| 33377 |
giergoot |
goot:
gø̜̄t (L292p Heythuysen),
grib:
grep (L292p Heythuysen),
loop:
lø̜i̯p (L292p Heythuysen)
|
Onder het rooster in de mestgoot is een goot die de doorgesijpelde gier afvoert naar de gierput. Een aantal opgaven betreffen het laagste punt van deze giergoot, of de gierkuil in de potstal. Ze staan achter in het lemma bijeen. Zie voor de fonetische documentatie van het woorddeel (zeik) het lemma "gier, mestwater, beer" in aflevering I.1, pag. 20. Zie ook afbeelding 10.A.f bij het lemma "koeienstand" (2.2.23). [N 5A, 42c en 43b]
I-6
|
| 32608 |
giergoot, gierbuis |
buis van de zeikpomp:
bȳs ˲van dǝ [zeikpomp] (L292p Heythuysen)
|
De verbindingsgoot waarlangs de opgepompte gier van de pomp naar de gierton vloeit. Dat kon een uit planken gevormde goot, een metalen buis of pijp zijn of (en daarop wijst het woordtype darm) een buigzame buis of slang. [JG 1a; N 11A, 49b; monogr.]
I-1
|
| 32614 |
gierkar |
zeikkar:
[zeik]kɛr (L292p Heythuysen
[(inclusief de ton)]
)
|
De gierkar wordt gebruikt om gier naar het land te brengen. Op de kar bevindt zich een ton of bak met gier. Onder gierkar wordt ook wel verstaan het geheel van kar en ton. Kar en ton werden als één geheel gezien. Dit kan heel wel gelden voor meer plaatsen dan in dit lemma op grond van het materiaal aangegeven kon worden. Ook het omgekeerde doet zich voor, nl. dat benamingen die op ton of vat wijzen op de combinatie van kar en ton van toepassing zijn. Daarvoor zie men het volgende lemma. [N 17, 8 + 9a; N M, 9b; N 11A, 56a, + 57; JG 1a + 1b; monogr.]
I-1
|
| 32622 |
gierplank |
spreider:
spręi̯ǝr (L292p Heythuysen),
zwalgestaart:
zwalǝgǝstɛrt (L292p Heythuysen)
|
Onder de kraan of de uitloopopening van de oude gierton werd een plank aan kettingen opgehangen of in een schuine, naar achteren aflopende stand een platte bak met een rij gaten aangebracht. De uitstromende gier kwam op die plank of in die bak terecht en liet zich zo in de breedte verspreiden. [JG 1b add.; N P, 6 add.; N 11A, 53g; monogr.]
I-1
|
| 32606 |
gierpomp |
zeikpomp:
[zeik]po.mp (L292p Heythuysen)
|
Met de termen in dit lemma wordt de pomp bedoeld, waarmee men de gier uit de gierput of -kelder oppompt. Dat was aanvankelijk een cilindervormige pomp met zuiger en slot, maar kan (zie kattekop) later ook een pomp van een ander type zijn geweest. De term gierpomp is later overgegaan op de door een motor aangedreven centrifugaalpomp. Voor de plaatselijke uitspraak van het (...)-gedeelte van varianten zie men het lemma gier c.a., resp. mest. [JG 1a + 1b; N 18, 121; N 11A, 49a; monogr.]
I-1
|
| 32612 |
gierroerder |
roerder:
rø̄rdǝr (L292p Heythuysen),
roerplank:
rø̄rpla.nk (L292p Heythuysen)
|
Lange stok, met of zonder dwarsplankje aan het ondereinde, waarmee men het bezinksel van de gier in de gierkelder oproert. Woorden als sliet, staak, geerd, stek e.d. zijn als zodanig geen specifieke benamingen voor de gierroerder: zij geven veeleer de aard van het als gierroerder dienende voorwerp aan. Voorzover niet bedoeld als term voor de gierroeder in zijn geheel, zou het woord gierplank kunnen wijzen op het dwarsplankje onder aan de stok. [JG 1a + 1b add.; N 11A, 59a]
I-1
|
| 32609 |
gierschep, gieremmer |
zeikemmer:
[zeik]˱ø̜mǝr (L292p Heythuysen),
zeikklomp:
[zeik]klo.mp (L292p Heythuysen),
zeikschepper:
[zeik]šø̜pǝr (L292p Heythuysen)
|
Vroeger, toen men nog geen gierpomp had, moest men de gier uit de put ophalen met behulp van een of twee emmers aan een touw of aan een puthaak. Gewoonlijk werkte men met zijn tweeën: terwijl de een de inhoud van een emmer in de gierton goot, putte de ander een nieuwe emmer vol. Voor het putten van gier had men echter ook een speciale schep met een steel eraan. Later gebruikte men deze schep vooral voor het leegmaken van de beerput. Verder bediende men zich van de gierschep, als in perioden van droogte de bovenkant van de mesthoop met gier of mestwater bevochtigd moest worden. Maar dat deed men ook wel met een (oude) veevoederschep of iets dergelijks. [N 11, 28 add.; N 11A, 47a + 47b + 48a; N 18, 6 + 9a + 20 + 120 add.; JG 1a + 1b; monogr.]
I-1
|
| 32350 |
gierton |
zeikton:
[zeik]ton (L292p Heythuysen
[(metaal)]
),
zeiktonnetje:
[zeik]tønkǝ (L292p Heythuysen),
zeikvat:
[zeik]˲vā.t (L292p Heythuysen)
|
De gierton wordt gebruikt om gier naar het land te vervoeren. De oude houten gierton met ijzeren banden rondom was vaak een afgedankte bierton of wijnvat. Zij kon enkele honderden liters bevatten. Soms duiden de benamingen met vat op een grotere inhoud dan de benamingen met ton, maar dat is lang niet altijd het geval. Met Afb. 9. gierton e.d. wordt vaak het door kar en ton gevormde geheel bedoeld. Zie daarom ook het vorige lemma. Een voorloper van de gierton was de houten en open gierbak (b.) het langst in gebruik bij keuterboeren en in weidegebieden. Een apart onderdeel (C.) vormen de benamingen voor de kleinere ton gebruikt voor het vervoer van gier op kleine schaal, in het bijzonder van de inhoud van de beerput. Een dergelijke ton werd vaak onder het deksel van het toilet geplaatst. Als zij vol was, werd zij naar tuin, veld of weide gedragen en daar geledigd. Ook werd zij wel op een kruiwagen vervoerd. Gedragen werd de ton aan twee hengsels, met een stok dwars over de ton of twee stokken evenwijdig langs de zijkanten. [N 11, 21 + 28 add.; N 11A, 53a + 54a + 55 + 58a + 58b; N 17, 9a add. + 9b; N 18, 122 + 124; N M, 9a; JG 1a + 1b; monogr.]
I-1
|
| 32615 |
giertonschraag |
slede:
slęi̯ (L292p Heythuysen)
|
Een gierton die (nog) niet van vaste "voeten" was voorzien, werd in een soort schraag op de karbodem vastgezet. De schraag bestond uit twee in het midden uitgeholde balken, die soms met twee planken of balkjes onderling verbonden waren. De ton werd in de uitholling van de beide balken gelegd. Vaak spande men nog een ketting over de ton heen. [N 11A, 56b; N 11, 28 add.]
I-1
|
| 25141 |
gieten, hard regenen |
gieten:
gēēte (L292p Heythuysen),
hət guutj (L292p Heythuysen),
het regent dat het klatert:
het regent dat het kladerd (L292p Heythuysen)
|
hard regenen, het regent hard [DC 30 (1958)] || regenen [sausen, majemen] [N 22 (1963)]
III-4-4
|