| 29606 |
klei, leem |
klei:
klęi̯ (Q083p Bilzen),
leem:
lēm (Q083p Bilzen, ...
Q083p Bilzen),
lęǝm (Q083p Bilzen)
|
Algemene benaming voor de taaie, kneedbare grondsoort die verwerkt wordt in de steen- of pannenfabriek of in de pottenbakkerij. Termen die klei aanduiden die voor specifieke doeleinden wordt gebruikt, zijn opgenomen in de lemmata ɛpotaardeɛ, ɛsteenbakkerskleiɛ en ɛdakpannenkleiɛ. In Nederland komen verschillende kleisoorten voor. De oudste kleilagen uit het Tertiair (Oligoceen) zijn de mariene afzettingen uit de Achterhoek en Twente. Deze vette en kalkhoudende leem is grijsachtig tot (licht)groenachtig of bruinachtig van kleur en wordt ook Rupelse of Boomse klei genoemd. De jongere rivierkleiafzettingen uit het Tertiair (Plioceen) komen voor in Limburg in plaatsen als Reuver (L 299), Swalmen (L 331) en Brunssum (Q 35). De bij Brunssum gevonden klei, die geelbakkend is, wordt gebruikt voor vuurvast materiaal. De klei bij Tegelen (L 270) en Belfeld (L 297) heeft zich tijdens de overgang van het Tertiair naar het Kwartair gevormd en bevindt zich in lagen van anderhalf tot vier meter onder het zand. Deze vette klei is uitermate geschikt voor dakpannen en greswaren. De in het zuiden van Nederlands Limburg aangetroffen l√∂ss tenslotte bestaat uit fijn materiaal dat door de wind werd aangevoerd. Deze kleisoort is mager en wordt gebruikt voor het vervaardigen van metselstenen (Janssen, pag. 22/23).' [N 27, 48; L 1a-m; S 21; monogr.] || Grijs- tot geelachtige, sterk samenhangende, enigszins klevende, vruchtbare grondsoort, ontstaan door afzetting van verweringsprodukten door rivieren. Leem is ook een kleiachtige grondsoort echter met een zandgehalte groter dan 20%. Zie ook het lemma ɛklei, leemɛ in wld II, afl. 8 (pottenbakker e.a.), blz. 31.' [N 27, 41; N 27, 33; N 18, 2 add.; N 18, 5 add.; N 15, add.; R 3, 6; A 10, 4; Wi 52, 53; Vld.; monogr.]
I-8, II-8
|
| 29633 |
kleikar |
clitchèt:
kletši (Q083p Bilzen),
slagkar:
slǭxkār (Q083p Bilzen)
|
Slagkar waarmee de gegraven delfstof over de weg naar de voorraadplaats werd vervoerd. De kleikar werd getrokken door een paard. [N 98, 48; monogr.]
II-8
|
| 29629 |
kleikruiwagen |
botkruiwagel:
bǫtkrǫwwǭgǝl (Q083p Bilzen
[(idem)]
),
komkruiwagel:
kumpkrǫwwǭgǝl (Q083p Bilzen
[(gewone kruiwagen zonder verhoog)]
),
kruiwagel:
krawǝl (Q083p Bilzen),
krǫwwǭgǝl (Q083p Bilzen)
|
Kruikar met bak, gebruikt om de gestoken klei vanuit de kleiput te vervoeren. De bak van de kruiwagen werd in Q 111 een kom (kǫmp) genoemd. Met de term taai(e)-kar (L 381) werd oorspronkelijk de kleikruiwagen aangeduid waarmee de gemalen klei van de kleimolen naar de vormtafel werd gebracht. Deze gemalen klei, die een hoge graad van taaiheid had bereikt, werd ook wel taaie (tę ̞j\) genoemd (Geuskens, pag. 36). [N 98, 43; monogr.]
II-8
|
| 33746 |
klein paard |
bidet:
`bedɛ (Q083p Bilzen),
bidi (Q083p Bilzen),
pony, poney:
punei̯ (Q083p Bilzen),
pǫnęi̯ (Q083p Bilzen),
ponytje, poneytje:
ponękǝ (Q083p Bilzen)
|
Bedoeld is een paard dat lichter is dan een gewoon boerenpaard en dat men in de koets kan spannen. Een pony is lichter dan een bidet, die op zijn beurt niet zo zwaar als een ardenner is (P 49). Een dubbele pony is zwaarder dan een (enkele) pony of bidet (L 424). Een bidet, iets groter dan een pony, dient veelal als loop- en koetspaard (P 192, Q 168, 242). Een hit - waarbij eveneens een onderscheid tussen enkele en dubbele hit wordt gemaakt - kan vergeleken worden met een pony of bidet. Een ardenner is kort, dik en gedrongen (P 46), groter dan een pony maar kleiner dan een gewoon paard. Uit de antwoorden blijkt een sterke wisseling van de accentuering in pony en bidet. Pony met initiaal accent is aan het Nederlands, met finaal acent aan het Franse poney ontleend. De beginaccentuering in bidet gaat op een autonome ontwikkeling in de dialecten terug. Buiten de genoemde termen komen er nog een vrij groot aantal andere voor. Zie afbeelding 1. [JG la, lb, lc, 2c; N 8, 62a, 62b, 62c en 62d; A 4, 3; L 20, 3]
I-9
|
| 17544 |
klein persoon |
achterblijver:
en aoterbläver (Q083p Bilzen),
halve was:
Subst.
nen hoove was (Q083p Bilzen),
krots:
(mêr) n kraots (Q083p Bilzen),
krotsje:
(mêr) e kraetske (Q083p Bilzen)
|
Slecht groeien, gezegd van een kind (slecht groeien/wassen, achterblijven, dao zit de krot in, kooieren). [N 107 (2001)]
III-1-1
|
| 29988 |
kleine bouwladder |
korte ledder:
kǫtǝ lødǝr (Q083p Bilzen)
|
Kleine ladder van ongeveer 1.75 m lengte die voornamelijk wordt gebruikt voor het werk binnenshuis. [N 32, 9b; monogr.]
II-9
|
| 20723 |
kleine hoeveelheid eten |
beetje:
bitsje (Q083p Bilzen),
bof:
boef (Q083p Bilzen),
bofje:
bifke (Q083p Bilzen),
kruimeltje:
kriëmelke (Q083p Bilzen),
prutsje:
pritske (Q083p Bilzen)
|
zeer kleine hoeveelheid eten [N 16 (1962)]
III-2-3
|
| 22140 |
kleine mand zonder onderverdelingen |
kleine korf:
Algemene opmerking bij deze vragenlijst: invuller heeft hierbij twee bijlagevellen bijgevoegd, t.w.
’ne kleene kérf (Q083p Bilzen)
|
Hoe heet verder in Uw dialect: een kleine mand zonder onderverdelingen? [N 93 (1983)]
III-3-2
|
| 17756 |
kleine neus |
klein neusje:
kleen nèèske (Q083p Bilzen),
neusje:
naiske (Q083p Bilzen)
|
een klein neusje [ZND 39 (1942)]
III-1-1
|
| 21338 |
kleingeld |
kleingeld:
ixepgē klēgelt (Q083p Bilzen),
kleegeld (Q083p Bilzen),
kleingeld (Q083p Bilzen)
|
ik heb geen kleingeld [ZND A2 (1940sq)] || kleingeld [ZND 01 (1922)], [ZND 28 (1938)]
III-3-1
|