| 32992 |
aar |
aar:
ǭr (Q118a Terwinselen)
|
Het bovenste deel van de halm van sommige graangewassen waarin zich de korrels bevinden. Ook als pars pro toto gebruikt voor de gehele halm, vergelijk de uitdrukking: "aren lezen". De varianten die met een d- beginnen hebben een aangehecht lidwoord. Zie afbeelding 2, e. [JG 1a, 1b; Wi 14; monogr.; add. uit L 25, 15]
I-4
|
| 17650 |
achterwerk |
kont:
kónk (Q118a Terwinselen),
vot:
vót (Q118a Terwinselen)
|
Bil. Ook platte woorden! [DC 01 (1931)]
III-1-1
|
| 25397 |
afhuiden |
afstropen:
āfstrø̜fǝ (Q118a Terwinselen)
|
Met behulp van een rond mes snijdt men, de hand soepel vanuit de pols bewegend, de huid los van het lijf. In P 108 werden kalveren met een fietspomp opgeblazen, waardoor de huid lichter werd. Zodoende kon men die makkelijker verwijderen. [N 28, 51; monogr.]
II-1
|
| 25363 |
afschampen |
afketsen:
āfkɛtšǝ (Q118a Terwinselen)
|
Door afketsen van de kogel of door verkeerd schieten van de slachter kan het gebeuren dat de kogel niet helemaal in de kop doordringt. Zo kan de kogel terugketsen als het varken te dik is. En als de patroonhuls, de kardoes, te nat is of de patroon te slap, kan het schot ook mislukken. [N 28, 8; monogr.]
II-1
|
| 32837 |
akkersleep, weidesleep |
de [eg] ondersteboven:
dǝ [eg]˱ ønǝstǝbǭǝvǝ (Q118a Terwinselen),
latsenwerk:
latsǝwęrǝk (Q118a Terwinselen),
sleep:
šlē.f (Q118a Terwinselen)
|
Het toestel of werktuig waarmee men de akker en/of de weide sleept. Behalve de sleeptypen die door de afb. 89 t/m 95 worden voorgesteld, werd ook de omgekeerde eg als sleep gebruikt. Zo nodig verzwaarde men die met graszoden, een zak aarde of iets dergelijks. Vaak werd de sleepeg voorzien van berkenrijs, doorn- of braamtakken of prikkeldraad. Men kon deze tussen de egbalken door vlechten, onder de eg vastbinden of achter aan de eg bevestigen. Zulk een sleep gebruikte men vooral om pas gezaaid spurrie-, klaver-en graszaad slepend in de grond te brengen. Soms werd er ook een tarwe- of een aardappelveld mee bewerkt. De omgekeerde eg kon - al dan niet voorzien van rijshout e.d. - ook als weidesleep dienen, voor het slechten van molshopen, het fijner uitsmeren van verspreide mest en ter bestrijding van mosvorming. Men sleepte de akker of de weide soms ook wel met een grote bos berken- of andere takken, die men van voren bijeenbond of - gespreid - tussen twee balken klemde. Voor het ''sleep''-gedeelte van varianten verderop in het lemma zie men het simplex sleep aan het begin. In het lemma ''eg'' vindt men de waarde van het woord(deel ''eg'' resp. ''eg'' verklaard. [JG 1a+ 1b+ 1c+ 1d; N 11, 85; N 11A, 179 + 181b + c; N 14, 81; N 18, 22; N 27, 1a add.; N J, 10; N P, 17 + 18; N Q, 17; A 13, 16b; A 40, 10a + b; div.; monogr.]
I-2
|
| 17584 |
baard |
baard:
baad (Q118a Terwinselen)
|
baard [DC 01 (1931)]
III-1-1
|
| 25440 |
bijl waarmee men het slachtvee klooft |
bijl:
bęjǝlǝ (Q118a Terwinselen)
|
Zie ook het lemma ''slachtbijl''. [N 28, 90; monogr.]
II-1
|
| 25460 |
bijl waarmee men het vlees in kleine stukjes hakt |
hakmes:
hakmɛts (Q118a Terwinselen)
|
Bedoeld zijn de kleine stukjes die in de worst worden verwerkt etc. De mes-opgaven binnen dit lemma duiden op een soort hakmes. [N 28, 115; N 28, 49]
II-1
|
| 17652 |
bil |
bats:
bats (Q118a Terwinselen, ...
Q118a Terwinselen)
|
Bil. Ook platte woorden! [DC 01 (1931)]
III-1-1
|
| 25437 |
blaas van een geslacht varken |
varkensblaas:
vɛrkǝtsblǭs (Q118a Terwinselen)
|
De blaas van het varken wordt voor verschillende doeleinden gebruikt volgens de respondenten. Men smeert er werkschoenen mee in of de houtzaag. Als heelmiddel wordt hij op een gekneusde plek gelegd. Men vangt er vogels mee of men doet er bloedworst in; zelfs brandewijn wordt ermee gesmokkeld. Hij kan functioneren als ijszak voor een zieke of als afsluiting voor levensmiddelen. Vaak dient de gedroogde blaas als tabakszak of geldzak. Opgeblazen en gedroogd is hij een voetbal voor de jeugd. Men maakt er kunstdarmen van en heel bekend is het gebruik ervan bij het Carnaval als "foekespot" of "rommelspot". Kan men er echt niets mee doen, dan wordt ie weggesmeten. [N 28, 73; N 28, 74; monogr.]
II-1
|