e-WLD begrippen

id	Begrip	Trefwoord: dialectopgave (plaats)	Omschrijving
28103	opvulling	blaasvulling: blāsvøleŋ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg])	Het opvullen van de door de koolwinning ontstane lege ruimten. Dit kan met de hand gebeuren ofwel mechanisch, bijvoorbeeld met behulp van een bandtransporteur, een snelroterend schoepenrad of een blaasmachine. Het doel van de opvulling is tweevoudig: ten eerste het dak ondersteunen om de bovengrondse verzakkingen tot een minimum te beperken en, ten tweede, om de luchttocht zo dicht mogelijk langs het koolfront te brengen (Defoin pag. 105). [N 95, 542; N 95, 543; N 95, 555; Vwo 135] II-5
28105	opvulling, opvulmateriaal	blaasvulling: blāsvøleŋ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Domaniale]), kipkap: kepkap (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Oranje-Nassau II, Emma, Hendrik]), mosselen: mǫsǝlǝ (Q000 Zie mijnen [(Beringen)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), stape: stap (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen]), vulling: vøleŋ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Maurits])	Het materinal waarmee de door de koolwinning ontstane lege ruimten worden opgevuld. [N 95, 540; N 95, 543; N 95, 103; N 95, 104; monogr.; Vwo 135; Vwo 419; Vwo 533; Vwo 730; Vwo 848] II-5
28109	opvulpand	stape: stap (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Winterslag, Waterschei]), vulpand: vølpant (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV])	Het ontkoolde pand van een pijler dat moet worden opgevuld met stenen en/of zand. [N 95, 561; monogr.; N 95, 524; Vwo 730; Vwo 849] II-5
28065	opzichter	meester: męjstǝr (Q000 Zie mijnen [(Maurits)] [Emma]), opzichter: ǫpzextǝr (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Maurits]), porion: porijō (Q000 Zie mijnen[Zwartberg, Waterschei]), pǫrjõ̜ (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg]), stijger: stę̄gǝr (Q000 Zie mijnen [(Eisden)] [Maurits])	Laagste rang bij het toezichthoudend personeel in het ondergronds bedrijf. De porion koppelt de opdracht van de ploegbaas aan die van de toezichter en hij is verplicht een in verlegenheid verkerende arbeider de helpende hand toe te steken (Defoin pag. 189). De opzichter is te herkennen aan zijn meterstok (zie het lemma Meterstok), maar ook aan zijn koperen lamp (Emma, Hendrik, Wilhelmina, Oranje Nassau I, III, IV, Maurits) of blanke lamp (Winterslag, Waterschei, Emma, Oranje Nassau I-IV, Willem-Sophia, Laura, Julia), aan een witte band op de petlamp (Zolder), aan zijn witte pak (Maurits, Domaniale, Julia), aan zijn witte helm (Eisden) en aan zijn witte lamp met groene ring (Zwartberg, Waterschei). Om opzichter te worden moest men in Nederland de Mijnschool volgen. [N 95, 128; monogr.; N 95, add.; Vwo 576; Vwo 615; Vwo 744] II-5
28170	opzichter van de luchtverversing	de kerel van weer en wind: dǝr kēǝl va wēr ęn weŋk (Q000 Zie mijnen [(Domaniale)] [Maurits])	De persoon die zorgt voor de circulatie en verdeling van verse lucht in de mijn; tevens controleert hij de vochtigheidsgraad van de lucht en de aanwezigheid van mijngas. [N 95, 135; monogr.] II-5
27735	oude werken	oude man: ǭwdǝ man (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden])	Openstaande verlaten werken of mijngangen. [Vwo 577] II-5
28020	pand	héve: hēf (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Emma, Maurits]), pand: pant (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV])	De strook steenkool in de lengterichting van de pijler die in één etmaal wordt gewonnen. Een pijler is verdeeld in drie panden die naast elkaar liggen volgens de lengte van de pijler. Ieder pand is ongeveer 1.50 m. breed en dus zo lang als de pijler. Het pand aan het front moet in één dienst ontkoold worden, het middenste draagt het vervoermiddel waarmee de ontgonnen kolen worden weggevoerd en het laatste wordt weer gevuld. Het pand dat ontkoold werd dient ''s anderendaags als vervoerpand enz... (Vanwonterghem pag. 168). In N 95, 379 werd gevraagd naar de dialectterm voor "pand". Uit de opmerkingen van de zegslieden uit Q 33 en Q 113 blijkt dat "pand" op respectievelijk de mijn Emma en de vier Oranje-Nassaumijnen ook werd gebruikt voor de hoeveelheid kool die één houwer moest delven. Daarom zijn deze opgaven ook opgenomen in het lemma Stuk. [N 95, 379; monogr.; Vwo 366; Vwo 580] II-5
27841	patroon	cartouche: kartuš (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg, Waterschei]), kǝrtuš (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zolder]), patroon: patrōn (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV])	Springstofpatroon. De springstofpatronen die in de mijn gebruikt worden, zijn ongeveer 12 tot 15 cm lang, hebben een diameter van ongeveer 3 cm en wegen 100 gram (Vanwonterghem pag. 87). [N 95, 424; N 95, 420; monogr.; Vwo 219; Vwo 588] II-5
27842	patroonomslag	capote: kǝpot (Q000 Zie mijnen [(Zolder)] [Houthalen]), enveloppe: enveloppe (Q000 Zie mijnen [(Zwartberg)] [Beringen]), housse: housse (Q000 Zie mijnen [(Houthalen)] [Winterslag]), kaarsvetpapier: kaarsvetpapier (Q000 Zie mijnen [(Beringen)] [Waterschei, Eisden]), omhulsel: omhulsel (Q000 Zie mijnen [(Winterslag)] [Zwartberg]), papier: papier (Q000 Zie mijnen [(Waterschei / Eisden)] [Winterslag])	De omslag waarin de patroon verpakt is. [monogr.] II-5
27845	patroontas	patroontas: patrōntas (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg, Waterschei]), poederzak: pujǝrzak (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zolder]), pujǝrzák (Q000 Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Maurits])	Leren tas die men zorgvuldig kan sluiten en waarin men veilig springstof van het ondergronds magazijn naar het werkfront kan brengen. [monogr.; N 95, 421; Vwo 589; Vwo 611] II-5

opvulling

blaasvulling: blāsvøleŋ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg])

Het opvullen van de door de koolwinning ontstane lege ruimten. Dit kan met de hand gebeuren ofwel mechanisch, bijvoorbeeld met behulp van een bandtransporteur, een snelroterend schoepenrad of een blaasmachine. Het doel van de opvulling is tweevoudig: ten eerste het dak ondersteunen om de bovengrondse verzakkingen tot een minimum te beperken en, ten tweede, om de luchttocht zo dicht mogelijk langs het koolfront te brengen (Defoin pag. 105). [N 95, 542; N 95, 543; N 95, 555; Vwo 135] II-5

opvulling, opvulmateriaal

blaasvulling: blāsvøleŋ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Domaniale]), kipkap: kepkap (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Oranje-Nassau II, Emma, Hendrik]), mosselen: mǫsǝlǝ (Zie mijnen [(Beringen)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), stape: stap (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen]), vulling: vøleŋ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Maurits])

Het materinal waarmee de door de koolwinning ontstane lege ruimten worden opgevuld. [N 95, 540; N 95, 543; N 95, 103; N 95, 104; monogr.; Vwo 135; Vwo 419; Vwo 533; Vwo 730; Vwo 848] II-5

opvulpand

stape: stap (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Winterslag, Waterschei]), vulpand: vølpant (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV])

Het ontkoolde pand van een pijler dat moet worden opgevuld met stenen en/of zand. [N 95, 561; monogr.; N 95, 524; Vwo 730; Vwo 849] II-5

opzichter

meester: męjstǝr (Zie mijnen [(Maurits)] [Emma]), opzichter: ǫpzextǝr (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Maurits]), porion: porijō (Zie mijnen[Zwartberg, Waterschei]), pǫrjõ̜ (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg]), stijger: stę̄gǝr (Zie mijnen [(Eisden)] [Maurits])

Laagste rang bij het toezichthoudend personeel in het ondergronds bedrijf. De porion koppelt de opdracht van de ploegbaas aan die van de toezichter en hij is verplicht een in verlegenheid verkerende arbeider de helpende hand toe te steken (Defoin pag. 189). De opzichter is te herkennen aan zijn meterstok (zie het lemma Meterstok), maar ook aan zijn koperen lamp (Emma, Hendrik, Wilhelmina, Oranje Nassau I, III, IV, Maurits) of blanke lamp (Winterslag, Waterschei, Emma, Oranje Nassau I-IV, Willem-Sophia, Laura, Julia), aan een witte band op de petlamp (Zolder), aan zijn witte pak (Maurits, Domaniale, Julia), aan zijn witte helm (Eisden) en aan zijn witte lamp met groene ring (Zwartberg, Waterschei). Om opzichter te worden moest men in Nederland de Mijnschool volgen. [N 95, 128; monogr.; N 95, add.; Vwo 576; Vwo 615; Vwo 744] II-5

opzichter van de luchtverversing

de kerel van weer en wind: dǝr kēǝl va wēr ęn weŋk (Zie mijnen [(Domaniale)] [Maurits])

De persoon die zorgt voor de circulatie en verdeling van verse lucht in de mijn; tevens controleert hij de vochtigheidsgraad van de lucht en de aanwezigheid van mijngas. [N 95, 135; monogr.] II-5

oude werken

oude man: ǭwdǝ man (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden])

Openstaande verlaten werken of mijngangen. [Vwo 577] II-5

pand

héve: hēf (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Emma, Maurits]), pand: pant (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV])

De strook steenkool in de lengterichting van de pijler die in één etmaal wordt gewonnen. Een pijler is verdeeld in drie panden die naast elkaar liggen volgens de lengte van de pijler. Ieder pand is ongeveer 1.50 m. breed en dus zo lang als de pijler. Het pand aan het front moet in één dienst ontkoold worden, het middenste draagt het vervoermiddel waarmee de ontgonnen kolen worden weggevoerd en het laatste wordt weer gevuld. Het pand dat ontkoold werd dient ''s anderendaags als vervoerpand enz... (Vanwonterghem pag. 168). In N 95, 379 werd gevraagd naar de dialectterm voor "pand". Uit de opmerkingen van de zegslieden uit Q 33 en Q 113 blijkt dat "pand" op respectievelijk de mijn Emma en de vier Oranje-Nassaumijnen ook werd gebruikt voor de hoeveelheid kool die één houwer moest delven. Daarom zijn deze opgaven ook opgenomen in het lemma Stuk. [N 95, 379; monogr.; Vwo 366; Vwo 580] II-5

patroon

cartouche: kartuš (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg, Waterschei]), kǝrtuš (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zolder]), patroon: patrōn (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV])

Springstofpatroon. De springstofpatronen die in de mijn gebruikt worden, zijn ongeveer 12 tot 15 cm lang, hebben een diameter van ongeveer 3 cm en wegen 100 gram (Vanwonterghem pag. 87). [N 95, 424; N 95, 420; monogr.; Vwo 219; Vwo 588] II-5

patroonomslag

capote: kǝpot (Zie mijnen [(Zolder)] [Houthalen]), enveloppe: enveloppe (Zie mijnen [(Zwartberg)] [Beringen]), housse: housse (Zie mijnen [(Houthalen)] [Winterslag]), kaarsvetpapier: kaarsvetpapier (Zie mijnen [(Beringen)] [Waterschei, Eisden]), omhulsel: omhulsel (Zie mijnen [(Winterslag)] [Zwartberg]), papier: papier (Zie mijnen [(Waterschei / Eisden)] [Winterslag])

De omslag waarin de patroon verpakt is. [monogr.] II-5

patroontas

patroontas: patrōntas (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zwartberg, Waterschei]), poederzak: pujǝrzak (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Zolder]), pujǝrzák (Zie mijnen [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)] [Maurits])

Leren tas die men zorgvuldig kan sluiten en waarin men veilig springstof van het ondergronds magazijn naar het werkfront kan brengen. [monogr.; N 95, 421; Vwo 589; Vwo 611] II-5

Overzicht