| 32658 |
hoofdplaat |
schuifplaat:
šȳfplāt (Q111p Klimmen)
|
De hoofd- of zijplaat, ook wel tegenzool of grondweerplaat genoemd, is een terzijde van de ploegzool aangebrachte ijzeren plaat, die niet alleen als versterking van de ploegzool dient, maar ook en vooral de wand van de voor moet glad strijken om te verhinderen dat deze afbrokkelt en er aarde in de ruimte van het ploeglichaam valt. Soms stond deze plaat van boven in verbinding met de ploegboom. Sommige van de onderstaande termen worden ook in het lemma PLOEGBOOMBESLAG aangetroffen. Ze lijken vooral op de versterking van de poegzool te wijzen.
I-1
|
| 27782 |
hoofdsteengang |
hauptsquerslag:
hǫwpskwę̄ršlāx (Q111p Klimmen
[(Oranje-Nassau I / III / IV)]
[Domaniale])
|
De belangrijkste steengang van een verdieping. De hoofdsteengang verbindt in de meeste gevallen de steengalerij met de laadplaats. [N 95, 180; monogr.]
II-5
|
| 33932 |
hoofdstel |
kopstuk:
kǫpštø̜k (Q111p Klimmen)
|
Stel van leren riemen op het hoofd van het paard als het ingespannen is. Het woordtype hoofdsel is vermoedelijk ontstaan uit hoofdstel. Loesj als simplex of als eerste lid van een samenstelling gaat terug op het Franse louche "schuin/scheel". [JG 1a, 1b, 1c, 2b, 2c; N 13, 17; R 3, 60; monogr.]
I-10
|
| 28178 |
hoofdstroom |
hauptsloftstroom:
hǫwpslufštrǫwm (Q111p Klimmen
[(Oranje-Nassau I / III / IV)]
[Emma]),
loftstroom:
lufštrǫwm (Q111p Klimmen
[(Oranje-Nassau I / III / IV)]
[Eisden])
|
Bij een zeer uitgestrekte mijn is het onmogelijk om met één luchtstroom alle werkpunten te ventileren. De af te leggen weg van deze stroom zou te lang en de luchtsnelheid te groot worden. Ook zou men dan wel veel maar niet overal verse lucht krijgen (Driessen pag. 45). Om deze nadelen te vermijden verdeelt men de intrekkende stroom in verschillende hoofdstromen en deze weer in deelstromen. [N 95, 212]
II-5
|
| 23341 |
hoofdtooi van communiemeisjes |
communiesluier:
kemuunie-sjluijer (Q111p Klimmen),
communievoile (<fr.):
kemuune-vaol (Q111p Klimmen),
hul:
höll (Q111p Klimmen),
sluier:
sjluier (Q111p Klimmen)
|
Sluier, lange witte ~ met een kroontje van wasbloempjes, hoofdtooi van Communiemeisjes. [N 25 (1964)]
III-3-3
|
| 24720 |
hoofdwortel |
pen:
Veldeke
’n pen (Q111p Klimmen),
pin:
#NAME?
pin (Q111p Klimmen)
|
De hoofdwortel van een boom die in het verlengde van de stam ligt en die sterk in de diepte groeit (pen, pin, penwortel). [N 82 (1981)]
III-4-3
|
| 22077 |
hoog vliegen |
hoog optrekken:
hoeëg optrèkke (Q111p Klimmen)
|
Hoe zegt men: de duiven vliegen hoog (bijv. bij mooi weer)? [N 93 (1983)]
III-3-2
|
| 23210 |
hoogdag |
hoge dag:
`ne hoeëgen daag (Q111p Klimmen),
hoge feestdag:
hoëge feesdaag (Q111p Klimmen)
|
Een hoge kerkelijke feestdag [hoogdag, hoogtijd]. [N 96C (1989)]
III-3-3
|
| 34161 |
hoogdrachtig |
vol:
vǫl (Q111p Klimmen)
|
Duidelijk drachtig. [N 3A, 34]
I-11
|
| 34563 |
hoogkar |
oogstwagen:
au̯swāgǝ (Q111p Klimmen)
|
In dit lemma wordt het lemma hooikar in WLD I.3 herhaald en aangevuld. Daar zijn ook de verschillende types behandeld met foto''s en is er een kaart met de verspreiding van de meest courante woordtypes. Behalve voor de hooioogst werd deze kar echter ook voor de graanoogst gebruikt. Aanvullende semantische informatie geeft de zegsman uit Q 15: "Met een lange kar werd bedoeld een kar waaraan de zg. voorboom en de zg. brak uit één stuk bestonden. Bij het inkorten van omgehakte boomstammen werd reeds rekening gehouden met het eventueel maken van een lange kar. Die lengte moest minimaal 5,20 m zijn. De breedte der burries van lange karren verschilde niet veel. De maat tussen de voorbomen was ± 90 cm. Hier kon men niet veel van afwijken in verband met de breedte van het paard. Soms werd om iets bredere laadruimte te verkrijgen tegen de zijkanten van het achterste gedeelte der burries aan de buitenzijde een houten balk geschroefd. De bak van de lange kar was afneembaar en in plaats daarvan werd voor het binnenhalen van de oogst het z.g. oogstgetuig geplaatst. Zodoende werd de laadruimte vergroot." [N 17, 15; N G, 51, 54a; A 42, 6a-b]
I-13
|