| 34250 |
karnvat |
botterstand:
[botter]stan (L415p Opoeteren),
roompot:
rǫu̯ǝmpǫt (L415p Opoeteren
[(van steen)]
),
stand:
stan (L415p Opoeteren)
|
Botervat waarbij de karnstaf (zie het lemma ''karnstaf'' (12.3) in deze aflevering) met de daaraan bevestigde schijf in een op- en neergaande beweging wordt gebracht. Dit vat, waarin de melk tot boter gekarnd wordt, kan van verschillende materialen gemaakt worden. Vaak was het van hout (kersenhout kērs in L 329) of steen en soms van metaal, bijvoorbeeld van een omgebouwde melkbus (melkbus męlǝkbøs in L 322a, melktuit męlǝktø̜i̯t in L 163, 164 en 165, tuit tø̜i̯t in L 373). Zie voor de fonetische documentatie van (boter) en (botter) het lemma ''boter'' (12.14) in deze aflevering.' [A 7, 19, 19a en 23; A 16, 8a; L 1a-m; L 22, 8 add.; L 27, 67 en 68; JG 1a, 1b, 1c, 2c; S 17; Ge 22, 11, 15 en 16; monogr.; add. uit N 5A (I]
I-11
|
| 24333 |
karper |
karp:
kerp (L415p Opoeteren),
ook in ZND 27, 070
kerp (L415p Opoeteren),
karper:
ook in ZND 27, 070
kerper (L415p Opoeteren)
|
karper [ZND 01 (1922)]
III-4-2
|
| 34621 |
karsteun |
achterste dam:
axtǝrstǝ [dam] (L415p Opoeteren),
dam:
dam (L415p Opoeteren),
(mv)
damǝ (L415p Opoeteren),
houweel:
au̯wiǝl (L415p Opoeteren)
|
Steun die onder de kar geplaatst wordt bij het laden en lossen. Er zijn drie types karsteunen, die over het algemeen dezelfde benamingen hebben: een zware, T-vormige steun die de voorkant van de kar ondersteunt en die bij het rijden onder de schoot wordt opgehangen, een lichtere steun die voorkomt dat de kar bij het laden en lossen naar achter omkipt en die bij het rijden achter onder de kar hangt en een stok van ongeveer een meter die de berrie steunt en die bij het rijden onder de berrie hangt. De woordtypes houweel en hak zijn voorbeelden van betekenisverschuiving: toen de wegen nog niet geasfalteerd waren en bijgevolg soms slecht berijdbaar waren, had de boer een hak bij zich waarmee hij de wielen vrij kon maken als de kar of wagen vastgereden was. Deze hak werd ook gebruikt als steun voor de berries. Later, toen de wegen beter werden, was deze hak niet meer nodig en werd de steun, die in de plaats van de eigenlijke hak kwam, soms ook "hak" of "houweel" genoemd. Het eerste deel van het lemma is samengesteld uit benamingen die voor de drie types karsteun gelden. De meervoudsvormen zijn wel steeds benamingen voor de berriestutten (de derde bovenvermelde soort). De woordtypes waarbij door een toegevoegd adjectief of het eerste lid van de samenstelling duidelijk wordt om welke karsteun het gaat, staan onder A. Zware karsteun, B. Lichte karsteun en C. Berriestut. [N 17, 40 + 77 + 78 + 79 + 99; N G, 62a + 63a-b; JG 1a; JG 1b; JG 1d; JG 2b; JG 2c; R 14, 23e; monogr.]
I-13
|
| 21221 |
karweien |
wegen:
wègen (L415p Opoeteren),
bestaat nog
weègen (L415p Opoeteren)
|
onbetaalde arbeid verrichten aan openbare wegen [ZND 36 (1941)]
III-3-1
|
| 19505 |
kastplank |
bred:
briêd (L415p Opoeteren),
schap:
šāp (L415p Opoeteren)
|
legplank || plank in een kast
III-2-1
|
| 19826 |
kat |
kat:
kat (L415p Opoeteren),
kát (L415p Opoeteren),
poes:
(sleeptoon)
pûs (L415p Opoeteren)
|
kat [Goossens 1b (1960)], [ZND A1 (1940sq)] || poes
III-2-1
|
| 23213 |
katholiek |
katholiek (<fr.):
eine katteliek (L415p Opoeteren)
|
Een katholiek: bestaat er een scheldnaam (vooral in verkiezingstijd gebezigd)? [ZND 27 (1938)]
III-3-3
|
| 28768 |
katoen |
katoen:
kǝtūn (L415p Opoeteren)
|
Uit katoendraden geweven stof. Leverancier van de katoendraad is een kruid-, struik- of boomachtige plant ø̄voor het grootste deel verbouwd in Noord-Amerika, Zuid-Amerika, Egypte (macco of mako), Oost-Indië, China, Ethiopië en Ruslandø̄ (Bonthond, s.v. ø̄katoenø̄). [N 62, 85; N 62, 77; N 62, 75c; N 59, 201; MW; L 1a-m; L 27, 73; L 41, 40a; S 17; monogr.]
II-7
|
| 24179 |
kauw |
kauwtje:
kauwke (L415p Opoeteren),
tauw:
kleinste soort kraai
tauw (L415p Opoeteren)
|
kauw || kerkkauw [ZND 27 (1938)]
III-4-1
|
| 23273 |
kazuifel |
kazuifel:
kazuifel (L415p Opoeteren),
kezifel (L415p Opoeteren),
sch als in taçhe
ei keschiefel (L415p Opoeteren)
|
Een kazuifel (misgewaad; de uitspraak juist weergeven). [ZND 36 (1941)] || Het kazuifel, het opperkleed dat de priester tijdens de mis draagt [kazufel, kazel, kruifel?]. [N 96B (1989)]
III-3-3
|