e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
in het sop doen in het zeepsop steken: entsīəpsoͅpstēkə (Beringen), luteren: luetere (Klimmen, ... ), lø&#x0304tərə (Kinrooi) in het zeepsop steken [ZND B1 (1940sq)] || in het zeepsop zetten III-2-1
in het veen werken de peel werken: en dǝ piǝl węrkǝ (Ospel), graven: grāvǝ (Meterik), turfgraven: rǝf grāvǝ (Griendtsveen) [II, 3] II-4
in hoopjes zetten, van turf gezegd in schranken zetten: en sxraŋkǝn zetǝ (Ospel), en sxrɛŋ zetǝ (Venray), en šrɛŋk zetǝ (Meijel), in tijltjes zetten: en tilkǝs zetǝ (Ospel), op kegels zetten: op kēgǝls zetǝ (Meterik, ... ), schranken: sxraŋkǝ (Griendtsveen) [I, 77] II-4
in hopen staan van de zwarte turf in bulten staan: en bøltǝ stǭ (Griendtsveen, ... ), en bø̜ljtjǝ stǭn (Ospel), in vimmen staan: en vimǝ stǭ (Griendtsveen) [II, 85b] II-4
in klampen zetten in klampen zetten: en klampǝ zetǝ (Griendtsveen), en klampǝ zętǝ (Sevenum), in klampjes zetten: en klɛmkǝs zetǝ (Meijel), klamp tegenzetten: klamp tēgǝnzętǝ (Ospel), klampen zetten: klampǝ zetǝ (Meterik) Het zetten van klampen doet men vooral bij het omringen. [II, 82b] II-4
in kleine korrels neervallen grieselen: jrezǝlǝ (Kelmis), malen: mālǝ (Kelmis) Langzaam in kleine korrels neervallen, gezegd van gesteente. Men hoorde dan een ritselend geluid, hetgeen gevaar betekende. Wanneer men goed keek, zag men heel fijne scheurtjes in het gesteente. [monogr.] II-4
in kruisvorm stapelen baggerd van de grond doen: bagǝrt van dǝ gront dū (Meijel), in kruistijlen zetten: en krȳstilǝ zętǝ (Ospel), en krøsjtilǝ zetǝ (Meijel), kruistijlen: krȳstilǝ (Ospel) Turf stapelen met als basis van de hoop een kruis van turven waarop de turven vervolgens trapsgewijze naar binnen toe worden opgestapeld, zodat de wind er goed doorheen kan spelen. [I, 112a] II-4
in lompen gekleed aangestoten: Spelling: <`> = sjwa.  aaëng`stoeëte (Kaulille), als een kramer erbij lopen: den löpt d⁄r as enne kraër bej (Oirlo), arm: arm (Lauw), armelijk gekleed: èrmelek geklie"d (Beverlo), [syn. érmeujig?]  ermelik geklejd (Gronsveld), armoedetig: [*armoedig, eerder ?armoedetig?]  ermeujetig (Maastricht), erremeujetig (Maastricht), èrmeujətig dəbeij loupə (Maastricht), armoedig: aermooiig geklâêîd zien (Zutendaal), armoedig (Leopoldsburg), arəmujəx (Lommel), er mè ermojig gekleidsj bi-jluipe (Bree), erem-meujig (Rekem), ermeudïg (Neer), ermoeijig gekleid (Vliermaal), erremmoeiïg (Achel), errəmeutig (Maastricht), èremùjeg geklie"d (Beverlo), [*armoedig, eerder ?armoedetig?]  errëmmōēītig gëklèd (Tongeren), Sub armoedig.  ermeujig geklejd zeen (Roermond), Zn.: nen êrme sjoebbezjak (haveloos persoon).  êr(re)moejtig (Bilzen), armzalig: ermzoalig gekleid (Wellen), ermzoalig gekliet (Zonhoven), ĕrmzālig (Sint-Truiden), èrmzooləg (Loksbergen), ərmzoolig (Loksbergen), vgl. Heerlen Wb. (Q 113), p. 307: ermzieëlig, schamel, sjofel -> p. 472: zieëlig, zalig.  ermzielig (Wijlre), errəmziehəlig (Hulsberg), errəmzieəlig (Hulsberg), örmzilləch (Epen), faggelachtig: fakkelechtig geklid (Eksel), haveloos: haveloe-w-es (Eksel), haveloos (Ingber, ... ), hoddelachtig: hoddelechtig (Ingber), hoddelig: hoddelig gekleijd (Kunrade), hoddəlig (Wijnandsrade), hóddəlich (Heerlen), in hoddelen rondlopen: e.n h‧oͅdələ ro.ntlō.pə (Eys), in lommelen gekleed: e.n lo.mələ gəkl‧eͅi̯t (Ingber), in lommelen lopen: löp in loomele (Maastricht), in lompen: èn loempe (Bilzen), in lompen lopen: in lomələ laupə (Maastricht), In lompe loewehpen nie altijd ehrm minsen.  in lompe (Peer), in todden gekleed: in tòddə gəklét (Meijel), in vodden gekleed: in vodde gekleid (Vliermaal), in vodden lopen: én vodde lôpe (Hoeselt), klommelig: klommelig geklid (Eksel), lommelachtig: lommelechtig (Eksel), lommelétig gekleid (Eigenbilzen), luməlɛitix (Grote-Spouwen), lómmelèchtig (As), [lommeletig?]  loemmeletig (Waubach), lommelen aanhebben: lommelen āāenhemme (Hechtel), (aonhabben = aanhebben).  lommelen aonhabben (Eigenbilzen), lommelig: loemelisch (Vaals), lommelig (Grote-Spouwen, ... ), lōēməlich (Heerlen), Niet algemeen. Zn.: ne loemmelepie.  loemmelig (Bilzen), lompen aan: loempen aan (Merkelbeek), met lommelen aan: mit lömmele aan (Nieuwstadt), met vodden om het lijf: mèt vodde im `t leif (Bilzen), mottig: hā luupt doa mottig henne (Hechtel), Zn.: ne mottigen teires.  mottig (Bilzen), niks aan de zak hebben: ny.ks ˂a.n dər za.k hā.n (Eys), niks aan het lijf hebben: ny.ks ˂‧a gəlī.f hā.n (Eys), onnuttig: onnəttig (Jeuk), rafelen: ruffele (Rekem), schabachtig: sjab-echtig-aan (Nunhem), schabbetig: schêbbetig (Schimmert), sheppetig (Eigenbilzen), sjabbətig (Roermond), sjebbetig (Beek, ... ), sjeppeteg geklejd (Eigenbilzen), sjeppetig gekleidj (Kinrooi), sjèbbətich (Amstenrade, ... ), sjébbetig gekleid (Klimmen), Zn.: ne sjêppetige, vgl. ook ne snêppetige (schel en snel pratend persoon).  sjêppetig (Bilzen), schabbig: chèebbich (Maastricht), hā luupt doa schúppig henne (Hechtel), schabbig (Maastricht), schebbig (Gulpen, ... ), sjabig gekleid (Bilzen), sjebbig (Gulpen, ... ), sjebbig [gekleitj} (Herten (bij Roermond)), sjebbig geklejd (Noorbeek, ... ), sjèbbich (Urmond), sjébbig gekleid (Klimmen), sjêbbech (Gors-Opleeuw), sjöbbig gəklĭjt (Nieuwenhagen), schamel: er mè sjèmel gekleidsj bi-jluipe (Bree), schaemel (Blerick, ... ), schamel (Ophoven, ... ), schamel gekleid (Hoensbroek), schamel gekleidj (Montfort), schaèmel (Sevenum), schemmel (Meerlo, ... ), schjaməl (Montfort), schàèmel geklid (Sevenum), schèmelgekleid (Schimmert), schèèməl (Venlo), schémel (Maasbree), sjaamel (Posterholt), sjaemel (Haelen, ... ), sjaemel gekleid (Maaseik), sjaimel (Ell, ... ), sjamel (Beesel, ... ), sjamelle (Vlodrop), sjieëmel (Herten (bij Roermond)), sjààməl (Susteren), sjáámél (Guttecoven), sjááməl (Heerlen), sjèmel (Bree, ... ), sjèèməl (Heel), sjéməl (Kapel-in-t-Zand), sjéémel (Thorn, ... ), sjééməl (Kelpen), šɛ̄:məl (Kinrooi), Spelling: <`> = sjwa.  sjaem`l (Bocholt), zie 30b.  sjamel (Meijel), schooierachtig: schooierachtig (Lommel), sjofel: sjofel (Born), sjófel (Maastricht), slecht: schleg (Brunssum), slecht gekleed: sjlegt geklêîd (Melick), sleat geklead (Eys), slodderig: sjlóddərich (Heerlen), slordig: slordig (Zolder), todden aanhebben: < WNT: tod (I), 1) Waardeloze, veelal gescheurde en smerige lap, lor, lomp, vod.  den het ma wat todde an (Oirlo), todde àn hebbe (Venray), vazel: vazel (Herten (bij Roermond)), voddeltig: voddeltig (Mheer), vodden aanhebben: vodde oan heume (Hoepertingen), wie een bedelaar lopen: laaipe wîj ënne bèdelaer (Zutendaal), wie een lommelenkramer gekleed: gekléjd wie ⁄nne lômmelekriemer (Gronsveld), wie een lommelenman te bij lopen: te biê lape wèj `ne lommele maan (Kanne) #NAME? || armoedig gekleed, sjofel || in lompen gekleed (haveloos, schabullig, schamel) [N 86 (1981)] || In lompen gekleed [haveloos, schab(be)tig, schamel, lommelig] [N 114 (2002)] || in lompen gekleed [haveloos, schabullig, schamel] [N 86 (1981)] || lelijk, vies gekleed || Rafelen. Aan de rand uiteenvallen in afzonderlijke draden, het loslaten van draden, gezegd van weefsel [rafelen, reffelen, rieffelen, rufelen] [N 114 (2002)], [N 114 (2002)] || sjofel (gekleed) III-1-3
in ondertrouw gaan aan het bred hangen: brieët = uithangbord aan het gemeentehuis  aan’t brieët hange (Bocholt), aangeven: a jeve (Vaals), a-jeëve (Kerkrade), aageave (Eys), aangaeve (Blerick, ... ), aangaeven (Geleen), aangaevə (Grevenbicht/Papenhoven), aangaive (Ittervoort, ... ), aangeive (Vlodrop), aangeven (Haler), aangevə (Maastricht), aangeëve (Ten-Esschen/Weustenrade), aangieëve (Maaseik), aangève (Noorbeek, ... ), aangèvə (Montfort), aangéve (Tungelroy), aangééve (Maasbree), aangéévə (Beesel), angéve (Meijel), angêve (Genk), aongeve (Maastricht, ... ), aoëngeeven (Eksel), ā.geͅ.avə (Eys), goon aongeeve (Maastricht), ààn-géévə (Susteren), áágêêvə (Heerlen), áángèəvə (Reuver), èngéévə (Meijel), aanschrijven: aanschrīēve (Amby), aansjrieve (Bunde), aansjrievə (Oirsbeek), áá-sjrīēvə (Epen), áásjrīēvə (Heerlen), aantekenen: aa-tékene (Schaesberg), aanteikene (Geleen, ... ), aanteikenen (Born), aanteikənə (Kelpen, ... ), aantekenen (Gennep, ... ), aantèkenen (Schinnen), aantékene (Susteren), aatèekene (Gulpen), anteikene (Meerlo), antiekene (Meijel), antiekenen (Meijel), aonteikene (Caberg, ... ), aonteikənə (Maastricht, ... ), aontèkenen (Maastricht), goon aonteikene (Wolder/Oud-Vroenhoven), zīēch laotə aonteikənə (Maastricht), àànteekenə (Oirsbeek), ántaekene (Castenray, ... ), ântèkene (Oirlo), èntéákenə (Gennep), ps. boven de è staat nog een lengteken; deze combinatieletter kan ik niet maken/omspellen!  aontèkənə (Maastricht), ps. de n en de u kan ik in dit woord moeilijk onderscheiden!  aätekuun ? (Brunssum), de verklaring wordt opgehangen: burg.  die verklaring wordt opgehange (Kanne), declareren: déklarére (Genk), in de kast hangen: in de kas hangen (Stein), in ondertrouw gaan: ien ondertrouw gaon (Tienray), ien ôndertrouw gaon (Oirlo), in ondertrouw gaan (Zolder), in ondertrouw gaon (Hoensbroek, ... ), in ongertrouw gaan (Thorn), in ongertrouw gaon (Haelen), in ongertrouw goan (Lutterade), in ongertrouw zeen (Sittard), in ongərtrou gao (Amstenrade), in oonder trow goon (Wolder/Oud-Vroenhoven), in oondərtròw goon (Maastricht), in oongərtròw gaoë (Nieuwenhagen), in óndərtrouw gaon (Venlo), in óngərtrouw gan (Wijnandsrade), in ôngertrouw gaon (Maasbree), innʔn ôngertrouw gaon (Herten (bij Roermond)), laten aanschrijven: laote aansjrīēve (Voerendaal), ondertrouw: de ongertrouw (Rekem), den ôngertrouw (Maaseik), der ondertrow (s-Gravenvoeren), oengərtrouw (Guttecoven), ondertraa (Jeuk, ... ), ondertrouw (Achel, ... ), ondərtroo (Loksbergen), ongertrouw (Stein, ... ), ongərtrouw (Sweikhuizen), onnërtroo (Hoeselt), oondertrow (Mheer), ōnd’rtrow (Kaulille), ŏĕnətruiw (Opglabbeek), òndərtraaə (Niel-bij-St.-Truiden), ó.nnertrou (Zonhoven), óndərtrouw (Meijel), óngertrouw (Rekem), ónnertrou (Zolder), (betere stand).  ongertrou (Tungelroy), ondertrouwen  ondertrouw (Eksel), ondertrouw aangeven: Ze zien den ondertroo goan angêve bei de gemeente (Genk), ondertrouw doen: den ónnertrou dōē.n (Zolder), húnnë(n) ònduertròuw dun (Tongeren), ondertraa doen (Jeuk), ondertrouw doen (Alken, ... ), onnertrouw doen (Eigenbilzen), ónnertròw doon (As), ondertrouw gaan: ondertrouw gaan (Kerkhoven), ongertrouw goan (Kesseleik), ondertrouwen: ondertrouwe (Merkelbeek, ... ), ondertrouwen (Meeuwen, ... ), ongərtrouwə (Montfort), oonder trouwe (Venray), oondertrouwe (Noorbeek, ... ), ōndertrouwe (Horst), òndertrouwe (Bocholt), óndertrouwe (Maastricht), óndertruiwe (Bree, ... ), óngertrouwe (Kinrooi), óngərtrowə (Hulsberg), ónnertròwe (As), ôngertrouwe (Ell), trouw aangeven: trouw aangèven (Zonhoven), voor de ondertrouw gaan: vör den ó.ndertrôôw gôn (Gors-Opleeuw), (ver = voor; gwèn = gaon).  ver den ondertrouw gwèn (Eigenbilzen), zich aangeven: (zich) aongëve (Gronsveld), ze höbbe zich aangegaive (Ell), zich aageëve (Waubach), zich aangaeve (Geleen, ... ), zich aangaevə (Doenrade), zich aangeve (Montfort), zich aangèève (Thorn), zich aangéve (Susteren), zich aangévə (Kapel-in-t-Zand), zich aangéévən (Urmond), zich aongeve (Maastricht), zich āāgaeëvə (Nieuwenhagen), zich āāngĕve (Schimmert), zich goan aangaeve (Beek), zich áángèèvə (Heel), ziech aa’jeëve (Bleijerheide, ... ), zig áángèèvə (Venlo), (= ondertrouwen).  zich goaë aageive (Gulpen), (aangifte doen bij de ambtenaar van de burgelijke stand).  zich aangaeve (Reuver), zich gaan uithangen: ze zèn zich goeën óó.thánge (Zolder), zich laten aanschrijven: zich laote aonsjriéve (Gronsveld), zich laten aantekenen: zich loate aanteikene (Itteren) aangifte doen bij de ambtenaar van de burgerlijke stand, waarbij de aanstaan-de echtgenoten elkaar verklaren dat zij met elkaar een huwelijk willen aangaan; in ondertrouw gaan [verscholen, ondertrouwen, ondertrouw doen, aantekenen] [N 115 (2003)] || aangifte doen bij de ambtenaar van de burgerlijke stand, waarbij de aanstaande echtgenoten elkaar verklaren dat zij met elkaar een huwelijk willen aangaan; in ondertrouw gaan [verscholen, ondertrouwen, ondertrouw doen, aantekenen] [N 87 (1981)] || huwelijksaangifte (een - doen) || in ondertrouw gaan || ondertrouw || ondertrouwen III-2-2
in panden ploegen de grond op rabatten leggen: dǝ gro.nt˱ op rabatǝ Ięgǝ (Lottum), een tijl ombouwen: ęn til ømbǫu̯ǝ (Horst  [(als men niet genoeg mest had om de akker ineens om te ploegen)]  ), in akkers bouwen: in akǝrs˱ bǫu̯ǝ (Ottersum), in bedden leggen: en będǝ lęgǝ (Kronenberg), in bedden rijden: e będǝ ręi̯ǝ (Oostham, ... ), en będǝ rę̄i̯ǝ (Leopoldsburg), in lopen bouwen: in lȳǝp˱ bǫu̯ǝ (Aijen, ... ), in panden leggen: ęn pān lęgǝ (Bilzen), in panden rijden: e pãnǝ ręi̯ǝ (Oostham, ... ), en pan rę̄i̯ǝn (Tessenderlo), in percelen ploegen: e pǝrsēlǝ plo ̞gǝ (Simpelveld), in perken ploegen: e pɛ ̝.rǝkǝ [ploegen] (Simpelveld), e pɛ.rǝkǝ [ploegen] (Cadier), in perken varen: e pɛ.rǝkǝ vãrǝ (Cadier), in stukken ploegen: en stø̜kǝ plōgǝ (Maasmechelen), in twee percelen varen: en twiǝ pǝrsīǝlǝ vãrǝ (Haelen), in twee terzet varen: en twiǝdjǝr zet ˲vãrǝ (Herten  [(ter plaatse blijkbaar opgevat als in tweeder zet varen)]  ), in tweeveld varen: en twiǝvɛltj ˲vãrǝ (Neeritter), op akkers bouwen: op akǝrs˱ bǫu̯ǝ (Siebengewald), op bedden leggen: ǫp˱ będǝ lęgǝ (Neerpelt, ... ), op bedden ploegen: ǫp˱ będǝ plōgǝ (Bocholt, ... ), op bedden varen: op˱ będǝ vãrǝ (Heythuysen, ... ), ǫp˱ będǝ vãrǝ (Hushoven, ... ), op dreven bouwen: op˱ drēf˱ bǫu̯ǝ (Ottersum, ... ), op˱ drēvǝ bǫu̯ǝ (Mook), op panden akkeren: ǫp pãn akǝrǝ (Hasselt), ǫp pɛn ákǝrǝ (Boekhout), op panden leggen: ǫp pę̄n lęgǝ (s-Herenelderen  [(vroeger)]  ), op panden ploegen: ǫp pɛn plōgǝ (As), op panden varen: ǫp pɛn vã.rǝ (Opglabbeek), op ruggen varen: ǫp rø̜qǝ vã.rǝ (Kessenich, ... ), op voren ploegen: ǫp ˲vōrǝ plōgǝ (Leuken  [(voornamelijk in de tuinbouw)]  ), panden akkeren: pɛ̄n ákǝrǝ (Heks), panden draaien: pãn drę̄ǝ (Duras  [(als men begint in de voor van een pand)]  ), pɛ̄n drɛ̄n (Hasselt), panden maken: pān mā.kǝ (Godschei), pān mākǝ (Donk), pān mǭkǝ (Rummen), perken draaien: pɛ.rǝkǝ drɛ̄n (Hasselt), rabatten bouwen: rabatǝ bǫu̯ǝ (Blitterswijck, ... ), ruggen maken: røgǝ mãkǝ (Neerpelt) Panden zijn delen van een akker van gelijke of ongelijke grootte. Men ploegde in panden met name in de herfst. Ook in de tuinbouw is het gebruik bekend. Bij het ploegen in panden ontstaat er meestal een rug in het midden en in elk geval een diepe voor aan de zijkanten van het pand. Men ploegde een akker in panden a) als hij laaggelegen of vochtig was en - indien vlak geploegd - het overtollige water niet kwijt kon worden, b) als men er verschillende gewassen op wilde verbouwen, c) als de akker erg breed was en er dus bij de normale manier van ploegen veel tijd en arbeid verloren ging met het slepen over de lange wendstroken, d) als men te weinig mest had (in arme streken) om de akker in één keer te kunnen ploegen. Het ploegen in panden gebeurde meest met een niet-wentelbare of niet-keerbare ploeg. [N 11A, 130b; N 11, 48 + 49 + 53 add.; JG 1b + 1c + 2c add.; A 33, 1 + 16b add.; monogr.] I-1