| 17900 |
optillen |
heffen:
höffe (L268p Velden),
opheffen:
òphèùfə (L268p Velden)
|
heffen, tillen [SGV (1914)] || optillen [RND]
III-1-2
|
| 34000 |
optuigen |
aantouwen:
āntǫu̯ǝ (L268p Velden)
|
Een trekpaard van het nodige trektuig voorzien. Men zet het hoofdstel op het hoofd van het paard, plaatst het haam om zijn nek, legt het schoftzadel op zijn rug en doet het achterhaam aan. Tenslotte gespt men de verschillende delen aan elkaar. [JG 1b; N 8, 97a; monogr.]
I-10
|
| 19037 |
opzettelijk |
expres:
espres (L268p Velden)
|
expres [SGV (1914)]
III-1-4
|
| 20130 |
opzitten |
opzitten:
ideosyncr.
opzitte (L268p Velden),
opzitten (L268p Velden)
|
Hoe noemt u op de achterste poten zitten met opgeheven voorpoten, gezegd van een hond (bidden, lezen) [N 83 (1981)]
III-2-1
|
| 34053 |
os |
oom:
ȳǝm (L268p Velden),
os:
øs (L268p Velden),
ǫs (L268p Velden)
|
Gesneden mannelijk rund [N 3A, 19; JG 1a, 1b; A 3, 37; A 4, 12; L 4, 37; L 20, 12; Wi 16; monogr.]
I-11
|
| 24460 |
otter |
otter:
otter (L268p Velden)
|
otter [DC 07 (1939)]
III-4-2
|
| 20318 |
oud, bejaard |
oud:
zie mooder is ald
ald (L268p Velden)
|
oud: zn moeder is oud [DC 35 (1963)]
III-2-2
|
| 33763 |
oud, versleten paard |
knol:
knǫl (L268p Velden)
|
Zie ook het lemma ''benamingen voor het paard naar de leeftijd'' (2.4.1), sub F. [JG, 1b; A 45, 28a; L 5, 36; L 36, 82; N 8, 20, 62f en 62g; monogr.]
I-9
|
| 33160 |
oude aardappelsoorten |
blauwoogjes:
blǫu̯ø̜i̯xskǝs (L268p Velden),
eigenheimers:
ęi̯gǝn(h)ęi̯mǝrs (L268p Velden),
industrie:
endǝstri (L268p Velden),
kleine gele:
klęi̯n gē̜lǝ (L268p Velden),
magnum bonum:
maxnǝm bōnǝs (L268p Velden),
muisjes:
myskǝs (L268p Velden),
muizen:
mȳs (L268p Velden),
rose:
rūǝzǝ (L268p Velden),
vale roden:
vāl rūi̯ǝ (L268p Velden),
witbloem:
wet˱blōm (L268p Velden),
zeeuwse blauwe:
zeeuwse blauwe (L268p Velden)
|
Hier worden zowel de in Limburg nog verbouwde alsook de oude niet meer verbouwde soorten soorten opgegeven. Bij sommige opgaven is de ouderdom van de plant vermeld. Zo wordt bij de rode ster, de eigenheimer en de paul-krüger opgegeven dat de soorten rond de eerste wereldoorlog werden ingevoerd. Dat geldt ook voor de gelderse muizen, een vroege, langwerpige aardappelsoort, later vooral bekend onder de naam bintje, genoemd naar Bintje Jansma, later mevrouw Bintje Pebesma-Jansma. Van recente datum zijn de alpha en de ijzerster, een naam die volgens Goossenaerts (1956-8, 327) eigenlijk ijselster moet zijn; we vinden beide benamingen ook in ons materiaal. De aardappelteelt strekt zich uit aan beide zijden van de taalgrens. Men vindt dan ook in Waals Haspengouw oude benamingen die kennelijk aan het Limburgs zijn ontleend; zoals er ook vele aardappelbenamingen in Limburg aan het Waals ontleend zijn. Als voorbeeld van deze laatste groep gelden niet alleen het woord patatten of de benaming walen, maar ook marjolaine, alfa en het bargoense pomme. Aan de andere kant, in Hesbaye, vindt men krugers, milords en edouards, bintjes en eigenheimers, magnum bonums en muizen (Zie Warnant 1949, 172-4). Industrie is een verkorting van industrie-aardappel, ook wel fabrieksaardappel genoemd, een soort die, in tegenstelling tot de consumptieaardappel, werd verwerkt tot aardappelmeel. De poolse industrie, na de tweede wereldoorlog ingevoerd, is een verbeterde kweek met aanmerkelijk meer opbrengst dan de vooroorlogse inlandse industrie. De thorbecke is zoɛn inlandse industrie. Candael, in candaelse aardappelen, is een zuidelijke familienaam. Wreed, in wrede schillen en dergelijke, betekent plaatselijk zoveel als ruw, grof, gekerfd. De indeling is geschied naar verwante woordtypen, zonder te letten op daadwerkelijke verschillen in ras en/of verbouwing. De volgende indeling is gebruikt: kleur: blauw - geel - groen - rood - rose - wit; eigenschap: bloem - bol - muis - oog - plat; andere benoemingsmotieven: eersteling - eigenheimer - industrie - milord - diversen. Combinaties van kleur - eigenschap en kleur - andere benoemingsmotieven zijn in de soortnamen mogelijk. In die gevallen is het kernelement bepalend voor de plaats in de indeling. Door middel van het register kan men een andere ordening aan het materiaal geven; zie bij voorbeeld WBD.I, aflevering 8, blz. 1444. [N 12, 1; A 23, 17b; Lu 1, 17b; monogr.; add. uit materiaal van het lemma AARDAPPEL]
I-5
|
| 32849 |
oude grassoorten |
bies:
(mv)
besǝ (L268p Velden),
buntgras:
bønt˲[gras] (L268p Velden),
hazebrood:
hazebrood (L268p Velden),
lis:
(mv)
lesǝ (L268p Velden),
pijpevegers:
pīpǝvē̜gǝrs (L268p Velden),
schom:
šum (L268p Velden
[(windhalm)]
),
tuintjesgras:
tø̜i̯ntjǝs˲grās (L268p Velden),
watergroes:
wātǝrgrōs (L268p Velden),
windhalm:
windhalm (L268p Velden)
|
De hieronder vermelde woorden werden opgegeven op de vraag naar verschillende oude grassoorten. Na de lexikale eenvoud van het vorige lemma ''gras'', leverde deze vraag een grote oogst aan plantennamen op. Het is echter lang niet altijd duidelijk welke botanische grassoort nu precies bedoeld wordt; eenzelfde plantenvolksnaam kan immers in de ene streek een andere botanische familie of afdeling aanduiden dan in de andere streek. Naast de oude grassoorten blijken óók en vooral wilde grassoorten te zijn opgegeven die juist niet voor de weidebouw van belang zijn, maar waarmee de landbouwer en veeteler te maken heeft om ze van zijn cultuurgrond weg te houden, onkruid derhalve. Zie ook de lemma''s ''zuring'' en ''distel'' en de benamingen voor het onkruid in de akker in de aflevering over de Akkerbouw (WLD.I.1.4). Zie voor de fonetische documentatie van het woord(deel) ''gras'' het lemma ''gras''. Het lemma bevat enkelvouden en meervouden.' [N 14, 82; monogr.]
I-3
|