e-WLD begrippen

id	Begrip	Trefwoord: dialectopgave (plaats)	Omschrijving
32575	mest, stalmest	mest: męst (P047p Loksbergen), stalmest: stal[mest] (P047p Loksbergen)	De hieronder vermelde woorden zijn van toepassing op natuurlijke mest: het in de stallen van het vee gevormd mengsel van uitwerpselen en strooisel. In de vroegere potstal hoopte de mest zich op, totdat hij na afloop van het (winter)seizoen van daaruit naar het land werd gereden. Later werd de mest uit de stallen in de mestvaalt of -kuil verzameld. Met het woord stalmest, dat naast mest in gebruik is (gekomen), wordt de door het vee geproduceerde mest duidelijker onderscheiden van b.v. kunstmest en groenmest. Ruimer van betekenis dan (stal)mest zijn de abstracte termen beterij en vetting, waarmee het lemma besloten wordt. In de volgende lemmata wordt voor wat mest als deel van een samenstelling of woordgroep betreft, naar dit lemma verwezen. Men zij er echter op bedacht, dat in plaatsen waar men de t van mest als simplex normaal uitspreekt, deze medeklinker vaak nauwelijks of niet gehoord wordt in met mest beginnende samenstellingen (mestkar e.d.) en woordgroepen (mest varen e.d.). Begint het tweede deel van zulk een samenstelling of woordgroep met een s of š, dan worden de beide slotmedeklinkers van mest daaraan zelfs volledig geassimileerd (meststoker, mest spreiden e.d.). [JG 1a + 1b ; N 11, 12 + 16 + 27; N 11A, 3; N M, 10a + b; L 1 a-m; L A1, 200; L 31, 17; S 23; Wi 53; A 9, 25; Gi 1, III 6; RND, 51] I-1
32587	mesthaak	driehaak: drē̜hǭk (P047p Loksbergen [(heeft echter vier tanden)] ), mesthaak: [mest]hǭk (P047p Loksbergen)	De mesthaak is een riek waarvan de tanden loodrecht op de steel staan. De mesthaak wordt gebruikt om een hoeveelheid mest voort te trekken, met name bij het afladen van de mest van de kar in hoopjes op het land. Maar men gebruikt hem verder ook om mest uit de stallen te trekken (vooral bij de oude potstal), om mest op de mesthoop te verplaatsen, om mest van de mesthoop los te trekken (voor het laden), om mesthoopjes op het land uiteen te trekken en soms om de (tuin)grond fijn te maken. De mesthaak kan 2 √† 3 (vroeger veelal) of 4 √† 5 tanden hebben. De gesmede mesthaak werd vroeger door de plaatselijke smid vervaardigd, en was later ook in de handel verkrijgbaar. Vaak echter maakte men van een oude riek een mesthaak, door de tanden of de "hals" van die riek in het vuur om te zetten. In de betrokken termen van dit lemma vertegenwoordigt het lid drie ook dialectvarianten van het type drij. [J G 1b + 1b; N 5A, 50c; N 11, 28; N 11A, 17a; N 18, 55 t /m 63; A 28, 5a + b; Lu 6, 5a + b; Av 1, III 5d; monogr.] I-1
33622	mestvaalt	mesthoop: meͅsthuəp (P047p Loksbergen)	[Goossens 1b (1960)] I-7
34364	mestvarken	vetvarken: vętfɛrǝkǝ (P047p Loksbergen)	Een varken dat gehouden worden om vet te mesten. [JG 1a, 1b, 2c; L 37, 49e; N C, add.; N 19, Q 111 add.; N 19, Q 204a add.; monogr.] I-12
33999	met de zweep slaan of geluid geven	klitsen: kletsǝ (P047p Loksbergen)	Het slaan met de zweep brengt een knallend geluid voort. Terwijl in de enquête van J. Goossens het werkwoord zwepen in de jaren vijftig enkel voor Achel (L 282) en Hamont (L 286) werd opgetekend, vermeldt de enquête van P. Willems (1885)het nog voor een groot aantal gemeenten uit de beide Limburgen. Zie in dit verband ook ros voor "paard" (WLD I, afl. 9, p. 5). [JG 1a, 1b, 2c; L 8, 141a; Wi 42; monogr.] I-10
20570	met kleine hapjes eten	keveren: kīējəvərə (P047p Loksbergen)	Hoe noemt U: Druk eten met kleine hapjes (busselen) [N 80 (1980)] III-2-3
34140	met opgeheven staart rondlopen	biezen: bizǝ (P047p Loksbergen)	[N 3A, 9a; JG 1a, 1b; monogr.] I-11
34003	met paard en kar rijden	rijden: rē̜ǝ (P047p Loksbergen [(op het veld)] ), voeren: vyi̯ǝrǝ (P047p Loksbergen)	[JG 1b, 2c; N 8, 100; Wi 33; monogr.] I-10
34004	met paard en koets rijden, paardrijden	rijden: rē̜ǝ (P047p Loksbergen)	Het paard besturen als het voor de koets gespannen is, of als het als rijdier gebruikt wordt. Deze twee begrippen worden terminologisch niet onderscheiden. [JG 1a, 1b; Wi 29; monogr.] I-10
17969	met snelheid over iets heen vliegen	een gang gaan: nə gànk gòin (P047p Loksbergen)	vliegen: Met snelheid over iets heen ~ (snoeken). [N 84 (1981)] III-1-2

mest, stalmest

mest: męst (Loksbergen), stalmest: stal[mest] (Loksbergen)

De hieronder vermelde woorden zijn van toepassing op natuurlijke mest: het in de stallen van het vee gevormd mengsel van uitwerpselen en strooisel. In de vroegere potstal hoopte de mest zich op, totdat hij na afloop van het (winter)seizoen van daaruit naar het land werd gereden. Later werd de mest uit de stallen in de mestvaalt of -kuil verzameld. Met het woord stalmest, dat naast mest in gebruik is (gekomen), wordt de door het vee geproduceerde mest duidelijker onderscheiden van b.v. kunstmest en groenmest. Ruimer van betekenis dan (stal)mest zijn de abstracte termen beterij en vetting, waarmee het lemma besloten wordt. In de volgende lemmata wordt voor wat mest als deel van een samenstelling of woordgroep betreft, naar dit lemma verwezen. Men zij er echter op bedacht, dat in plaatsen waar men de t van mest als simplex normaal uitspreekt, deze medeklinker vaak nauwelijks of niet gehoord wordt in met mest beginnende samenstellingen (mestkar e.d.) en woordgroepen (mest varen e.d.). Begint het tweede deel van zulk een samenstelling of woordgroep met een s of š, dan worden de beide slotmedeklinkers van mest daaraan zelfs volledig geassimileerd (meststoker, mest spreiden e.d.). [JG 1a + 1b ; N 11, 12 + 16 + 27; N 11A, 3; N M, 10a + b; L 1 a-m; L A1, 200; L 31, 17; S 23; Wi 53; A 9, 25; Gi 1, III 6; RND, 51] I-1

mesthaak

driehaak: drē̜hǭk (Loksbergen [(heeft echter vier tanden)] ), mesthaak: [mest]hǭk (Loksbergen)

De mesthaak is een riek waarvan de tanden loodrecht op de steel staan. De mesthaak wordt gebruikt om een hoeveelheid mest voort te trekken, met name bij het afladen van de mest van de kar in hoopjes op het land. Maar men gebruikt hem verder ook om mest uit de stallen te trekken (vooral bij de oude potstal), om mest op de mesthoop te verplaatsen, om mest van de mesthoop los te trekken (voor het laden), om mesthoopjes op het land uiteen te trekken en soms om de (tuin)grond fijn te maken. De mesthaak kan 2 √† 3 (vroeger veelal) of 4 √† 5 tanden hebben. De gesmede mesthaak werd vroeger door de plaatselijke smid vervaardigd, en was later ook in de handel verkrijgbaar. Vaak echter maakte men van een oude riek een mesthaak, door de tanden of de "hals" van die riek in het vuur om te zetten. In de betrokken termen van dit lemma vertegenwoordigt het lid drie ook dialectvarianten van het type drij. [J G 1b + 1b; N 5A, 50c; N 11, 28; N 11A, 17a; N 18, 55 t /m 63; A 28, 5a + b; Lu 6, 5a + b; Av 1, III 5d; monogr.] I-1

mestvaalt

mesthoop: meͅsthuəp (Loksbergen)

[Goossens 1b (1960)] I-7

mestvarken

vetvarken: vętfɛrǝkǝ (Loksbergen)

Een varken dat gehouden worden om vet te mesten. [JG 1a, 1b, 2c; L 37, 49e; N C, add.; N 19, Q 111 add.; N 19, Q 204a add.; monogr.] I-12

met de zweep slaan of geluid geven

klitsen: kletsǝ (Loksbergen)

Het slaan met de zweep brengt een knallend geluid voort. Terwijl in de enquête van J. Goossens het werkwoord zwepen in de jaren vijftig enkel voor Achel (L 282) en Hamont (L 286) werd opgetekend, vermeldt de enquête van P. Willems (1885)het nog voor een groot aantal gemeenten uit de beide Limburgen. Zie in dit verband ook ros voor "paard" (WLD I, afl. 9, p. 5). [JG 1a, 1b, 2c; L 8, 141a; Wi 42; monogr.] I-10

met kleine hapjes eten

keveren: kīējəvərə (Loksbergen)

Hoe noemt U: Druk eten met kleine hapjes (busselen) [N 80 (1980)] III-2-3

met opgeheven staart rondlopen

biezen: bizǝ (Loksbergen)

[N 3A, 9a; JG 1a, 1b; monogr.] I-11

met paard en kar rijden

rijden: rē̜ǝ (Loksbergen [(op het veld)] ), voeren: vyi̯ǝrǝ (Loksbergen)

[JG 1b, 2c; N 8, 100; Wi 33; monogr.] I-10

met paard en koets rijden, paardrijden

rijden: rē̜ǝ (Loksbergen)

Het paard besturen als het voor de koets gespannen is, of als het als rijdier gebruikt wordt. Deze twee begrippen worden terminologisch niet onderscheiden. [JG 1a, 1b; Wi 29; monogr.] I-10

met snelheid over iets heen vliegen

een gang gaan: nə gànk gòin (Loksbergen)

vliegen: Met snelheid over iets heen ~ (snoeken). [N 84 (1981)] III-1-2

Overzicht