| 32805 |
onkruid uiteggen, ondiep geploegd (stoppel) |
onkruid [eggen]:
[onkruid] [eggen] (L289b Leuken)
|
Het land bewerken met de onkruideg of de scherp aangespannen gewone eg, om de wortels van onkruid (kweekgras met name) op te halen, stoppels los te woelen en het land geschikt te maken, om bemest en vervolgens geploegd te worden. Dat men onkruid e.d. ook met de cultivater kan losmaken, blijkt uit termen als (af)russen en (uit)schulpen (vergelijk het lemma ''cultivateren''). Voor de dialectvarianten van de benamingen voor onkruid en kweekgras zij verwezen naar de betrokken lemmata in de volgende aflevering van I.1. Voor wat ''eggen'' en ''eggen'' betreft zie men de toelichting bij het lemma ''eggen''. [JG 1a + 1b; N 11, 80a; N 11A, 172d + e; N P, 15a add.; monogr.]
I-2
|
| 33291 |
onkruid, algemeen |
onkruid:
onkrūt (L289b Leuken)
|
De verzamelnaam van in het wild groeiende planten, tussen de cultuurgewassen; ze belemmeren de cultuurgewassen in hun groei en de boer zal ze dan ook bestrijden. Naar aanleiding van de opgave nuttigheid in L 387 merkt de zegsman op: "Nut is hier ɛvuil, viesɛ"; waarschijnlijker dan deze volksetymologie is echter dat het voorvoegsel on- hier is uitgevallen. Puinen, puimen is eigenlijk de soortnaam van een afzonderlijke plant (zie het lemma Kweek) maar hier uitdrukkelijk opgegeven als de algemene benaming voor alle soorten onkruid. Hetzelfde geldt voor de opgaven reutsel (zie het lemma Perzikkruid). De varianten op -ds zoals vuiligheids vertonen pseudo-klankverschuiving. [N 11, 70a en 80a; N 11A, 172d; N 14, 123 en 124; N 17, 11; N P, 15b en 16b; JG 1a, 1b; A 17, 11; A 26, 9; A 28, 10; A 30, 2; A 39, 1b; A 43, 13; L 2, 18; S 26; Wi 6; monogr.]
I-5
|
| 32778 |
onkruideg, stoppeleg |
puinen[eg]:
pø̜i̯nǝ[eg] (L289b Leuken)
|
De onkruideg is een eg waarmee men onkruid en wortels van met name kweekgras uit de akker opegde. Met deze eg bewerkte men ook ondiep geploegd stoppelland. Ze werd verder nog gebruikt om het land vlak te trekken en om een akker die geploegd moest worden, voor te bewerken. Men maakte vooral bij deze eg gebruik van de egketting. Door deze verder naar achteren op de eg vast te maken, kon men de tanden van de eg dieper door de grond laten gaan. De onkruideg was vroeger vaak een drie- of vierhoekige houten eg met schuin naar voren gerichte tanden. Wat de vorm betreft, leek ze op de zaadeg, maar ze had minder en tevens langere tanden, die dieper door de grond gingen en waaraan het onkruid minder bleef vastzitten. Als men maar één eg had of gezien de grondsoort ter plaatse dezelfde eg voor meerdere doeleinden kon gebruiken, spande men de eg "scherp" aan, wanneer bij de bestrijding van onkruid e.d. diep geëgd moest worden. Egbenamingen naar de stand van de tanden hoeven dus niet een andere eg te betreffen dan die welke men - maar dan "bot" aangespannen - bij het ineggen van zaad gebruikte. Bijzonderheden omtrent de vorm (‚àÜ, vierkant, –î), het materiaal en het aantal tanden van de onkruideg zijn, voorzover die werden opgegeven, achter de betrokken plaatsnummers vermeld. Aan het einde van het lemma staan enige termen die duiden op de vorm van de onkruideg of het materiaal waaruit deze vervaardigd was, en andere die een moderner egtype betreffen, dat men later is gaan gebruiken voor de bestrijding van onkruid e.d. Voor dialectvarianten in de (...)-vorm zij verwezen naar de betrokken lemmata in de omgeving. Wat met ''eg'' en ''eg'' bedoeld wordt, is aangegeven in de toelichting bij het lemma ''eg''.' [JG 1a + 1b + 1c + 2c; N 11, 70 + 72; N 11A, 160 + 169g; N J, 10 add.; N P, 15 + 16 add.; A 13, 16b; div.; monogr.]
I-2
|
| 18990 |
onnozel |
onnozel:
onnuuëzel (L289b Leuken)
|
onnozel
III-1-4
|
| 19267 |
onnozel persoon |
drikus:
driekes (L289b Leuken),
ezel:
ieëzel (L289b Leuken),
karhengst:
kerhingst (L289b Leuken),
sieme:
siême (L289b Leuken),
siemesop:
siêmesop (L289b Leuken),
sijs:
siês (L289b Leuken),
sopsieme:
sopsiême (L289b Leuken),
suns:
sûns (L289b Leuken),
teut:
täöt (L289b Leuken),
zebedeus:
subbedei-jes (L289b Leuken),
zubbedei-jes (L289b Leuken)
|
dom persoon || ezel (scheldwoord) || goedmoedige onnozelaar || onnozelaar || onnozelaar, sukkelaar || onnozele kerel || onnozele vent || onnozele vent, sufferd || onnozele vrouw || onnozele, sukkelaar
III-1-4
|
| 22316 |
onnozele-kinderendag |
onnozele-kinderen:
ps. v.d. invuller: de eu is niet juist aan te geven.
onneu.zel kinjer (L289b Leuken)
|
Onnozole kinderen [allerkindere]. [N 06 (1960)]
III-3-2
|
| 29134 |
onregelmatig gesponnen draad |
knobbel:
knobǝl (L289b Leuken)
|
Het onregelmatig spinnen van garen veroorzaakte vaak knopen of verdikkingen. Men kreeg dan garen van de minste kwaliteit. [N 34, C6]
II-7
|
| 29133 |
onregelmatig spinnen |
ongelijk spinnen:
oŋgǝlīk spenǝ (L289b Leuken)
|
Met oneffenheden of ongelijk spinnen. [N 34, C3]
II-7
|
| 19278 |
onrustig |
onrustig:
onröstig (L289b Leuken),
raspelachtig:
mar.: vroeger bestond er een rasphuis, raspelhuis = gekkenhuis
raospelechtig (L289b Leuken)
|
ongedurig, onrustig || onrustig
III-1-4
|
| 25175 |
onstuimige lucht |
de lucht is wild:
de locht is wiltj (L289b Leuken),
het jaagt in de lucht:
jaagt in de locht (L289b Leuken)
|
onstuimige, woest bewolkte lucht [grellig] [N 22 (1963)]
III-4-4
|