| 33162 |
zeer kleine aardappelen |
keutelaardappeltjes:
kø̄ǝtǝlɛrpǝlkǝs (L289p Weert),
kriel:
kril (L289p Weert)
|
Naast de neutrale termen voor kleine aardappeltjes onderscheidt men de kwalitatief zeer goede kleine aardappelen die voor het poten worden gebruikt (vergelijk het lemma Pootgoed, Pootaardappelen) én de kwalitatief slechte, die als veevoeder worden verwerkt. Huiven is de plaatselijke benaming voor "knikkers". De vorm "burel" is te beschouwen als een variant van "budel" waaruit "boel" is ontstaan; zie onder "kleine boel". "Mussekoppen", een leenvertaling van "tête de moineau", betekent eigenlijk een kleine soort kolen, die als brandstof in huis wordt gebruikt. In L 292a werd de zegswijze opgegeven: "Hiej is ein österke verloren," of: "Hiej is ein österke kapot gegange". Het type "österke" staat hier voor "pater-nosterke", de rozenkrans; vergelijk ook de typen "osterkraaltjes" en "rozenkranskrallen". [N 12, 2 en 3; JG 1a; L 43, 8c; monogr.]
I-5
|
| 25140 |
zeer warm weer |
heet (weer):
heit (L289p Weert),
hits:
hits (L289p Weert),
hitst:
hitst (L289p Weert),
licht worden:
’t zal vandaag leecht wère (L289p Weert)
|
hitte [SGV (1914)] || licht, in de betekenis van zeer warm; betekenis/uitspraak [N 22 (1963)] || sterke, overmatige warmte, hoge temperatuur van de lucht [heet, hitte, hitse] [N 81 (1980)]
III-4-4
|
| 28480 |
zegel |
zegel:
zegel (L289p Weert)
|
Wasdeksel bij broed en honing. [N 63, 23b]
II-6
|
| 28674 |
zegelwas |
zegelwas:
zegelwas (L289p Weert)
|
Was die afkomstig is van de celdeksels of zegels. De kwaliteit hiervan is zeer goed en de kleur blank. De informanten van L 333 en Q 253 merken op dat de zegels niet apart verwerkt worden tot was maar tezamen met andere wasingrediënten. De informant van Q 177 vermeldt dat men als kind de zegelwas mocht uitzuigen maar dat men de bolletjes was, die in de mond achterbleven, eruit moest halen en apart moest leggen. Zegelwas als medicinale toepassing verzacht zware hoestaanvallen bij kinkhoest. [N 63, 132b; N 63, 132a; Ge 37, 172; monogr.]
II-6
|
| 23657 |
zegen aan het eind van de mis |
de zengel geven:
de zaengel gaeve (L289p Weert),
zengel:
zaengel (L289p Weert)
|
De zegen, de benedictie door de priester gegeven aan het eind van de mis. [N 96B (1989)]
III-3-3
|
| 23662 |
zegen met het allerheiligste |
met de monstrans (lat.) zengelen:
mette monstrans zaengele (L289p Weert),
zengel:
zaengel (L289p Weert)
|
De zegen met het Allerheiligste. [N 96B (1989)]
III-3-3
|
| 21404 |
zeggen |
zeggen:
zegge (L289p Weert)
|
zeggen; ik ben bij de vrouw geweest en heb het tegen haar gezegd; ze zeide, dat ze het ook aan haar dochter zou - [DC 03 (1934)]
III-3-1
|
| 26207 |
zeil bijzetten |
bijzetten:
bizętǝ (L289p Weert),
zeil bijleggen:
zęjl be.jlęgǝ (L289p Weert)
|
Meer zeil aanbrengen. [N O, 7c]
II-3
|
| 26208 |
zeil minderen |
korten:
kø̜rtǝ (L289p Weert),
opdraaien:
ǫp˱dręjǝ (L289p Weert),
rond opkorten:
rǫnt˱ ǫpkø̜rtǝ (L289p Weert)
|
Bij oplopende wind de zeilen geheel of gedeeltelijk oprollen om de windvang te verminderen. In l 288b, l 318a en l 320a wordt de term aftrekken gebruikt voor het geheel oprollen van de zeilen, terwijl de benamingen korten (l 245, l 246, l 288, l 318a, l 320a) en inkorten voor het gedeeltelijk minderen van de zeilen gebruikelijk zijn. [N O, 7d; Sche 36; A 42A, 74; N O, 7g]
II-3
|
| 26181 |
zeilen |
doeken:
dȳk (L289p Weert),
zeilen:
zęj.lǝ (L289p Weert)
|
De zeildoeken die over de hekwerken worden gespannen. In l 318 en l 321 worden de molenzeilen ɛs winters bestreken met lijnolie.' [N O, 5a; Sche 34; monogr.]
II-3
|