| 21323 |
gierig |
nauw:
nuij (Q204a Mechelen)
|
gierig [SGV (1914)]
III-3-1
|
| 32614 |
gierkar |
waterkar:
wātǝrkār (Q204a Mechelen),
zeikkar:
[zeik]kār (Q204a Mechelen)
|
De gierkar wordt gebruikt om gier naar het land te brengen. Op de kar bevindt zich een ton of bak met gier. Onder gierkar wordt ook wel verstaan het geheel van kar en ton. Kar en ton werden als één geheel gezien. Dit kan heel wel gelden voor meer plaatsen dan in dit lemma op grond van het materiaal aangegeven kon worden. Ook het omgekeerde doet zich voor, nl. dat benamingen die op ton of vat wijzen op de combinatie van kar en ton van toepassing zijn. Daarvoor zie men het volgende lemma. [N 17, 8 + 9a; N M, 9b; N 11A, 56a, + 57; JG 1a + 1b; monogr.]
I-1
|
| 32606 |
gierpomp |
aalpomp:
ālpomp (Q204a Mechelen),
citernepomp:
[citerne]pōmp (Q204a Mechelen),
mestpomp:
[mest]pomp (Q204a Mechelen)
|
Met de termen in dit lemma wordt de pomp bedoeld, waarmee men de gier uit de gierput of -kelder oppompt. Dat was aanvankelijk een cilindervormige pomp met zuiger en slot, maar kan (zie kattekop) later ook een pomp van een ander type zijn geweest. De term gierpomp is later overgegaan op de door een motor aangedreven centrifugaalpomp. Voor de plaatselijke uitspraak van het (...)-gedeelte van varianten zie men het lemma gier c.a., resp. mest. [JG 1a + 1b; N 18, 121; N 11A, 49a; monogr.]
I-1
|
| 32609 |
gierschep, gieremmer |
aalpan:
ālpan (Q204a Mechelen),
citernetob:
sitɛrtop (Q204a Mechelen)
|
Vroeger, toen men nog geen gierpomp had, moest men de gier uit de put ophalen met behulp van een of twee emmers aan een touw of aan een puthaak. Gewoonlijk werkte men met zijn tweeën: terwijl de een de inhoud van een emmer in de gierton goot, putte de ander een nieuwe emmer vol. Voor het putten van gier had men echter ook een speciale schep met een steel eraan. Later gebruikte men deze schep vooral voor het leegmaken van de beerput. Verder bediende men zich van de gierschep, als in perioden van droogte de bovenkant van de mesthoop met gier of mestwater bevochtigd moest worden. Maar dat deed men ook wel met een (oude) veevoederschep of iets dergelijks. [N 11, 28 add.; N 11A, 47a + 47b + 48a; N 18, 6 + 9a + 20 + 120 add.; JG 1a + 1b; monogr.]
I-1
|
| 32350 |
gierton |
aalton:
[aal]ton (Q204a Mechelen),
ālton (Q204a Mechelen),
aalvat:
[aal]vāt (Q204a Mechelen),
citernebak:
sitɛrbak (Q204a Mechelen),
mestvat:
[mest]˲vāt (Q204a Mechelen),
ton:
ton (Q204a Mechelen
[(ook inclusief de kar)]
, ...
Q204a Mechelen),
zeikton:
[zeik]ton (Q204a Mechelen
[(hout)]
),
zeikvat:
[zeik]˲vāt (Q204a Mechelen
[(metaal)]
),
zeikwatervat:
[zeikwater]vāt (Q204a Mechelen)
|
De gierton wordt gebruikt om gier naar het land te vervoeren. De oude houten gierton met ijzeren banden rondom was vaak een afgedankte bierton of wijnvat. Zij kon enkele honderden liters bevatten. Soms duiden de benamingen met vat op een grotere inhoud dan de benamingen met ton, maar dat is lang niet altijd het geval. Met Afb. 9. gierton e.d. wordt vaak het door kar en ton gevormde geheel bedoeld. Zie daarom ook het vorige lemma. Een voorloper van de gierton was de houten en open gierbak (b.) het langst in gebruik bij keuterboeren en in weidegebieden. Een apart onderdeel (C.) vormen de benamingen voor de kleinere ton gebruikt voor het vervoer van gier op kleine schaal, in het bijzonder van de inhoud van de beerput. Een dergelijke ton werd vaak onder het deksel van het toilet geplaatst. Als zij vol was, werd zij naar tuin, veld of weide gedragen en daar geledigd. Ook werd zij wel op een kruiwagen vervoerd. Gedragen werd de ton aan twee hengsels, met een stok dwars over de ton of twee stokken evenwijdig langs de zijkanten. [N 11, 21 + 28 add.; N 11A, 53a + 54a + 55 + 58a + 58b; N 17, 9a add. + 9b; N 18, 122 + 124; N M, 9a; JG 1a + 1b; monogr.]
I-1
|
| 25141 |
gieten, hard regenen |
gutsen:
et goescht (Q204a Mechelen),
het regent dat het zeikt:
et rènt dat et zikt (Q204a Mechelen)
|
hard regenen, het regent hard [DC 30 (1958)]
III-4-4
|
| 19688 |
gieter |
spruits:
sjpreuts (Q204a Mechelen)
|
gieter [SGV (1914)]
III-2-1
|
| 20949 |
gist |
heffe:
hefǝ (Q204a Mechelen)
|
Door het feit dat de vragen niet alle even genuanceerd waren gesteld, komen er woorden voor die zowel moderne droge gist als natte gist als zuurdeeg aanduiden. Het zuurdeeg blijkt volgens sommige informanten (L 291, Q 35) voor het bereiden van zwartbrood of roggebrood gebruikt te worden, terwijl de gist of "heffe" voor witbrood wordt aangewend. [N 29, 22; LB 2, 234; monogr.; JG 1b, add.; S 10; L 1a-m; L 2, 21a; Gi; A 22, 2]
II-1
|
| 18687 |
glacé |
leren haas:
lère heesje (Q204a Mechelen),
léére hééjsche (Q204a Mechelen)
|
handschoenen van glanzend leer, glacés [N 23 (1964)]
III-1-3
|
| 24987 |
glad, glijdend |
glad:
glad (Q204a Mechelen, ...
Q204a Mechelen)
|
glad [DC 39 (1965)], [SGV (1914)]
III-4-4
|