e-WLD begrippen

id	Begrip	Trefwoord: dialectopgave (plaats)	Omschrijving
29929	richten	de mei zetten: dǝr męj zętǝ (Q117p Nieuwenhagen)	Het hoogste punt bereiken bij een in aanbouw zijnde woning. Er wordt dan een versierde tak, kleine boom of vlag op de nok van het bouwwerk geplaatst. De eigenaar tracteert de arbeiders op drank of, volgens de invullers uit L 216, L 386 en Q 95, op geld. Zie ook het lemma 'pannenbier'. [monogr.; N 88, 184 add.; div.] II-9
27793	richting	stonde: štǫnt (Q117p Nieuwenhagen [(Oranje-Nassau II / Emma / Hendrik)] [Domaniale])	De te volgen richting bij de aanleg van mijngangen. Volgens de invuller uit Q 121 bestond de "richtung" uit drie verzwaarde touwtjes (schietloden) die in elkaars verlengde aan het dak van de mijngang bevestigd waren. De markeringen werden door de mijnmeter aangebracht. Het woordtype "stonde" (Q 112a, Q 113, Q 117, Q 121, Q 121b, Q 202) is gelijk aan het Duitse "Stunde", dat in de mijnwerkersterminologie een speciale betekenis krijgt (z. RhWB XVIII pag. 938 s.v. "Stunde"). [monogr.; N 95, 846; N 95, 708] II-5
27796	richtingssnoer, schietlood	richtsnoer: rexšnōr (Q117p Nieuwenhagen [(Oranje-Nassau II / Emma / Hendrik)] [Emma, Hendrik, Wilhelmina]), schietlood: šētlūǝt (Q117p Nieuwenhagen [(Oranje-Nassau II / Emma / Hendrik)] [Emma])	Een met een loden gewichtje verzwaarde draad, waarmee men de loodrechte richting bepaalt. De schietloden of richtingstouwen worden bevestigd aan meettekens in het dak (MBK II pag. 41). [N 95, 847; N 95, 859] II-5
32583	riek, mestriek	gaffel: (contaminatie van dit het het volgende type) gā.fǝl (Q117p Nieuwenhagen [(drie of vier)] )	Een riek die vroeger vaak drie, tegenwoordig meestal vier tanden telt en die gebruikt wordt om de stallen uit te mesten, mest te laden en mest te verspreiden op het land, ook om aardappelen te rooien, aardkluiten fijn te maken e.d. Voorzover het materiaal daaromtrent gegevens bevatte, is in dit lemma achter de plaatsnummers melding gemaakt van het aantal tanden dat de (mest)riek ter plaatse telde. Benamingen van de (mest)riek naar het aantal tanden vormen de tweede helft van dit lemma. Niet opgenomen zijn namen voor een drietandige vork, die blijkens de opgave gebruikt werd om graanschoven en/of hooi op te steken, noch benamingen voor de vijf- of zestandige riek die - met of zonder bolletjes aan de tanden - dient om bieten of aardappelen op te scheppen. [N 5A, 50b; N 11, 28; N 11A, 13a + c; N 14, 81 add.; N 18, 23 + a + b; N 18, 24 add.; JG 1a + 1b; A 28, 4a + b; Av 1, III 5; L B2, 242; L 16, 18b; Gi 2, 179; Lu 6, 4a + b; S 29; Gwn 8, 3; Wi 3 add.; div.; monogr.] I-1
20954	riem	riem: rēm (Q117p Nieuwenhagen [(Oranje-Nassau II / Emma / Hendrik)] [Laura, Julia])	De riem waarmee de broek wordt opgehouden en waaraan de accu van de petlamp wordt bevestigd. [N 95, 62; monogr.] II-5
32589	rij mesthoopjes	rij mest: rei̯ [mest] (Q117p Nieuwenhagen)	Meestal wordt de mest op het land in hoopjes van de kar afgetrokken. Deze hoopjes vormen samen een aantal evenwijdige rijen. Van de benamingen voor een rij mesthoopjes zijn er enkele mogelijk (ook) van toepassing op een ononderbroken streep mest, zoals bedoeld met de termen aan het einde van het lemma. Voor het [... [N 11, 19; N 11A, 20c; N M, 11 add.; A 9, 31 add.; monogr.] I-1
18546	rijbroek	rijboks: riejboks (Q117p Nieuwenhagen)	rijbroek met nauw om het onderbeen sluitende pijpen [N 23 (1964)] III-1-3
21130	rijden	varen: vāārə (Q117p Nieuwenhagen)	zich voortbewegen in of op een voertuig (rijden, varen) [N 90 (1982)] III-3-1
21269	rijkdom	rijkdom: rīgdom (Q117p Nieuwenhagen)	rijkdom [RND] III-3-1
21476	rijksveldwachter	bode: Algemene opmerking: heb deze vragenlijst letterlijk overgenomen, dus zoals invuller het genoteerd heeft! bāoë (Q117p Nieuwenhagen), veldwachter: Algemene opmerking: heb deze vragenlijst letterlijk overgenomen, dus zoals invuller het genoteerd heeft! véltwágtər (Q117p Nieuwenhagen)	een agent van de rijksveldwacht [die zorgt voor de handhaving van de orde op het platteland] [rijks, schabeletter, champetter, pandoer, garde, vörster] [N 90 (1982)] III-3-1

richten

de mei zetten: dǝr męj zętǝ (Nieuwenhagen)

Het hoogste punt bereiken bij een in aanbouw zijnde woning. Er wordt dan een versierde tak, kleine boom of vlag op de nok van het bouwwerk geplaatst. De eigenaar tracteert de arbeiders op drank of, volgens de invullers uit L 216, L 386 en Q 95, op geld. Zie ook het lemma 'pannenbier'. [monogr.; N 88, 184 add.; div.] II-9

richting

stonde: štǫnt (Nieuwenhagen [(Oranje-Nassau II / Emma / Hendrik)] [Domaniale])

De te volgen richting bij de aanleg van mijngangen. Volgens de invuller uit Q 121 bestond de "richtung" uit drie verzwaarde touwtjes (schietloden) die in elkaars verlengde aan het dak van de mijngang bevestigd waren. De markeringen werden door de mijnmeter aangebracht. Het woordtype "stonde" (Q 112a, Q 113, Q 117, Q 121, Q 121b, Q 202) is gelijk aan het Duitse "Stunde", dat in de mijnwerkersterminologie een speciale betekenis krijgt (z. RhWB XVIII pag. 938 s.v. "Stunde"). [monogr.; N 95, 846; N 95, 708] II-5

richtingssnoer, schietlood

richtsnoer: rexšnōr (Nieuwenhagen [(Oranje-Nassau II / Emma / Hendrik)] [Emma, Hendrik, Wilhelmina]), schietlood: šētlūǝt (Nieuwenhagen [(Oranje-Nassau II / Emma / Hendrik)] [Emma])

Een met een loden gewichtje verzwaarde draad, waarmee men de loodrechte richting bepaalt. De schietloden of richtingstouwen worden bevestigd aan meettekens in het dak (MBK II pag. 41). [N 95, 847; N 95, 859] II-5

riek, mestriek

gaffel: (contaminatie van dit het het volgende type) gā.fǝl (Nieuwenhagen [(drie of vier)] )

Een riek die vroeger vaak drie, tegenwoordig meestal vier tanden telt en die gebruikt wordt om de stallen uit te mesten, mest te laden en mest te verspreiden op het land, ook om aardappelen te rooien, aardkluiten fijn te maken e.d. Voorzover het materiaal daaromtrent gegevens bevatte, is in dit lemma achter de plaatsnummers melding gemaakt van het aantal tanden dat de (mest)riek ter plaatse telde. Benamingen van de (mest)riek naar het aantal tanden vormen de tweede helft van dit lemma. Niet opgenomen zijn namen voor een drietandige vork, die blijkens de opgave gebruikt werd om graanschoven en/of hooi op te steken, noch benamingen voor de vijf- of zestandige riek die - met of zonder bolletjes aan de tanden - dient om bieten of aardappelen op te scheppen. [N 5A, 50b; N 11, 28; N 11A, 13a + c; N 14, 81 add.; N 18, 23 + a + b; N 18, 24 add.; JG 1a + 1b; A 28, 4a + b; Av 1, III 5; L B2, 242; L 16, 18b; Gi 2, 179; Lu 6, 4a + b; S 29; Gwn 8, 3; Wi 3 add.; div.; monogr.] I-1

riem

riem: rēm (Nieuwenhagen [(Oranje-Nassau II / Emma / Hendrik)] [Laura, Julia])

De riem waarmee de broek wordt opgehouden en waaraan de accu van de petlamp wordt bevestigd. [N 95, 62; monogr.] II-5

rij mesthoopjes

rij mest: rei̯ [mest] (Nieuwenhagen)

Meestal wordt de mest op het land in hoopjes van de kar afgetrokken. Deze hoopjes vormen samen een aantal evenwijdige rijen. Van de benamingen voor een rij mesthoopjes zijn er enkele mogelijk (ook) van toepassing op een ononderbroken streep mest, zoals bedoeld met de termen aan het einde van het lemma. Voor het [... [N 11, 19; N 11A, 20c; N M, 11 add.; A 9, 31 add.; monogr.] I-1

rijbroek

rijboks: riejboks (Nieuwenhagen)

rijbroek met nauw om het onderbeen sluitende pijpen [N 23 (1964)] III-1-3

rijden

varen: vāārə (Nieuwenhagen)

zich voortbewegen in of op een voertuig (rijden, varen) [N 90 (1982)] III-3-1

rijkdom

rijkdom: rīgdom (Nieuwenhagen)

rijkdom [RND] III-3-1

rijksveldwachter

bode: Algemene opmerking: heb deze vragenlijst letterlijk overgenomen, dus zoals invuller het genoteerd heeft! bāoë (Nieuwenhagen), veldwachter: Algemene opmerking: heb deze vragenlijst letterlijk overgenomen, dus zoals invuller het genoteerd heeft! véltwágtər (Nieuwenhagen)

een agent van de rijksveldwacht [die zorgt voor de handhaving van de orde op het platteland] [rijks, schabeletter, champetter, pandoer, garde, vörster] [N 90 (1982)] III-3-1

Overzicht