33763 |
oud, versleten paard |
knol:
knǫl (L360p Bree),
kreng:
kreŋ (L360p Bree),
oude biek:
au̯ǝ ~ (L360p Bree),
slachtpaard:
slaxpē̜rt (L360p Bree)
|
Zie ook het lemma ''benamingen voor het paard naar de leeftijd'' (2.4.1), sub F. [JG, 1b; A 45, 28a; L 5, 36; L 36, 82; N 8, 20, 62f en 62g; monogr.]
I-9
|
33160 |
oude aardappelsoorten |
roden:
rű̄i̯ (L360p Bree),
witte:
wetǝ (L360p Bree)
|
Hier worden zowel de in Limburg nog verbouwde alsook de oude niet meer verbouwde soorten soorten opgegeven. Bij sommige opgaven is de ouderdom van de plant vermeld. Zo wordt bij de rode ster, de eigenheimer en de paul-krüger opgegeven dat de soorten rond de eerste wereldoorlog werden ingevoerd. Dat geldt ook voor de gelderse muizen, een vroege, langwerpige aardappelsoort, later vooral bekend onder de naam bintje, genoemd naar Bintje Jansma, later mevrouw Bintje Pebesma-Jansma. Van recente datum zijn de alpha en de ijzerster, een naam die volgens Goossenaerts (1956-8, 327) eigenlijk ijselster moet zijn; we vinden beide benamingen ook in ons materiaal. De aardappelteelt strekt zich uit aan beide zijden van de taalgrens. Men vindt dan ook in Waals Haspengouw oude benamingen die kennelijk aan het Limburgs zijn ontleend; zoals er ook vele aardappelbenamingen in Limburg aan het Waals ontleend zijn. Als voorbeeld van deze laatste groep gelden niet alleen het woord patatten of de benaming walen, maar ook marjolaine, alfa en het bargoense pomme. Aan de andere kant, in Hesbaye, vindt men krugers, milords en edouards, bintjes en eigenheimers, magnum bonums en muizen (Zie Warnant 1949, 172-4). Industrie is een verkorting van industrie-aardappel, ook wel fabrieksaardappel genoemd, een soort die, in tegenstelling tot de consumptieaardappel, werd verwerkt tot aardappelmeel. De poolse industrie, na de tweede wereldoorlog ingevoerd, is een verbeterde kweek met aanmerkelijk meer opbrengst dan de vooroorlogse inlandse industrie. De thorbecke is zoɛn inlandse industrie. Candael, in candaelse aardappelen, is een zuidelijke familienaam. Wreed, in wrede schillen en dergelijke, betekent plaatselijk zoveel als ruw, grof, gekerfd. De indeling is geschied naar verwante woordtypen, zonder te letten op daadwerkelijke verschillen in ras en/of verbouwing. De volgende indeling is gebruikt: kleur: blauw - geel - groen - rood - rose - wit; eigenschap: bloem - bol - muis - oog - plat; andere benoemingsmotieven: eersteling - eigenheimer - industrie - milord - diversen. Combinaties van kleur - eigenschap en kleur - andere benoemingsmotieven zijn in de soortnamen mogelijk. In die gevallen is het kernelement bepalend voor de plaats in de indeling. Door middel van het register kan men een andere ordening aan het materiaal geven; zie bij voorbeeld WBD.I, aflevering 8, blz. 1444. [N 12, 1; A 23, 17b; Lu 1, 17b; monogr.; add. uit materiaal van het lemma AARDAPPEL]
I-5
|
32849 |
oude grassoorten |
bevertjes:
bēvǝrkǝs (L360p Bree),
watergras:
wātǝr[gras] (L360p Bree),
watergroes:
wātǝrgrōs (L360p Bree),
zwaaigras:
zwai̯grās (L360p Bree)
|
De hieronder vermelde woorden werden opgegeven op de vraag naar verschillende oude grassoorten. Na de lexikale eenvoud van het vorige lemma ''gras'', leverde deze vraag een grote oogst aan plantennamen op. Het is echter lang niet altijd duidelijk welke botanische grassoort nu precies bedoeld wordt; eenzelfde plantenvolksnaam kan immers in de ene streek een andere botanische familie of afdeling aanduiden dan in de andere streek. Naast de oude grassoorten blijken óók en vooral wilde grassoorten te zijn opgegeven die juist niet voor de weidebouw van belang zijn, maar waarmee de landbouwer en veeteler te maken heeft om ze van zijn cultuurgrond weg te houden, onkruid derhalve. Zie ook de lemma''s ''zuring'' en ''distel'' en de benamingen voor het onkruid in de akker in de aflevering over de Akkerbouw (WLD.I.1.4). Zie voor de fonetische documentatie van het woord(deel) ''gras'' het lemma ''gras''. Het lemma bevat enkelvouden en meervouden.' [N 14, 82; monogr.]
I-3
|
20320 |
oude man |
oud peetje:
aud peike (L360p Bree),
oude:
auwe (L360p Bree),
den auwe (L360p Bree),
oude man:
də gōjən auwə man is mətət pɛ̄rt dūr dīəs gəzakt (L360p Bree),
oude pee:
auwe pee (L360p Bree),
eine auwe piê (L360p Bree),
aud peike
eine auwe pîê (L360p Bree),
oude, een ~:
den auwe (L360p Bree)
|
De goede oude man is met het paard door t ijs gebroken en in het koud water gevallen (gebroken of gezakt?) [ZND 04 (1924)] || iemand van oudere leeftijd ( oude man, oude vrouw, oude van dagen) [N 102 (1998)] || oude || oude man [N 102 (1998)] || oude man [ouken, ouderling, oude paai, peke, pee, knar] [N 86 (1981)]
III-2-2, III-3-1
|
18649 |
oude versleten hoed |
versleten hoed:
vərslitənōt (L360p Bree)
|
hoed, oude versleten of ontredderde ~ [loesj, sjaphoed] [N 25 (1964)]
III-1-3
|
20319 |
oude vrouw |
mo:
iets platter
mo (L360p Bree),
oud wijfje:
aud wi-jfke (L360p Bree),
ein aud wi-jfke (L360p Bree, ...
L360p Bree),
oude:
den auwe (L360p Bree)
|
benaming en aanspreking van een goedaardige en wat oudere vrouw || iemand van oudere leeftijd ( oude man, oude vrouw, oude van dagen) [N 102 (1998)] || oude vrouw [N 102 (1998)] || oude vrouw [kogehel] [N 86 (1981)]
III-2-2, III-3-1
|
22317 |
oudejaarsavond |
oudejaarsavond:
auwejoarsoavend (L360p Bree),
ouderjaarsavond:
auwerjoarsoavend (L360p Bree),
van het oud in het nieuw:
Sub aud.
van `t aud in `t nûw spiêle (L360p Bree)
|
De avond van 31 december, oudejaarsavond, Sint Silvesteravond [aldejaorsaovond]. [N 96C (1989)] || Muziek maken van Oudejaarsavond tot Nieuwjaarsdag. || Oudejaarsavond [silvesteraovent]. [N 06 (1960)]
III-3-2
|
21762 |
ouden van dagen |
derde jeugd:
de dorde jeugd (L360p Bree),
ouden:
de auw (L360p Bree)
|
ouden van dagen [N 102 (1998)]
III-3-1
|
20229 |
ouders |
ouders:
auwer (L360p Bree),
znd 44, 27;
awers (L360p Bree),
awərs (L360p Bree)
|
ouders; waar ligt het land van uw ouders? [ZND 44 (1946)] || één van de ouders
III-2-2
|
18189 |
ouderwets |
ouderwets:
auwerwöts (L360p Bree)
|
ouderwets
III-1-3
|