e-WLD begrippen

id	Begrip	Trefwoord: dialectopgave (plaats)	Omschrijving
27895	ondersteuning	bohets: bohe̞tš (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Houthalen)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), bǫhęts (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zolder]), boisage: bwasāš (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Emma]), bouw: bǭw (Q000 Zie mijnen [(Eisden)] [Maurits]), kader: kādr (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Emma, Maurits]), onderstutting: ondǝrstøteŋ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg, Waterschei]), stutting: støteŋ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden])	Ondersteuningselement voor mijngangen, bestaande uit een raamwerk van twee of meer houten of metalen palen of balken. Het woordtype "kader" is volgens de invuller uit Q 3 van toepassing op een ondersteuning voor een galerij. In een pijler daarentegen worden "stempels" en "belen" gebruikt. [N 95, 317; N 95, 290; monogr.; Vwo 152; Vwo 154; Vwo 164; Vwo 402; Vwo 561; Vwo 761] II-5
27968	ondersteuningen losmaken	lozen: lyǝzǝ (Q000 Zie mijnen [(Domaniale / Laura / Willem-Sophia / Oranje-Nassau II / Oranje-Nassau III / Emma / Maurits)] [Eisden]), lüften: løftǝ (Q000 Zie mijnen [(Domaniale / Laura / Willem-Sophia / Oranje-Nassau II / Oranje-Nassau III / Emma / Maurits)] [Domaniale]), vrijmaken: vrīmākǝ (Q000 Zie mijnen [(Oranje-Nassau III / Emma / Maurits)] [Domaniale])	Ondersteuningen losmaken, A. om beschadigde stijlen en kappen te verwijderen en te vervangen door nieuwe; B. om te voorkomen dat ondersteuningen door de druk op de zijwanden en dak worden beschadigd. In het eerste geval gebruikte men op de Domaniale het woordtype "lüften", in het tweede het woordtype "lozen" (Lochtman pag. 71/181). [monogr.; N 95, 510] II-5
28063	onderzaagmachine	haveuse: havø̄s (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Emma]), ondersnijmachine: ondǝrsnę̄jmášin (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg]), snijmachine: snęjmašin (Q000 Zie mijnen [(Zwartberg)] [Domaniale])	Werktuig waarmee horizontale kerven worden gemaakt aan de onderzijde van de koollaag. Zie de semantische toelichting bij het lemma Onderzagen. [N 95, 531; monogr.; Vwo 359; Vwo 557] II-5
28062	onderzagen	haveren: havērǝ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Maurits])	Een horizontale insnijding maken langs de onderzijde van een koollaag. Vroeger deed men dit met de hand en kon men dit alleen als er een steenriffel tussen de koollaag zat. Met de komst van de onderzaagmachine kan men deze sleuven in ieder soort koolfront aanbrengen. Op deze wijze wordt het winnen van de kool vergemakkelijkt doordat deze na de bewerking praktisch in de ruimte hangt (Vanwonterghem pag. 119). [Vwo 358] II-5
27591	ontslag krijgen	zijn boek krijgen: zē̜jn buk krē̜jgǝ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg, Waterschei]), zijn opzeg krijgen: zē̜jn ǫpzɛx krē̜gǝ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden])	De dienst opgezegd krijgen. In "zijn boek krijgen" wordt met boek het werkboekje bedoeld dat men terugkrijgt als men ergens niet meer werkt (Vanwonterghem pag. 69). Püs in de "de püs krijgen" is een strozak in het bed of een armoedig bed (RhWB VI pag. 1227 s.v. "Püs"). Het woord wordt in deze uitdrukking overdrachtelijk gebruikt. [N 95, 999; N 95, 998; monogr.] II-5
27271	ontslag nemen	(zijn) dagen doen: dāgǝ dun (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Winterslag / Zwartberg / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Waterschei, Eisden]), zē̜jn dāgǝ dun (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Winterslag, Zwartberg, Waterschei, Eisden]), (zijn) dagen laten opzetten: dāgǝ lātǝ ǫpzętǝ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), zē̜jn dāgǝ lātǝ ǫpzętǝ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), bedanken: bǝdaŋkǝ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Domaniale]), de pin derin houwen: %%zinnetje%% ex hǫw dǝ pen dǝrenǝ (Q000 Zie mijnen [(Maurits)] [Eisden, Zwartberg]), zeggen dat men zijn dagen gaat doen: zeggen dat men zijn dagen gaat doen (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Waterschei / Eisden)] [Eisden]), zijn boek pakken: zijn boek pakken (Q000 Zie mijnen [(Zolder / Zwartberg / Winterslag)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), zęjn buk pakǝ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg, Waterschei]), zijn opzeg geven: zē̜jn ǫpzɛx gēvǝ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV])	Als arbeider zelf ontslag nemen uit de dienst. Men moest een aantal dagen van te voren opzeggen, wilde men zonder loonverlies de werkovereenkomst verbreken. In de Belgische mijnen moest men minstens 14 dagen vooraf het mijnbestuur in kennis stellen van zijn ontslag (Defoin pag. 219). Ook woordtypen als "kundigen" of "(zijn) dagen doen" wijzen op een opzegtermijn. [N 95, 1000; monogr.; Vwo 100; Vwo 147; Vwo 148; Vwo 267; Vwo 268; Vwo 574] II-5
28295	ontspoord	foû guides: fugit (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), van guiden: ván gidǝ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Domaniale])	Ontspoord, gezegd van bijvoorbeeld mijnwagens. [Vwo 325; monogr.] II-5
27856	ontsteker	capsule: kapsøl (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), kápsy ̞l (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Oranje-Nassau II, Emma, Hendrik]), ontsteker: ontstēkǝr (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Maurits])	Apparaat waarmee de ontploffing van springstof op gang kan worden gebracht. Het slagpijpje is een koperen buisje van 6.5 mm diameter en 4 cm lang, dat een kleine hoeveelheid ontstekingspoeder bevat. Hierin liggen twee electrische draden tegenover elkaar. Zij zijn verbonden door een kleine brug uit zeer dunne platinadraad die begint te gloeien zodra de stroom er doorloopt (Defoin pag. 141). [N 95, 411; monogr.; Vwo 212; Vwo 564] II-5
27855	ontstekingspatroon	aangezette patroon: āngǝzętǝ patrōn (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Emma]), cartouche met capsule: kartuš męt kapsøl (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), laatste cartouche: lātstǝ kartuš (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), slagcartouche: slaxkartuš (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden])	Patroon die voorzien is van een ontsteker. [N 95, 411; monogr.; Vwo 5; Vwo 220; Vwo 464; Vwo 708] II-5
28137	ontwateren	afwateren: afwātǝrǝ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), draineren: dręnērǝ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden])	Water uit een gedeelte van de mijn wegtrekken. [Vwo 57; Vwo 289] II-5

ondersteuning

bohets: bohe̞tš (Zie mijnen [(Beringen / Houthalen)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), bǫhęts (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zolder]), boisage: bwasāš (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Emma]), bouw: bǭw (Zie mijnen [(Eisden)] [Maurits]), kader: kādr (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Emma, Maurits]), onderstutting: ondǝrstøteŋ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg, Waterschei]), stutting: støteŋ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden])

Ondersteuningselement voor mijngangen, bestaande uit een raamwerk van twee of meer houten of metalen palen of balken. Het woordtype "kader" is volgens de invuller uit Q 3 van toepassing op een ondersteuning voor een galerij. In een pijler daarentegen worden "stempels" en "belen" gebruikt. [N 95, 317; N 95, 290; monogr.; Vwo 152; Vwo 154; Vwo 164; Vwo 402; Vwo 561; Vwo 761] II-5

ondersteuningen losmaken

lozen: lyǝzǝ (Zie mijnen [(Domaniale / Laura / Willem-Sophia / Oranje-Nassau II / Oranje-Nassau III / Emma / Maurits)] [Eisden]), lüften: løftǝ (Zie mijnen [(Domaniale / Laura / Willem-Sophia / Oranje-Nassau II / Oranje-Nassau III / Emma / Maurits)] [Domaniale]), vrijmaken: vrīmākǝ (Zie mijnen [(Oranje-Nassau III / Emma / Maurits)] [Domaniale])

Ondersteuningen losmaken, A. om beschadigde stijlen en kappen te verwijderen en te vervangen door nieuwe; B. om te voorkomen dat ondersteuningen door de druk op de zijwanden en dak worden beschadigd. In het eerste geval gebruikte men op de Domaniale het woordtype "lüften", in het tweede het woordtype "lozen" (Lochtman pag. 71/181). [monogr.; N 95, 510] II-5

onderzaagmachine

haveuse: havø̄s (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Emma]), ondersnijmachine: ondǝrsnę̄jmášin (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg]), snijmachine: snęjmašin (Zie mijnen [(Zwartberg)] [Domaniale])

Werktuig waarmee horizontale kerven worden gemaakt aan de onderzijde van de koollaag. Zie de semantische toelichting bij het lemma Onderzagen. [N 95, 531; monogr.; Vwo 359; Vwo 557] II-5

onderzagen

haveren: havērǝ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Maurits])

Een horizontale insnijding maken langs de onderzijde van een koollaag. Vroeger deed men dit met de hand en kon men dit alleen als er een steenriffel tussen de koollaag zat. Met de komst van de onderzaagmachine kan men deze sleuven in ieder soort koolfront aanbrengen. Op deze wijze wordt het winnen van de kool vergemakkelijkt doordat deze na de bewerking praktisch in de ruimte hangt (Vanwonterghem pag. 119). [Vwo 358] II-5

ontslag krijgen

zijn boek krijgen: zē̜jn buk krē̜jgǝ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg, Waterschei]), zijn opzeg krijgen: zē̜jn ǫpzɛx krē̜gǝ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden])

De dienst opgezegd krijgen. In "zijn boek krijgen" wordt met boek het werkboekje bedoeld dat men terugkrijgt als men ergens niet meer werkt (Vanwonterghem pag. 69). Püs in de "de püs krijgen" is een strozak in het bed of een armoedig bed (RhWB VI pag. 1227 s.v. "Püs"). Het woord wordt in deze uitdrukking overdrachtelijk gebruikt. [N 95, 999; N 95, 998; monogr.] II-5

ontslag nemen

(zijn) dagen doen: dāgǝ dun (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Winterslag / Zwartberg / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Waterschei, Eisden]), zē̜jn dāgǝ dun (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Winterslag, Zwartberg, Waterschei, Eisden]), (zijn) dagen laten opzetten: dāgǝ lātǝ ǫpzętǝ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), zē̜jn dāgǝ lātǝ ǫpzętǝ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), bedanken: bǝdaŋkǝ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Domaniale]), de pin derin houwen: %%zinnetje%% ex hǫw dǝ pen dǝrenǝ (Zie mijnen [(Maurits)] [Eisden, Zwartberg]), zeggen dat men zijn dagen gaat doen: zeggen dat men zijn dagen gaat doen (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Waterschei / Eisden)] [Eisden]), zijn boek pakken: zijn boek pakken (Zie mijnen [(Zolder / Zwartberg / Winterslag)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), zęjn buk pakǝ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg, Waterschei]), zijn opzeg geven: zē̜jn ǫpzɛx gēvǝ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV])

Als arbeider zelf ontslag nemen uit de dienst. Men moest een aantal dagen van te voren opzeggen, wilde men zonder loonverlies de werkovereenkomst verbreken. In de Belgische mijnen moest men minstens 14 dagen vooraf het mijnbestuur in kennis stellen van zijn ontslag (Defoin pag. 219). Ook woordtypen als "kundigen" of "(zijn) dagen doen" wijzen op een opzegtermijn. [N 95, 1000; monogr.; Vwo 100; Vwo 147; Vwo 148; Vwo 267; Vwo 268; Vwo 574] II-5

ontspoord

foû guides: fugit (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), van guiden: ván gidǝ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Domaniale])

Ontspoord, gezegd van bijvoorbeeld mijnwagens. [Vwo 325; monogr.] II-5

ontsteker

capsule: kapsøl (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), kápsy ̞l (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Oranje-Nassau II, Emma, Hendrik]), ontsteker: ontstēkǝr (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Maurits])

Apparaat waarmee de ontploffing van springstof op gang kan worden gebracht. Het slagpijpje is een koperen buisje van 6.5 mm diameter en 4 cm lang, dat een kleine hoeveelheid ontstekingspoeder bevat. Hierin liggen twee electrische draden tegenover elkaar. Zij zijn verbonden door een kleine brug uit zeer dunne platinadraad die begint te gloeien zodra de stroom er doorloopt (Defoin pag. 141). [N 95, 411; monogr.; Vwo 212; Vwo 564] II-5

ontstekingspatroon

aangezette patroon: āngǝzętǝ patrōn (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Emma]), cartouche met capsule: kartuš męt kapsøl (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), laatste cartouche: lātstǝ kartuš (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), slagcartouche: slaxkartuš (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden])

Patroon die voorzien is van een ontsteker. [N 95, 411; monogr.; Vwo 5; Vwo 220; Vwo 464; Vwo 708] II-5

ontwateren

afwateren: afwātǝrǝ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), draineren: dręnērǝ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden])

Water uit een gedeelte van de mijn wegtrekken. [Vwo 57; Vwo 289] II-5

Overzicht