| 27577 |
deputaatkolen |
deputaatkolen:
depytātkoalǝ (Q121b Spekholzerheide
[(Willem-Sophia)]
[Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]),
kolenbon:
(mv)
koalǝboŋs (Q121b Spekholzerheide
[(Willem-Sophia)]
[Winterslag, Waterschei])
|
Het in natura uitgekeerde deel van de bezoldiging van een mijnwerker. Volgens verschillende invullers uit Q 121 bestondende "deputaatkolen" of "arbeiterkolen" meestal uit schachtkool, wat inhield dat het grote brokken kool waren gemengd met gruis en/of stof. De brokken werden stukgeslagen, gezeefd en gesorteerd en van het gruis werd "gedeks" gemaakt, een mengsel van gruis en leem ter afdekking van kachel of fornuis voor de nacht. De "beambtekolen" daarentegen waren meestal antraciet, in diverse dikten gezeefd, zonder gruis. De respondent uit Q 21 merkt over dedeputaatkolen verder nog op dat de toegekende hoeveelheid varieerde al naar gelang iemand kostwinnaar, medekostwinnaar of alleenstaande was. Wat betreft het woordtype "kolenbon", dit was in feite de bon waarmee de mijnwerker een bepaalde hoeveelheid deputaatkolen in ontvangst kon nemen. Toch is dit woordtype in dit lemma opgenomen omdat uit de opmerkingen van verschillende zegslieden (Q 21, Q 121, Q 121b) blijkt dat de term ook voor de toegekende hoeveelheid kolen zelf werd gebruikt. Zo merkt de invuller uit Q 21 voor de mijn Maurits op dat de mijnwerkers daar onder elkaar nooit over "deputaatkolen", maar altijd over de "kolenbon" spraken en de zegsman uit Q 121b schrijft dat, omdat de verstrekking op de mijn Willem-Sophia plaats vond in de vorm van bonnen, het in natura uitgekeerde gedeelte van het loon de kolenbon(nen) werd genoemd. [N 95A, 5; monogr.]
II-5
|
| 20597 |
desemen |
desemen:
de’seme (Q121b Spekholzerheide)
|
zuurdeeg in iets doen
III-2-3
|
| 19167 |
deugniet |
aas:
verkl. öas-je
oas (Q121b Spekholzerheide),
Zoeë aas van inne jong Verklw. öas-je
aas (Q121b Spekholzerheide),
batraaf:
bat’raaf (Q121b Spekholzerheide),
domgraaf:
doeëmjroaf (Q121b Spekholzerheide),
gauner (du.):
jau’ner (Q121b Spekholzerheide),
strop:
Verklw. sjtröpje
sjtrop (Q121b Spekholzerheide)
|
bengel, deugniet || deugniet || kreng, deugniet || rakker, vlegel || schurk
III-1-4
|
| 19792 |
deurklopper |
klopper:
kløͅpər (Q121b Spekholzerheide)
|
deurklopper
III-2-1
|
| 19372 |
deurknop, deurklink |
klink:
kleŋk (Q121b Spekholzerheide)
|
klink
III-2-1
|
| 30357 |
deurkruk, deurklink |
klink:
kleŋk (Q121b Spekholzerheide)
|
Handvat met ijzeren pin dat door de deurstijl in het slot wordt gestoken en dient om de dagschoot van het slot terug te kunnen trekken. Zie ook het lemma 'Dagschoot'. In Q 95 werd het woord 'klink' zowel gebruikt voor de ring of kruk aan de buitenkant van een deur waarmee men het sluitijzer kon oplichten, als voor het sluitijzer aan de binnenkant van de deur. [N 54, 100; N 79, 8; monogr.; Vld.]
II-9
|
| 27969 |
dichtgroeien |
toewassen:
tsǭwwāsǝ (Q121b Spekholzerheide
[(Willem-Sophia)]
[Maurits])
|
Gezegd van een mijngang die door de druk op het gesteente langzaam wordt toegedrukt. [N 95, 385; N 95, 386; monogr.]
II-5
|
| 19807 |
dienblad |
tablet:
tablɛt (Q121b Spekholzerheide)
|
dienblad, tablet
III-2-1
|
| 32690 |
diep |
diep:
dēp (Q121b Spekholzerheide)
|
In dit lemma worden de plaatselijke varianten gegeven van het woord diep, voorzover dat - evenals de termen voor het tegengestelde begrip (zie het lemma ondiep) - gebruikt wordt of kan worden in verbinding met een werkwoord voor "ploegen". Voor het begrip "diep ploegen (vóór het zaaien)" kent men in bepaalde streken een speciale term waarin het woord diep niet voorkomt. Daarvoor zie men het volgende lemma [JG 1a + 1b; N 11, 39 + 42b + 46; N 11A, 107a + 108a; L 23, 8a; A 20, 1b; A 27, 24b; monogr.]
I-1
|
| 27746 |
diep boren |
verkennungsboren:
vǝrkɛnuŋsbǭrǝ (Q121b Spekholzerheide
[(Willem-Sophia)]
[Domaniale])
|
Diepboringen verrichten om op deze wijze de koollagen op te sporen en te verkennen. [N 95, 169; Vwo 167]
II-5
|