e-WLD begrippen 

 
 
Filteren... plaats=Kortessem

Overzicht

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
mist, nevel (alg.) dikke mist: ’n dikke miës (Kortessem), domplucht: doemf lauch (Kortessem) mist, nevel [ZND 39 (1942)] III-4-4
modder, slijk modder: modder (Kortessem), moos: maus (Kortessem), moos (Kortessem), slijk: modder op kleederen  sleëk (Kortessem) modder, slijk [ZND 39 (1942)] III-4-4
moe moe: muj (Kortessem), myi (Kortessem), myj (Kortessem), myy (Kortessem) moe [RND] || Wij zijn moe en we hebben dorst. [ZND 04 (1924)] III-1-2
moeder ma: maa (Kortessem, ... ), mam: verouderde vorm voor moeder  mam (Kortessem), mem: mem (Kortessem), verouderde aanspreekvorm voor moeder én grootmoeder  mem (Kortessem), moe: moe (Kortessem), moeder: moeder (Kortessem), mojer (Kortessem), mōēdər (Kortessem), moeke: koosnaam  moekke (Kortessem), mre (fr.): mère  meer (Kortessem) moeder [ZND 01 (1922)] III-2-2
moederklok moederklok: mooierklok (Kortessem) de moederklok in het duivelokaal? [N 93 (1983)] III-3-2
moederkoren moederkoren: mǫi̯ǝrkoǝn (Kortessem), zwarte aren: zwatǝ ǫu̯ǝrǝ (Kortessem) De zwarte woekering die te voorschijn komt uit de aren van verschillende granen en grassoorten; vooral bekend bij rogge. De getroffen gewassen zijn zowel schadelijk voor mens en dier (vruchtafdrijvend), als tegelijkertijd geneeskrachtig (bloedstelpend en de baring opwekkend). Botanisch is de woekering een schimmel (Ustilago segetum Cord.) waardoor de plant al bij het kiemen geïnfecteerd wordt en die pas naar buiten komt als de gewassen vrucht beginnen te dragen. De ziekte was zeer gevreesd onder de landbouwers en er bestaan dan ook vele, vaak bijgelovige, gebruiken om het moederkoren tegen te gaan. Sommige zegslieden geven dan ook aanvullende opmerkingen die zowel op deze angst als op de waarde van het moederkoren wijzen. De benamingen met moeder- en moer- wijzen wel op de baringbevorderende werking van het moederkoren. In L 250 wordt opgemerkt: "Werd vroeger verzameld voor apotheken; thans in Zwitserland gekweekt."; in L 270: "Een zwak aftreksel van ''moorkore'' werd vroeger direct na de bevalling aan de moeder gegeven; dit i.v.m. tegengaan van bloedverlies; het werd in de koffiemolen gemalen." In Q 97: "Dit moorkore kwam vroeger vaak voor. Tot een bepaalde hoeveelheid was het toelaatbaar. Moorkore werd vroeger goed betaald. Deze plant had namelijk de eigenschap dat ze, in gemalen toestand, in staat was de vrucht te kunnen afdrijven. Reden waarvoor ze door apothekers werd gekocht. Als er teveel van dit spul in het dierenvoer zat, betekende dat voor de boeren vaak een strop. De beesten gingen dan "versjete", d.w.z. de kalveren werden te vroeg geboren en overleefden dit meestal niet." De benaming duivelskoren en duivelsteken alsook de vernoemingen met diernamen wijzen wel op het taboe dat op deze gevreesde ziekte rustte. De benaming hanespoor is wel een leenvertaling van het Fr. ''ergot''.' [A 43, 11; L 1 a-m; L 1 u, 163; L 15, 12; S 24; monogr.] I-4
moederloos lam arm schaap: arǝm sxou̯ǝp (Kortessem) Moederloos of door de moeder verstoten lam. [N 77, 25; L 20, 22d; A 4, 22d] I-12
moedervlek geboorteplek: geborteplak (Kortessem) moedervlek III-1-1
moedig (zijn) ijver: iever (Kortessem) hoe drukt ge uit in uw dialect: hij is moedig (hij is geen bangerd, hij durft bv. te vechten) [ZND 39 (1942)] III-1-4
moeilijk te klieven hout knokig hout: knokig hout (Kortessem) Hout dat moeilijk te klieven is. Dit kan onder meer worden veroorzaakt door het feit dat het hout gedraaid is of doordat er veel noesten in het hout zitten. [N E, 4] II-12