e-WLD begrippen

id	Begrip	Trefwoord: dialectopgave (plaats)	Omschrijving
32697	ondiep ploegen	dreeg bouwen: [dreeg bouwen] (L269p Blerick)	De termen die in dit lemma zijn opgenomen, hebben met elkaar gemeen dat zij toepasselijk zijn op de een of andere manier van ondiep ploegen, waarbij de grond minder diep wordt losgesneden en ook veel minder wordt omgekeerd dan bij het ploegen van de zaaivoor het geval is. Men beploegt het land met een ondiepe en vaak ook brede voor a) als het de bewerking van een stoppelveld betreft (vergelijk het betrokken lemma); b) als in het late najaar een akker op de wintervoor gelegd moet worden (zie dat lemma), waarbij men mest oppervlakkig kan onderploegen (zie het betreffende lemma); c) bij de bewerking van braakland of van een hardliggende, met onkruid begroeide akker; d) als bij het scheuren van een weide eerst de grasmat wordt afgeploegd (vergelijk het lemma een weide scheuren). Voor deze manier van ploegen gebruikte men vroeger een eenscharige (voet)ploeg zonder voorschaar en vaak ook zonder kouter, later vooral een meerscharige ploeg met kleine scharen. Het land kon ook met de cultivator ondiep bewerkt worden. Voor de varianten die hieronder (geheel of deels) in de (...)-vorm zijn vermeld, zie men de lemmata ondiep en ploegen. [JG 1b; N 11, 45 + 47; N 11A, 108b + 109a; N P, 12 add.; A 20, 1b add.; monogr.] I-1
33186	ondiep poten	dreeg: dręi̯x (L269p Blerick), niet diep genoeg: nēt dēp gǝnox (L269p Blerick), ondiep: ondēp (L269p Blerick)	Vergelijk ook de lemmaɛs Ondiep en Ondiep Ploegen in aflevering I.1, p. 85-87. Het materiaal van dit lemma kan worden beschouwd als een aanvulling op dat van aflevering 1. Daar er in de eerste aflevering geen kaarten zijn opgenomen, is hier in kaart 14 ook het materiaal van de genoemde lemma¯s toegevoegd, zodat een algemene kaart Ondiep kon worden getekend. Bij de bijwoordelijke uitdrukkingen in dit lemma moet steeds het werkwoord voor "poten": ɛpoten, plantenɛ of ɛzettenɛ, worden toegevoegd; zie daartoe het lemma Poten. [A 20, 1a] I-5
32699	ondiepe voor, ondiep geploegd land	drege voor: dręi̯x ˲[voor] (L269p Blerick), ondiepe voor: ondēpǝ [voor] (L269p Blerick)	In dit lemma zijn de benamingen opgenomen voor a) de ondiepe voor in het algemeen; b) de voor die ontstaat bij de een of andere manier van ondiep ploegen; c) de akker die in zodanige voren geploegd ligt. Van een indeling in groepen moest worden afgezien, omdat van sommige woordtypen niet alleen de meervouds-, maar ook de enkelvoudsvorm bruikbaar is voor de ondiepe voren waarmee men de akker beploegt, en bijgevolg voor de aldus bewerkte akker zelf. De termen zijn voornamelijk gerangschikt naar het grondwoord voor "ondiep geploegd" resp. "ondiepe voor". Voor het (...)-gedeelte van varianten zie men het lemma ploegvoor. [N P, 12; N 11A, 109c + d; add.: JG 1b; N 11, 59; A 20, 1b; monogr.] I-1
24527	oneetbare bes	duivelskral: b.v. nachtschade duuvels kralle (L269p Blerick)	Een bes die niet geschikt is voor consumptie (kral, vergifbezie). [N 82 (1981)] III-4-3
33829	onelegant paard	lubbes: lø̜bǝs (L269p Blerick)	Lomp paard. [N 8, 20 en 62n] I-9
25064	oneven, niet door twee deelbaar	omp: omp (L269p Blerick), ōōmp (L269p Blerick), ômp (L269p Blerick), (of Ned. oneven). Men sprak hier vroeger van omp of paar, van oneven of even. omp (L269p Blerick), oneven: onaeve (L269p Blerick)	niet door twee deelbaar, gezegd van een aantal [on, oneven, onk, omp] [N 91 (1982)] \|\| oneven [DC 31 (1959)] III-4-4
25621	ongaar stuk deeg	niet genoeg gerezen: nēt gǝnōx gǝrēzǝ (L269p Blerick)	Ongaar stuk deeg in het gebakken brood. Vaak zit er een inzinking in het brood als gevolg van dat verschijnsel. Er is een aantal benamingen dat specifiek duidt op "ongaar stuk deeg", een ander aantal duidt op brood met een ongaar stuk deeg", een ander aantal duidt op brood met een ongaar stuk deeg erin, en een derde groep benamingen is bijvoeglijk van aard en zegt iets over de oorzaak van het ontstaan van zo''n ongaar stuk of zegt iets over de toestand van het brood, als een ongaar stuk deeg erin zit. [N 29, 68a; N 29, 68b; monogr.] II-1
24360	ongedierte, algemeen	ongesiefer: ongesiefer (L269p Blerick), idiosyncr. lange klinker ōngesiefer (L269p Blerick), venijnig: idiosyncr. diertjes en vliegjes die steken (bijen, wespen, muggen en heel kleine haast onzichtbare mugjes venienige (L269p Blerick)	gedierte, klein ~ (verzamelnaam voor insecten, wormen, spinnen enz.) [gediert, ongediert, gewörmt, ongesiefer] [N 26 (1964)] \|\| venijn(t), in de betekenis van klein gedierte; betekenis/uitspraak [N 26 (1964)] III-4-2
20382	ongehuwd samenleven	hokken: hokke (L269p Blerick)	samenleven van man en vrouw zonder dat ze met elkaar getrouwd zijn [meuken, jennen] [N 86 (1981)] III-2-2
18130	ongeluk	ongeluk: per ongelök gevalle (L269p Blerick)	Ongeluk: door een misgreep, door vallen gekwetst worden (paret). [N 84 (1981)] III-1-2

ondiep ploegen

dreeg bouwen: [dreeg bouwen] (Blerick)

De termen die in dit lemma zijn opgenomen, hebben met elkaar gemeen dat zij toepasselijk zijn op de een of andere manier van ondiep ploegen, waarbij de grond minder diep wordt losgesneden en ook veel minder wordt omgekeerd dan bij het ploegen van de zaaivoor het geval is. Men beploegt het land met een ondiepe en vaak ook brede voor a) als het de bewerking van een stoppelveld betreft (vergelijk het betrokken lemma); b) als in het late najaar een akker op de wintervoor gelegd moet worden (zie dat lemma), waarbij men mest oppervlakkig kan onderploegen (zie het betreffende lemma); c) bij de bewerking van braakland of van een hardliggende, met onkruid begroeide akker; d) als bij het scheuren van een weide eerst de grasmat wordt afgeploegd (vergelijk het lemma een weide scheuren). Voor deze manier van ploegen gebruikte men vroeger een eenscharige (voet)ploeg zonder voorschaar en vaak ook zonder kouter, later vooral een meerscharige ploeg met kleine scharen. Het land kon ook met de cultivator ondiep bewerkt worden. Voor de varianten die hieronder (geheel of deels) in de (...)-vorm zijn vermeld, zie men de lemmata ondiep en ploegen. [JG 1b; N 11, 45 + 47; N 11A, 108b + 109a; N P, 12 add.; A 20, 1b add.; monogr.] I-1

ondiep poten

dreeg: dręi̯x (Blerick), niet diep genoeg: nēt dēp gǝnox (Blerick), ondiep: ondēp (Blerick)

Vergelijk ook de lemmaɛs Ondiep en Ondiep Ploegen in aflevering I.1, p. 85-87. Het materiaal van dit lemma kan worden beschouwd als een aanvulling op dat van aflevering 1. Daar er in de eerste aflevering geen kaarten zijn opgenomen, is hier in kaart 14 ook het materiaal van de genoemde lemma¯s toegevoegd, zodat een algemene kaart Ondiep kon worden getekend. Bij de bijwoordelijke uitdrukkingen in dit lemma moet steeds het werkwoord voor "poten": ɛpoten, plantenɛ of ɛzettenɛ, worden toegevoegd; zie daartoe het lemma Poten. [A 20, 1a] I-5

ondiepe voor, ondiep geploegd land

drege voor: dręi̯x ˲[voor] (Blerick), ondiepe voor: ondēpǝ [voor] (Blerick)

In dit lemma zijn de benamingen opgenomen voor a) de ondiepe voor in het algemeen; b) de voor die ontstaat bij de een of andere manier van ondiep ploegen; c) de akker die in zodanige voren geploegd ligt. Van een indeling in groepen moest worden afgezien, omdat van sommige woordtypen niet alleen de meervouds-, maar ook de enkelvoudsvorm bruikbaar is voor de ondiepe voren waarmee men de akker beploegt, en bijgevolg voor de aldus bewerkte akker zelf. De termen zijn voornamelijk gerangschikt naar het grondwoord voor "ondiep geploegd" resp. "ondiepe voor". Voor het (...)-gedeelte van varianten zie men het lemma ploegvoor. [N P, 12; N 11A, 109c + d; add.: JG 1b; N 11, 59; A 20, 1b; monogr.] I-1

oneetbare bes

duivelskral: b.v. nachtschade duuvels kralle (Blerick)

Een bes die niet geschikt is voor consumptie (kral, vergifbezie). [N 82 (1981)] III-4-3

onelegant paard

lubbes: lø̜bǝs (Blerick)

Lomp paard. [N 8, 20 en 62n] I-9

oneven, niet door twee deelbaar

omp: omp (Blerick), ōōmp (Blerick), ômp (Blerick), (of Ned. oneven). Men sprak hier vroeger van omp of paar, van oneven of even. omp (Blerick), oneven: onaeve (Blerick)

niet door twee deelbaar, gezegd van een aantal [on, oneven, onk, omp] [N 91 (1982)] || oneven [DC 31 (1959)] III-4-4

ongaar stuk deeg

niet genoeg gerezen: nēt gǝnōx gǝrēzǝ (Blerick)

Ongaar stuk deeg in het gebakken brood. Vaak zit er een inzinking in het brood als gevolg van dat verschijnsel. Er is een aantal benamingen dat specifiek duidt op "ongaar stuk deeg", een ander aantal duidt op brood met een ongaar stuk deeg", een ander aantal duidt op brood met een ongaar stuk deeg erin, en een derde groep benamingen is bijvoeglijk van aard en zegt iets over de oorzaak van het ontstaan van zo''n ongaar stuk of zegt iets over de toestand van het brood, als een ongaar stuk deeg erin zit. [N 29, 68a; N 29, 68b; monogr.] II-1

ongedierte, algemeen

ongesiefer: ongesiefer (Blerick), idiosyncr. lange klinker ōngesiefer (Blerick), venijnig: idiosyncr. diertjes en vliegjes die steken (bijen, wespen, muggen en heel kleine haast onzichtbare mugjes venienige (Blerick)

gedierte, klein ~ (verzamelnaam voor insecten, wormen, spinnen enz.) [gediert, ongediert, gewörmt, ongesiefer] [N 26 (1964)] || venijn(t), in de betekenis van klein gedierte; betekenis/uitspraak [N 26 (1964)] III-4-2

ongehuwd samenleven

hokken: hokke (Blerick)

samenleven van man en vrouw zonder dat ze met elkaar getrouwd zijn [meuken, jennen] [N 86 (1981)] III-2-2

ongeluk

ongeluk: per ongelök gevalle (Blerick)

Ongeluk: door een misgreep, door vallen gekwetst worden (paret). [N 84 (1981)] III-1-2

Overzicht