| 32769 |
benamingen van de eg naar het aantal hoofdbalken |
tweebooms[eg]:
twīǝbǫu̯ms˱[eg] (L270p Tegelen),
vierbalks[eg]:
vērbalǝks˱[eg] (L270p Tegelen),
vierbooms[eg]:
vērbø̜i̯ms˱[eg] (L270p Tegelen),
vērbǫu̯ms˱[eg] (L270p Tegelen),
vijfbalks[eg]:
vīf˱balǝks˱[eg] (L270p Tegelen),
vijfbooms[eg]:
vīf˱bø̜i̯ms˱[eg] (L270p Tegelen)
|
De driehoekige (houten) eg had gewoonlijk maar twee hoofdbalken die van voren (bij het aanspanningspunt) met elkaar verbonden waren en verder naar achteren door enkele scheien uiteen gehouden werden. De vierhoekige eg had soms drie, maar meestal vier tot zes hoofdbalken, al naar gelang de grootte. In de betrokken woordtypen hieronder vertegenwoordigt drie tevens dialectvarianten van het type drij. Varianten van de typen twee- t/m zesboomseg hebben in het lid booms soms het vocalisme (umlaut) van de plaatselijke meervoudsvorm van boom. Voor het woord(deel) ''eg'' resp. ''eg'' zie de toelichting bij het lemma ''eg''. [N 11, 75; N 11A, C]
I-2
|
| 33762 |
benamingen van het paard naar de leeftijd |
aanspanner:
ānšpɛnǝr (L270p Tegelen),
enter:
ęntǝr (L270p Tegelen),
jaarling:
jǭrleŋ (L270p Tegelen),
twenter:
twęntǝr (L270p Tegelen),
weideveulen:
węi̯vø̄lǝ (L270p Tegelen)
|
Namen voor het onderscheid naar de leeftijd zijn talrijk. Specifieke namen treffen wij vooral aan tijdens de ontwikkeling van jong veulen tot paard. Na één jaar is het een jaarling. Wordt het op anderhalve à tweejarige leeftijd voor het eerst met een merrie voor een voertuig gespannen, dan heet het aanspanner of achttienmaander. Zijn de veulens na circa twee jaar volwassen geworden, dan zijn het tweejarigen of twenters. Nadien worden nog weinig specifieke namen volgens de leeftijd gegeven, behalve als de paarden (te) oud geworden zijn: ouder paard (zes tot twaalf jaar), oud paard (dertien jaar en meer). De leeftijd van een paard kan worden vastgesteld aan de hand van het gebit. Als alle vaste snijtanden volledig doorgekomen zijn, heeft het een "volwassen gebit". Vanaf nu wordt de leeftijd bepaald op grond van de veranderingen die zich op het kauwvlak van de ondertanden voltrekken en van de hoek die de ondertanden met deze uit de bovenkaak vormen. Tot achtjarige leeftijd is de ouderdom nauwkeurig vast te stellen; daarna wordt het wat moeilijker en noemt men een paard aftands. [A 32, 11a, 11b, 11c, 11d, 11e en 11f; A 45, 28a; N 8, 5, 15, 20, 62f en 62g; monogr.]
I-9
|
| 25103 |
benauwd en vochtig weer |
bedompte lucht:
bedômpte lôch (L270p Tegelen),
benauwd (weer):
benawd (L270p Tegelen),
broeierig (weer):
breujerig (L270p Tegelen, ...
L270p Tegelen,
L270p Tegelen,
L270p Tegelen,
L270p Tegelen),
breujerig wèrm (L270p Tegelen),
drukkend (weer):
drökkend (L270p Tegelen),
moddelig (weer):
moddəlig (L270p Tegelen),
móddelig (L270p Tegelen, ...
L270p Tegelen),
môddelig (L270p Tegelen),
moddelig warm:
móddelig werm (L270p Tegelen),
vochtig (weer):
voochtig (L270p Tegelen),
voos (weer):
foewəs (L270p Tegelen),
voe es (L270p Tegelen),
voëss (L270p Tegelen),
vōēs (L270p Tegelen),
warm (weer):
werm (L270p Tegelen),
zwaar:
zjwaor (L270p Tegelen),
zwoelig:
zwoelig (L270p Tegelen)
|
drukkend warm, gezegd van het weer [zwoel, mof, zoel, flauw, smoel] [N 81 (1980)] || loommakend, gezegd van het weer [lui] [N 81 (1980)] || lucht bij vochtig en warm zomerweer [graslucht] [N 22 (1963)] || warm, benauwd en vochtig weer (in de zomer) [bederfelijk, voos, smoel, zoel, zuul, broejerig, luimerig, mottig, moddelwarm, zomig] [N 22 (1963)]
III-4-4
|
| 17672 |
benen (spotnamen) |
billenwagen:
B.v. met dem billewage vare.
billewage (L270p Tegelen),
per apostelpaard reizen:
per apostelpaerd reize (L270p Tegelen),
staken:
sjtaake (L270p Tegelen),
stake (L270p Tegelen),
stelten:
sjtélte (L270p Tegelen),
stelten (L270p Tegelen),
stokken:
i.e. dunne benen.
sjtekke (L270p Tegelen)
|
benen: rechte, vormloze benen [mok-, motbeene] [N 10 (1961)] || benen: spotbenamingen [billewaage, pikkels, stekken] [N 10 (1961)]
III-1-1
|
| 25054 |
bepaalde hoeveelheid |
hoops:
Vb. - dao is hiël get houps van die buim aafgekômme (dit zegt men als men een boomgaard heeft gesnoeid). - as hae maar viël houps op zienen telder krieg, is hae kôntent (een boordevol bord).
houps (L270p Tegelen)
|
bepaalde hoeveelheid
III-4-4
|
| 30190 |
bepleisteren |
pleisteren:
pliǝstǝrǝ (L270p Tegelen)
|
De gevlochten vulling van een vak of wand met leemspecie bestrijken. In L 320a gebeurde het 'bezetten' met leem, kalk en haren die door de kapper bijeengespaard waren. Het aanbrengen van de leem werd in Q 121 door de 'leemklener' ('lēmklęǝnǝr') gedaan, in Q 96a en Q 96c door de 'plakker' ('pl'kǝr'). Zie voor het woordtype '(be)klenen' ook RhWb IV, kol. 705 s.v. 'klennen ii': ø̄Lehm in die Gefachwand schmieren, plästern.ø̄ Het woordtype 'spervelen' (Q 30) is een afleiding van het woord 'spervel', de benaming voor een rechthoekig plankje met aan de onderzijde een handvat dat wordt gebruikt bij het bepleisteren van muren. Zie ook het lemma 'Speciebord'. [S 21; L 1a-m; N 4A, 53h; N F, 56d; N 31, 45c; monogr.]
II-9
|
| 24918 |
bergtop |
top:
tŏĕp (L270p Tegelen)
|
top van een berg [spits, piek] [N 81 (1980)]
III-4-4
|
| 24916 |
bergx |
bergen (mv.):
mv.!
bérrəch (L270p Tegelen)
|
berg (bergen) [RND]
III-4-4
|
| 19540 |
berkenbezem |
berkenbezem:
berkenbessem (L270p Tegelen)
|
bezem gemaakt van berketwijgjes (rijsbezem, berkenbezem, berkenboender) [N 20 (zj)]
III-2-1
|
| 18060 |
beroerte |
beslag:
besljaag (L270p Tegelen)
|
Een plotselinge stoornis in de bloedsomloop, in de hersenen waarbij spraakstoornissen en verlammingsverschijnselen kunnen optreden? [DC 60 (1985)]
III-1-2
|