| 18821 |
ongelukkige |
ongeluksvogel:
ongeluksvogel (L364p Meeuwen),
sukkelaar:
segəlēͅr (L364p Meeuwen)
|
iemand die door het ongeluk is getroffen [stakkerd, duts] [N 85 (1981)]
III-1-4
|
| 25057 |
ongeordende hoeveelheid, chaos |
bul:
byl (L364p Meeuwen),
potage:
petazie (L364p Meeuwen),
ramboelie:
Opm.: men hoort ook: rebûlie.
rambûlie (L364p Meeuwen),
rommel:
roməl (L364p Meeuwen),
vracht:
vraxt (L364p Meeuwen),
warboel:
warbyl (L364p Meeuwen),
warwinkel:
warwiŋkəl (L364p Meeuwen)
|
chaos, vieze boel || een min of meer ordeloze menigte al of niet bijeenhorende zaken [boel, boek, omboel, deel, vracht, schep, scheut, meuk, drommel] [N 91 (1982)] || een verwarde boel [hals, rommel, piëel, warwinkel, werzel, pan] [N 91 (1982)]
III-4-4
|
| 20539 |
onhandig snijden |
villen:
ville (L364p Meeuwen)
|
Hoe noemt U: Op een onhandige manier in het vlees snijden (prossen) [N 80 (1980)]
III-2-3
|
| 32805 |
onkruid uiteggen, ondiep geploegd (stoppel) |
puinen:
p˙ęi̯nǝ (L364p Meeuwen),
puinen [eggen]:
[puinen] [eggen] (L364p Meeuwen)
|
Het land bewerken met de onkruideg of de scherp aangespannen gewone eg, om de wortels van onkruid (kweekgras met name) op te halen, stoppels los te woelen en het land geschikt te maken, om bemest en vervolgens geploegd te worden. Dat men onkruid e.d. ook met de cultivater kan losmaken, blijkt uit termen als (af)russen en (uit)schulpen (vergelijk het lemma ''cultivateren''). Voor de dialectvarianten van de benamingen voor onkruid en kweekgras zij verwezen naar de betrokken lemmata in de volgende aflevering van I.1. Voor wat ''eggen'' en ''eggen'' betreft zie men de toelichting bij het lemma ''eggen''. [JG 1a + 1b; N 11, 80a; N 11A, 172d + e; N P, 15a add.; monogr.]
I-2
|
| 33291 |
onkruid, algemeen |
onkruid:
o.nkrű̄.t (L364p Meeuwen),
vuiligheid:
vű.lexęi̯.t (L364p Meeuwen)
|
De verzamelnaam van in het wild groeiende planten, tussen de cultuurgewassen; ze belemmeren de cultuurgewassen in hun groei en de boer zal ze dan ook bestrijden. Naar aanleiding van de opgave nuttigheid in L 387 merkt de zegsman op: "Nut is hier ɛvuil, viesɛ"; waarschijnlijker dan deze volksetymologie is echter dat het voorvoegsel on- hier is uitgevallen. Puinen, puimen is eigenlijk de soortnaam van een afzonderlijke plant (zie het lemma Kweek) maar hier uitdrukkelijk opgegeven als de algemene benaming voor alle soorten onkruid. Hetzelfde geldt voor de opgaven reutsel (zie het lemma Perzikkruid). De varianten op -ds zoals vuiligheids vertonen pseudo-klankverschuiving. [N 11, 70a en 80a; N 11A, 172d; N 14, 123 en 124; N 17, 11; N P, 15b en 16b; JG 1a, 1b; A 17, 11; A 26, 9; A 28, 10; A 30, 2; A 39, 1b; A 43, 13; L 2, 18; S 26; Wi 6; monogr.]
I-5
|
| 32778 |
onkruideg, stoppeleg |
puin[eg]:
pęi̯n[eg] (L364p Meeuwen
[(driehoekig, 19 tanden)]
)
|
De onkruideg is een eg waarmee men onkruid en wortels van met name kweekgras uit de akker opegde. Met deze eg bewerkte men ook ondiep geploegd stoppelland. Ze werd verder nog gebruikt om het land vlak te trekken en om een akker die geploegd moest worden, voor te bewerken. Men maakte vooral bij deze eg gebruik van de egketting. Door deze verder naar achteren op de eg vast te maken, kon men de tanden van de eg dieper door de grond laten gaan. De onkruideg was vroeger vaak een drie- of vierhoekige houten eg met schuin naar voren gerichte tanden. Wat de vorm betreft, leek ze op de zaadeg, maar ze had minder en tevens langere tanden, die dieper door de grond gingen en waaraan het onkruid minder bleef vastzitten. Als men maar één eg had of gezien de grondsoort ter plaatse dezelfde eg voor meerdere doeleinden kon gebruiken, spande men de eg "scherp" aan, wanneer bij de bestrijding van onkruid e.d. diep geëgd moest worden. Egbenamingen naar de stand van de tanden hoeven dus niet een andere eg te betreffen dan die welke men - maar dan "bot" aangespannen - bij het ineggen van zaad gebruikte. Bijzonderheden omtrent de vorm (‚àÜ, vierkant, –î), het materiaal en het aantal tanden van de onkruideg zijn, voorzover die werden opgegeven, achter de betrokken plaatsnummers vermeld. Aan het einde van het lemma staan enige termen die duiden op de vorm van de onkruideg of het materiaal waaruit deze vervaardigd was, en andere die een moderner egtype betreffen, dat men later is gaan gebruiken voor de bestrijding van onkruid e.d. Voor dialectvarianten in de (...)-vorm zij verwezen naar de betrokken lemmata in de omgeving. Wat met ''eg'' en ''eg'' bedoeld wordt, is aangegeven in de toelichting bij het lemma ''eg''.' [JG 1a + 1b + 1c + 2c; N 11, 70 + 72; N 11A, 160 + 169g; N J, 10 add.; N P, 15 + 16 add.; A 13, 16b; div.; monogr.]
I-2
|
| 18990 |
onnozel |
dom als een koe:
zo dom als een koe (L364p Meeuwen),
ezelachtig:
iezəlèchtich (L364p Meeuwen),
izəlɛxtəx (L364p Meeuwen),
kwibusachtig:
kwiebusachtig (L364p Meeuwen),
onnozel:
ónīēzəl (L364p Meeuwen),
verwaaid:
verwaaid (L364p Meeuwen)
|
ezelachtig || iemand die ontzettend dom is [nienop] [N 85 (1981)] || onnozel || zeer dom, zich gedragend als een ezel [suf, sloom, dwaas, ezelachtig] [N 85 (1981)]
III-1-4
|
| 19267 |
onnozel persoon |
domkop:
domkop (L364p Meeuwen, ...
L364p Meeuwen),
dwaze, een -:
een dwaze (L364p Meeuwen),
halve:
och, loat hem maar gewère: ¯t is toch mè einen ermen halfe Woord verwand aan halfer (huurboer), (h) alfe: onwijze
halfe (L364p Meeuwen),
heiknijper:
fig.
heikni-jper (L364p Meeuwen),
onnozele hals:
verwant met halfe
ònniêzelen hals (L364p Meeuwen),
onwijs, een -:
een onwijs (L364p Meeuwen),
sukkel:
Oppe sigkel zeen: op de dool zijn, of blijvende tegenslag hebben Aan het sigkele zeen: inzake gezondheid
sigkel (L364p Meeuwen),
sukkelkont:
Samenst.
sigkelkònt (L364p Meeuwen),
uilskuiken:
ilskikə (L364p Meeuwen),
zebedeus:
sebedeijes (L364p Meeuwen),
sibbedeijes (L364p Meeuwen),
zeͅbədeͅjəs (L364p Meeuwen),
zubbedeijes (L364p Meeuwen),
zebedeusje:
syn. flepke, hauve gare
sibbedeike (L364p Meeuwen)
|
een ezelachtig persoon, een zeer dom iemand [nienop, carnichon, loep, zebedeus, uil, uilskuiken, aap, sufferd] [N 85 (1981)] || een onozel persoon [stumper, bleuter] [N 85 (1981)] || een overdreven bedeesd, vaak scrupuleus wezen || halfgare sukkel, licht debiel persoon || heikneuter (heidebewoner, of domme pummel) || iemand die ontzettend dom is [nienop] [N 85 (1981)] || onnozele hals || sukkel
III-1-4
|
| 22316 |
onnozele-kinderendag |
onnozele-kinderen:
onnozele kinderen (L364p Meeuwen)
|
De dag waarop de kinderen zich als vader en moeder verkleden (28 december) [oudvaaierkensdag, vaderkensdag, alderkinderen, onnozele kinderen]. [N 88 (1982)]
III-3-2
|
| 19182 |
onrechtvaardig |
onrechtvaardig:
ónrèchtvéérdəch (L364p Meeuwen)
|
onrechtvaardig
III-1-4
|