| 30450 |
ploegen |
ploegen:
plōgǝ (Q121b Spekholzerheide)
|
Bouwland met de ploeg bewerken. De termen in dit lemma worden geacht toepasselijk te zijn op het ploegen in het algemeen. Hiervoor is lang niet overal een aparte, semantisch neutrale term in gebruik. Meestal blijkt daar het plaatselijke woord voor het ploegen van de zaaivoor ook aangewend te kunnen worden voor het ploegen in het algemeen. Van de onderstaande termen kunnen ploegen, akkeren, bouwen e.d. doorgaans zowel absoluut ("morgen ga ik ploegen") als ook in verbinding met een object (de akker, het land, een stuk) gebruikt worden. De met om- samengestelde woorden aan het eind van het lemma hebben steeds een object: meestal de akker e.d., soms een onder te ploegen gewas. Voor omdoen in de zin van ondiep ploegen, zie men het betreffende lemma. [N 11, 41; N 11A, 106; JG 1a + 1b; JG 2a-1, 7; A 20, 1b; A 23, 1c; A 27, 24a; A 33, 17; Gwn 7, 1; S 28; Wi 38; Lu 1, 1c; Lu 5, 24a; L 34, 46; monogr.]
I-1
|
| 32726 |
ploegvoor |
voor:
vūr (Q121b Spekholzerheide)
|
Onder ploegvoor wordt verstaan de lange, rechte geul die telkens ontstaat wanneer de ploeg een strook aarde lossnijdt en naar links of naar rechts omkeert: de open voor dus tussen het reeds geploegde en het nog te ploegen deel van de akker in. Vaak worden de ploeggeul en de daaruit afkomstige, omgekeerde aarde als één geheel gezien. Het woord voor of voord is derhalve niet alleen op de open voor van toepassing, maar meestal ook op de daaruit opgeploegde reep aarde ernaast (zie het volgende lemma). De termen ploegvoor, akkervoor en bouwvoor, die voor de betrokken plaatsen - meestal naast voor - werden opgegeven n.a.v. N 11, 58 "de gewone voor die bij het ploegen telkens ontstaat", zijn misschien ook of eerder op te vatten als benaming voor de regelmatig, geploegde bovenlaag van de akker (zie het lemma bouwvoor). Opgaven waarmee een greppel of een vaste, als loop- of als afwateringsgeul gebruikte voor bedoeld wordt, zijn in dit lemma niet opgenomen. [N 11, 58; N 11A, 129d; N P, 11a; JG 1a + 1b; A 18, 1a; L 8, 63; L 24, 27; S 41; Wi 4 + 15; GV, Ml; div.; monogr.]
I-1
|
| 31482 |
plooiijzer |
buigplaat:
bø̜jxplāt (Q121b Spekholzerheide),
hevelstaaf:
hēvǝlštāf (Q121b Spekholzerheide)
|
Een in doorsnede vierkant, ijzeren balkje waarlangs plaatmateriaal in een rechte lijn gebogen wordt. Zie ook het lemma "zetbank, plooibank". [N 33, 257]
II-11
|
| 27740 |
plooirug |
zadel:
sadǝl (Q121b Spekholzerheide
[(Willem-Sophia)]
[Maurits])
|
Doordat de koollagen hun oorspronkelijke horizontale ligging hebben verloren, krijgen ze een bepaalde helling. Plooiingen van de laag waarbij de samenhang niet is verbroken, worden zadel en kom genoemd (MBK I pag. 20). Verloopt de plooiing naar boven, dan spreekt men van een zadel of plooirug. [N 95, 841; monogr.]
II-5
|
| 29417 |
plooitang |
vouwtang:
vǫwtsaŋ (Q121b Spekholzerheide
[(kleine en grote)]
)
|
Tang met twee dwars op de tangbenen staande, brede, platte bekken waarmee metalen platen in een rechte lijn gebogen kunnen worden. Zie ook afb. 172a-b. De tang wordt vooral voor klein buigwerk gebruikt, bijvoorbeeld als men op karwei is. Vuylsteke (pag. 113) kent het woord plooitang ook voor een dubbele ijzeren staaf waartussen men metalen plaat kan buigen. Vgl. hiervoor ook afb. 172c-e. [N 33, 167; N 33, 170; N 64, 9]
II-11
|
| 19609 |
po, nachtspiegel |
kamerpot:
kamərpoͅt (Q121b Spekholzerheide),
nachtgeschier:
nātjəšīr (Q121b Spekholzerheide)
|
nachtspiegel
III-2-1
|
| 21078 |
poffen |
poffen:
pufǝ (Q121b Spekholzerheide
[(Willem-Sophia)]
[Domaniale])
|
Gezegd van de vloer van een mijngang die door de druk omhoog komt. De invuller uit Q 15 merkt hierover voor de mijn Maurits op dat het "zwellen" vooral voorkwam, wanneer het vloergesteente van de gang zachter was dan het dakgesteente. [N 95, 388; N 95, 932; N 95, 387; monogr.; Vwo 456; Vwo 612; Vwo 721; Vwo 860]
II-5
|
| 19418 |
poken |
oprakelen:
opriəkələ (Q121b Spekholzerheide),
opstokelen:
opštøxələ (Q121b Spekholzerheide),
rakelen:
røͅakələ (Q121b Spekholzerheide),
stokelen:
štøxələ (Q121b Spekholzerheide)
|
oppoken, opstoken || oprakelen, opporren || poken || poken, rakelen
III-2-1
|
| 19482 |
pollepel |
potlepel:
poͅtlɛfəl (Q121b Spekholzerheide)
|
pollepel
III-2-1
|
| 17657 |
pols |
pols:
pols (Q121b Spekholzerheide),
póls (Q121b Spekholzerheide)
|
pols [DC 01 (1931)]
III-1-1
|