| 33165 |
aardappelloof |
kruid:
krūt (L319p Molenbeersel)
|
De bladeren van de aardappelplant. Ze worden na de oogst bijeengeharkt en verbrand; zie het lemma Aardappelloof Verbranden. Het regelmatig bepalend deel aardappel-, als eerste element in samenstellingen, is hier weggelaten. Bij het woordtype stro geeft de zegsman van L 386 op: "als het droog is". [N 12, 6; JG 1a, 1b, 2c; L 1, a-m; L 30, 34a; S 22; monogr.]
I-5
|
| 32560 |
aardappelmand |
mand:
manj (L319p Molenbeersel)
|
De stevige, doorgaans van tenen vervaardigde grote mand waarin de aardappelen in het veld bijeen werden geraapt. Moderne manden zijn van staaldraad vervaardigd. Soms heeft men twee manden bij zich; één voor de krielaardappelen en één voor de grote aardappelen. Twee rapers werken dan gelijk op, zittend op hun hurken of knieën, en trekken de manden die tussen hen in staan telkens aan de oren met een ruk naar voren, zonder dat ze daartoe omhoog hoeven te komen. De volle manden worden doorgaans rechtstreeks in de slagkar leeggegoten. Soms worden de aardappelen eerst in zakken gedaan; er gaan dan drie manden in een zak van 50 kg. [JG 1b, 2c; monogr.]
I-5
|
| 33211 |
aardappelriek, algemeen |
riek:
rēk (L319p Molenbeersel)
|
Riek met bolletjes ("kogeltjes") aan de uiteinden van de tanden, om aardappelen mee te verplaatsen, maar ook wel gebruikt om te rooien. Doorgaans heeft de aardappelriek negen tanden, de bietenriek zes, die wat verder uit elkaar staan, en de speciale riek om te rooien vier of vijf. Soms zijn de tanden van de laatste plat (en dan lijkt deze sterk op de Voerriek), terwijl die van de algemeen gebruikte riek rond zijn. Vergelijk ook het lemma Mestriek in aflevering I,1, blz. 8-10 en het lemma Bietenrek in deze aflevering. [N 18, 25a, 25b en 58; JG 1c, 2c; A 28, 3a; Lu 6, 3a; monogr.]
I-5
|
| 33168 |
aardappelschil |
schil:
šęl (L319p Molenbeersel)
|
Het velletje van de vrucht van de aardappel. [JG 1a, 1b; monogr.]
I-5
|
| 33164 |
aardappelstruik |
bos:
bǫs (L319p Molenbeersel)
|
Het geheel van de aardappelplant of aardappelbos: wortels, stengels. bladeren en bloemen. In het lemma en op de kaart is aangetekend waar zich de opvallende monoftong /u/ bevindt in struik, terwijl men een diftong of palatalisering zou verwachten; zie Stevens 1951, 249. Voor de fonetische documentatie van de typen aardappel en patat, zie het lemma Aardappel. [N 12, 5; JG 1a, 1b; A 23, 17c; Lu 1, 17c; monogr.]
I-5
|
| 33482 |
aardbei |
aardbeer:
ērdbīər (L319p Molenbeersel),
eͅrdbīər (L319p Molenbeersel)
|
[DC GV (1935) M] [ZND 19A (1936)]
I-7
|
| 17653 |
aars |
kont:
ko.nt (L319p Molenbeersel)
|
[JG 1a, 1b; N 8, 13, 32.9 en 35]
I-9
|
| 22741 |
aas in het kaartspel |
aas:
rutən oͅs (L319p Molenbeersel),
šöpən aos (L319p Molenbeersel, ...
L319p Molenbeersel),
aast:
hertən ōst (L319p Molenbeersel),
lange ö
öst (L319p Molenbeersel),
haast:
haosten (L319p Molenbeersel),
herten haost (L319p Molenbeersel)
|
Aas: harten aas (in het kaartspel). [ZND 19A (1936)] || Aas: ruiten aas (kaartspel). [ZND 06 (1924)] || Aas: schoppen aas (kaartspel). [ZND 06 (1924)] || Ik heb de vier azen. [ZND 19A (1936)] || Schoppen: schoppen aas (kaartspel). [ZND 06 (1924)]
III-3-2
|
| 19009 |
abuis |
abuis:
doe hebs abies (L319p Molenbeersel),
mis:
det is mis (L319p Molenbeersel),
də bes mes (L319p Molenbeersel),
də bes tə mes en (L319p Molenbeersel)
|
Dat is mis. [ZND 38 (1942)] || Ge zijt abuis (= ge vergist u). [ZND 19 (1936)]
III-1-4
|
| 33984 |
achterhaam |
achterhaam:
axtǝrhām (L319p Molenbeersel)
|
Samenstel van riemen dat op het achterwerk van het paard wordt gelegd en dient om de kar achteruit te stoten. [JG 1a, 1b, 2b; N 13, 74; monogr.]
I-10
|