| 28400 |
koningin |
moer:
m˙ūr (L286p Hamont)
|
Het enige volmaakt vrouwelijke dier in een bijenkolonie. Geslachtelijk is de koningin gelijk aan de werkbij, maar in het larvestadium is de aanstaande koningin gevoed met hoogwaardige voedingsstoffen, de koninginnegelei, en de werkbij niet. In ieder volk is slechts één koningin aanwezig. Haar enige taak bestaat in het leggen van eieren. Zij kan bevruchte of onbevruchte eieren leggen. Uit de bevruchte eieren ontstaan werkbijen of eventueel koninginnen, uit de onbevruchte komen de darren. Een koningin kan een leeftijd van vier à vijf jaar bereiken. Is zij niet meer in staat eieren te leggen en daardoor nutteloos geworden voor de kolonie, dan wordt de oude koningin vervangen door een nieuwe. [N 63, 12d; S 3, L 1a-m; JG 1a + 1b; JG 2b-5, 12; R 3, 42; Ge 37, 37; A 9, 3; monogr.]
II-6
|
| 28256 |
kooiafsluiting |
barrier:
bǝrīǝr (L286p Hamont
[(Eisden)]
[Zwartberg])
|
Algemene benaming voor de afsluiting van een liftkooi. Volgens de invuller uit Q 15 bezaten de hoofdschachten hekken die via een luchtdruksysteem de schacht afsloten. Een liftkooi was steeds voorzien van deurtjes die alleen van buitenaf gesloten of geopend konden worden. Zie ook het lemma Liftpersoneel. De "stang" uit Q 121 was een scharnierende, ijzeren stang in de liftkooi, waarop men met de ellebogen kon leunen (Lochtman pag. 55). [N 95, 100; monogr.]
II-5
|
| 19416 |
kookkachel, fornuis |
cuisinière (fr.):
kwīsənjēͅr (L286p Hamont)
|
de vierkante kookkachel, met twee of vier ovens van voren [ZND 23 (1937)]
III-2-1
|
| 19526 |
kookpot |
kasserol:
kəstroͅl (L286p Hamont)
|
casserole
III-2-1
|
| 20584 |
kooksel |
kooksel:
kōksel (L286p Hamont)
|
kooksel; Hoe noemt U: Het gekookte, het kooksel (kokenage, kook, zooi) [N 80 (1980)]
III-2-3
|
| 33546 |
kool, algemeen: een krop kool |
kool:
kool (L286p Hamont),
kouəl (L286p Hamont),
kūəl* (L286p Hamont),
moeskop:
muskoͅp (L286p Hamont)
|
kool || krop kool, volwassen koolplant [Goossens 2a (1963)], [Goossens 2c (1963)]
I-7
|
| 28393 |
koolgruis |
gruis:
xrys (L286p Hamont
[(Eisden)]
[Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV])
|
Koolgruis. Jongeneel (pag. 42/49) maakt onderscheid tussen "mascherang" en "pof". Met de eerste term duidt hij kolengruis met grote stukken aan, met de tweede kolengruis met kleine stukken. Zie ook de lemmata Stukkool en Schachtkool. [N 95, 465; monogr.]
II-5
|
| 27997 |
koollaag |
kolenlaag:
kōǝlǝlǭx (L286p Hamont
[(Eisden)]
[Maurits]),
koollaag:
kōllǭǝx (L286p Hamont
[(Eisden)]
[Zolder])
|
[N 95, 186; N 95, 472; monogr.]
II-5
|
| 24192 |
koolmees, mees |
bijmees:
biemees (L286p Hamont),
bijmus:
biëmus (L286p Hamont),
bijmusje:
beͅimø̄skə (L286p Hamont),
meesje:
mēskə (L286p Hamont)
|
koolmees [ZND 43 (1943)] || mees [Willems (1885)]
III-4-1
|
| 33233 |
koolraap (ondergronds) |
koolraab:
kolrǭp (L286p Hamont),
koolrapen:
kȳl`rǭpǝn (L286p Hamont),
raapkool:
rǫpkuǝl (L286p Hamont)
|
Brassica napus L. subsp. rapifera. Bedoeld is hier de gekweekte knol van de plant met de naam koolzaad. De plant heeft gele bloemen; het vlees van de knol is oranjekleurig; bij sommige variëteiten ook wit. Koolraap stelt minder eisen aan de grond dan bieten. De verbouw is vrij algemeen in Limburg verspreid. De knollen worden vooral als veevoeder gebruikt en dan ingekuild; soms ook werden ze als groente gegeten. Er zijn twee soorten teelt: -onder de grond (hier behandeld); ook wel gewestelijk raapkool of knolraap genoemd of kortweg knol; -boven de grond; ook wel koolraap-boven-de-grond, glaskoolraap of koolrabi genoemd. Vaak is een meervoudsvorm opgegeven naast of in plaats van het enkelvoud; dit is steeds in het lemma aangegeven. Op grond van de laatste medeklinker in deze meervoudsvormen kan als slotmedeklinker van de enkelvoudsvormen eerder een verstemloosde -b dan een -p worden aangehouden. Op een enkel duidelijk tegenvoorbeeld na (meervoud koolrapen) is hier dan ook de spelling -raab aangehouden, in overeenstemming met de spelling -reub. Wanneer is opgegeven dat het woordaccent op de tweede lettergreep ligt is ook dat in het lemma vermeld. Vergelijk ook het lemma Koolzaad. [N 12, 39; N 12A, 3a; JG 1a, 1b, 2c; L 6, 36; monogr.; add. uit N 7, 1b]
I-5
|