethouwer. Daarnaast kende men schietmeesters die de schietwerkzaamheden op verschillende posten voor hun rekening namen en daarvoor een aparte premie kregen (Van der Maar pag. 4). Wat betreft het woordtype "boutefeu", oorspronkelijke betekenis "lontstok", daarover schrijft Vanwonterghem (pag. 76): "De volksoverlevering ziet in de naam boute-feu ten onrechte een element "boute". Dit komt omdat men tot in de vorige eeuw de schietmeester inderdaad ook penitent noemde, dit wegens de grote gevaren aan zijn beroep verbonden. Hij moest namelijk vóór al de andere mijnwerkers afdalen en op de plaatsen waar men moest schieten met een lange stok (boute-feu genaamd) met een fakkel het mijngas tot ontploffing brengen. Oude mijnwerkers vertellen dat daarvoor soms gevangenen en veroordeelden gebruikt werden." De benamingen "tijdschieter", "tijdschietmeester" en "tijd-boutefeu" zijn specifiek van toepassing op een schietmeester die bevoegd is om te schieten met tijdontsteking. [N 95, 145a, b; N 95, 396; N 95, 397; monogr.; Vwo 179; Vwo 340, Vwo 405; Vwo 527; Vwo 688; Vwo 783] II-5

schietplaat

schietdeur: šētdȳr (Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Domaniale])

Bescherming in de vorm van ijzeren platen of ijzeren stijlen, versterkt met hout (Q 121c), waarachter de mijnwerker zich verschuilt wanneer er wordt geschoten. [N 95, 398; N 95, 398 add.; N 95, 416] II-5

schietprop

besatz: bǝzats (Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Domaniale])

Prop, uit leem of nat gemaakt steenstof, waarmee de lading in het schietgat wordt afgesloten. De prop verhindert dat bij het ontploffen van de springstof de detonatiegassen door het boorgat kunnen ontsnappen. [N 95, 404; monogr.; Vwo 16; Vwo 125; Vwo 174; Vwo 175; Vwo 573; Vwo 586] II-5

schiettoestel

schietapparaat: šētaparāt (Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), schiettoestel: šēttustęl (Heerlerheide [(Oranje-Nassau I-IV)] [Maurits])

Dynamo die de elektrische stroom levert voor het tot gloeien brengen van het gloeidraadje in de ontsteker. De elektrische stroom wordt via kabels van het schiettoestel naar de ontstekers gevoerd. Door de onduidelijke vraagstelling van vraag N 95, 409 ("Hoe noemt u een schietdoos of ontstekingsapparaat") is het mogelijk dat een aantal dialectvarianten die onder het woordtype schietdoos zijn opgenomen, eigenlijk van toepassing zijn op de blikken doos waarin de patronen van het springstoffenmagazijn naar de werkpunten vervoerd werden (zie het lemma Schietdoos). [N 95, 409; N 95, 418; monogr.] II-5

schijf braadspek

spekbraai: schj=ch van chocolade schjpekbrou (Heerlerheide)

Stuk gebraden spek (spekbraoj, braoj?) [N 16 (1962)] III-2-3

Overzicht