| 19352 |
bits |
sneppenig:
vgl. Niel-bij-Sint-Truiden Wl. (pag. II.321): snep, bitsige vrouw. WNT snappen, spreken, op onvriendelijke toon spreken.
ek es nogal sneppenig (P214p Montenaken),
vgl. Niel-bij-Sint-Truiden Wl. (pag. II.321): snep, bitsige vrouw. WNT snappen, spreken, op onvriendelijke toon spreken. Zie echter ook WNT: snippen, afl. snippig, snijdens, scherp, verouderd, verg. snibbig. vgl. Sint-Truiden Wb. (pag. 215): snèppig, bitsig.
ek es nogal sneppenig (P214p Montenaken)
|
Hoe zegt ge << hij is nogal bits, scherp, prikachtig>> in zijn manier van spreken. [ZND 40 (1942)]
III-1-4, III-3-1
|
| 32876 |
blad -mes- van de zeis |
[zeis]:
[zeissem] (P214p Montenaken)
|
Onder het blad (of mes) van de zeis wordt het gehele metalen gedeelte van het gereedschap verstaan, dat door middel van de zeisring aan de steel wordt bevestigd; zie de toelichtingen bij de voorgaande lemma''s. Zie afbeelding 5. Er zijn zeisbladen in verschillende formaten; voor de grasoogst wordt een smal blad gebruikt; de lengte kan variëren van wel 90 cm. voor het grotere werk op het hooiland tot een ongeveer 50 cm. voor het kleinere werk rondom de boerderij. Het staal van het blad moet van goede kwaliteit zijn, maar niet te hard; dan zou het blad gemakkelijk breken. Het zachte blad kan echter niet rechtstreeks geslepen worden; er moet eerst een harde baan langs de snede in worden gedreven: het haarpad (afbeelding 5, nummer 6); deze handeling, het haren, zal hieronder ter sprake komen. Tijdens het maaien wordt de snede (afbeelding 5, nummer 4) scherp gehouden met de strekel en/of de wetsteen. De buitenzijde van het blad heeft een min of meer opstaande rand, de rug (afbeelding 5, nummer 5), die het mes stevigheid verschaft en tevens dient om het afgemaaide gras mee te voeren naar het gezwad. Het scherp uiteinde van het blad is de punt (afbeelding 5, nummer 3), het andere einde loopt breed uit in de hak (afbeelding 5, nummer 2), met daarnaast het uitsteeksel dat het eigenlijke bevestigingspunt aan de steel vormt: de arend (afbeelding 5, nummer 1). Al deze onderdelen komen in de volgende lemma''s ter sprake. In dit lemma vinden we, naast de algemenere benamingen (blad, mes), een opvallend groot aantal zeis- (en ook mej-)benamingen. Het "werkende deel" van het gereedschap, d.w.z. het belangrijkste onderdeel dat het essentiële van de handeling verricht waarvoor het stuk gereedschap is gemaakt, krijgt hier de naam van het gereedschap als geheel. Een dergelijk verschijnsel doet zich ook voor bij andere gereedschappen die uit een steel en een "werkend deel" bestaan, zoals de dorsvlegel, waar de vlegelkop kortweg vlegel wordt genoemd, of bij de zicht waar het blad zicht of pik heet; zie de aflevering over de Akkerbouw. Voor de fonetische documentatie van het woordtype zeis wordt verwezen naar het lemma ''zeis''.' [N 18, 68; JG 1a, 1b]
I-3
|
| 32989 |
blad van de korenhalm |
lis:
lęs (P214p Montenaken)
|
Het smalle blad van de korenhalm. Zie afbeelding 2, b. [JG 1a, 1b; monogr.]
I-4
|
| 32972 |
blad, bladeren van een plant |
blad:
blǫǝt (P214p Montenaken),
blader:
blǫǝr (P214p Montenaken)
|
Blad, als deel van een plant. De meervouden en verkleinwoorden zijn apart behandeld. [JG 1a, 1b; A 3, 1; L 1, a-m; L 4, 1; L 14, 16; L 32, 21; S 3; R 7, 25; R 12, 26; monogr.]
I-4
|
| 19978 |
blaffen |
bellen:
bēlə (P214p Montenaken)
|
blaffen [Goossens 1b (1960)]
III-2-1
|
| 19458 |
blaker |
kaarsendrager:
kasəndroͅu̯əgər (P214p Montenaken)
|
het pannetje, van een oor voorzien, waarop de kaars wordt gezet [ZND 36 (1941)]
III-2-1
|
| 24122 |
blauwe reiger, reiger |
reiger:
regel (P214p Montenaken),
wilde gans:
wille gaas (P214p Montenaken)
|
reiger [ZND 41 (1943)]
III-4-1
|
| 31184 |
blikslager |
blikslager:
blękslēgǝr (P214p Montenaken)
|
Ambachtsman die blik verwerkt en blikken voorwerpen herstelt. [N 66, 55a; Wi 2; L 34, 17a; monogr.]
II-11
|
| 20693 |
bloedworst |
bloedpens:
blūtpɛns (P214p Montenaken)
|
bloedworst [Goossens 1b (1960)]
III-2-3
|
| 24523 |
bloeien |
bloeien:
blø̄ǝ (P214p Montenaken)
|
De algemene uitdrukking voor het in bloei staan of bloesem dragen van planten en gewassen. In het materiaal-JG is uitdrukkelijk opgegeven dat het om het bloeien van koren gaat. In dit lemma worden de werkwoorden bijeengezet; in het volgende lemma komen de zelfstandige naamwoorden aan bod. [JG 1a, 1b; L A2, 373; L 32, 77, R 1, 37; monogr.]
I-4
|