| 27693 |
compressorhuis |
centrale:
tsɛntrāl (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Maurits]),
compressorhuis:
kǫmprɛsǝrhūs (Q121p Kerkrade
[(Domaniale / Wilhelmina)]
[Domaniale])
|
Plaats waar de compressoren staan die worden gebruikt voor het samenpersen van lucht. Volgens de informant uit Q 21 lagen in dit gebouw compressoren die met gas werden aangedreven, vandaar de naam "gascentrale". [N 95, 22]
II-5
|
| 22829 |
concert |
concert (<fr.):
konzeët (Q121p Kerkrade)
|
Concert.
III-3-2
|
| 28337 |
contrarail |
leischoen:
lęjšǫŋ (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden])
|
Spoorstaaf of rechtopstaande ijzeren plaat die verhindert dat mijnwagentjes uit de rails lopen. [monogr.; Vwo 250; Vwo 296]
II-5
|
| 27629 |
controlepenning |
dagmark:
dāxmark (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Domaniale]),
mark:
mark (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Willem-Sophia]),
nachtschichtmark:
nātšixmark (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Domaniale]),
nachtschichtpenning:
nātšixpɛneŋ (Q121p Kerkrade
[(Julia)]
[Maurits]),
namiddagmark:
nǫmǝdāxmark (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Domaniale]),
penning:
pɛneŋ (Q121p Kerkrade
[(Julia)]
[Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]),
penning van dagschicht:
pɛneŋ van dāxšix (Q121p Kerkrade
[(Wilhelmina)]
[Wilhelmina]),
penning van middagschicht:
pɛneŋ van medaxšix (Q121p Kerkrade
[(Wilhelmina)]
[Willem-Sophia]),
penning van nachtschicht:
pɛneŋ van nātšix (Q121p Kerkrade
[(Wilhelmina)]
[Maurits]),
schichtnommer:
šixnǫmǝr (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Winterslag])
|
De metalen penning met het nummer van de ondergrondse arbeider. Aan de hand van de penning kon gecontroleerd worden welke mijnwerkers aanwezig waren. De meeste mijnen hadden een systeem waarbij voor iedere dienst een aparte penning werd gebruikt. Zo vermelden de invullers uit L 374, L 433 en Q 15 voor de Nederlandse staatsmijn Maurits dat men voor de nachtdienst een vierkante, voor de dagdienst een ronde en voor de middagdienst een driehoekige penning kende. Op de partikuliere mijnen in Nederland en in de Belgische mijnen werd een identiek systeem toegepast, waarbij alleen de vorm van de penning verschilde. De respondent uit Q 111 merkt op dat in de mijnen Oranje-Nassau I, II en IV bij ziekte de penning op het penningenbord werd bedekt met een ronde, groene penning. Bij drie achtereenvolgende dagen willekeurig verzuim ("bommelschicht") werd de penning afgedekt met een ronde, rode penning. Met een wit plaatje werd het nummer op het nummerbord bedekt als de penning na de dienst niet was ingeleverd. Uit de opmerkingen van de zegslieden uit L 417en L 422 voor respektievelijk de mijnen in Zwartberg, Waterschei en Eisden blijkt dat men daar de verschillende beroepsgroepen aan hun nummer kon herkennen. De opgave "kaartje" voor de mijn in Winterslag is een volksetymologische verbastering van het Wilhelminaalse catchèt. [N 95, 46; N 95, 45; Vwo 221; Vwo 252; Vwo 505; Vwo 547; monogr.]
II-5
|
| 25390 |
controleren |
aan een oor trekken:
aan een oor trekken (Q121p Kerkrade),
kijken of de haren losgaan:
kikǝ of dǝ hǭrǝ los gønt (Q121p Kerkrade)
|
Men controleert of de haren en de huid voldoende geweekt zijn door met de vingers aan een plukje haar te trekken of erover te wrijven. Als de haren zich gemakkelijk laten verwijderen is het varken genoeg gebroeid. [N 28, 24]
II-1
|
| 28069 |
controleren door de opzichter |
bevaren:
bǝvārǝ (Q121p Kerkrade
[(Domaniale / Wilhelmina)]
[Willem-Sophia]),
de schacht bevaren:
dǝr šāt bǝvārǝ (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Emma]),
het revier bevaren:
ǝt rǝviǝr bǝvārǝ (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Maurits]),
voorvaren:
vȳrvārǝ (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Maurits])
|
Het controleren door de opzichter van de schacht of de afdeling, zijnde de pijler met toe- en afvoerwegen. Het "voorvaren" geschiedde volgens de invuller uit Q 121 meestal op zondag. [N 95, 130; monogr.]
II-5
|
| 27656 |
controlerend geneesheer |
(de) controlerende:
(de) controlerende (Q121p Kerkrade
[(Wilhelmina)]
[Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]),
kǫntrolērǝndǝ (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Willem-Sophia]),
controlerend(e) dokter:
kǫntrǝlērǝndǝ dǫktǝr (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Domaniale])
|
De controlerende geneesheer die de mijnwerker al of niet genezen en gezond verklaarde. Volgens de informant van Q 113 gebeurde dit "gezond verklaren" nogal vlot. [N 95, 953]
II-5
|
| 23392 |
corpus |
corpus (lat.):
korpus (Q121p Kerkrade)
|
Het corpus, de Christusfiguur van een kruisbeeld. [N 96B (1989)]
III-3-3
|
| 27927 |
cric |
cric:
cric (Q121p Kerkrade
[(Wilhelmina)]
[Zolder]),
krek (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Julia])
|
Werktuig waarmee schuifstijlen onder het dak worden geplaatst. Zie ook de semantische toelichting bij het lemma Schuifstijl. [N 95, 348; N 95, 760 add.]
II-5
|
| 28296 |
cric, dommekracht |
kruk:
krø̜k (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]),
zwengel:
šwøŋǝl (Q121p Kerkrade
[(Domaniale)]
[Domaniale])
|
Heftoestel dat wordt gebruikt om ontspoorde locomotieven of mijnwagens weer op de rails te plaatsen. [N 95, 760 add.; N 95, add.]
II-5
|