e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
heerneef heer-neffe: herneffe (Welkenraedt), heerneef: hērnēf (Millen, ... ), hērnjäf (Vliermaal), hērnɛ̄f (Martenslinde), hierneef (Maastricht), hieërnaef (Castenray, ... ), hirneif (Amby), hiënèèf (As), hiərnɛf (Hamont), hīrnēf (Geleen), hīrnēəf (Aalst-bij-St.-Truiden), hīrnɛf (Maaseik), īrnɛ̄f (Rotem), indien R.K. geestelijke spreekt men van ~  hirnēf (Maastricht), herenneef: hīrəne͂f (Lanklaar) heerneef [ZND 11 (1925)], [ZND m] || neef; Bestaan er verschillende woorden voor de verschillende soorten van neven (kinderen van ooms en tantes, kinderen van broers en zusters, achterneven?) [DC 05 (1937)] III-2-2
heeroom heernonk: heernonk (Heusden, ... ), heernóónk (Meeswijk), heirnunk (Bilzen), hērnonk (Millen), hērnōnk (Vlijtingen), hērnunk (Martenslinde), hēərnou̯nk (Sint-Lambrechts-Herk), hiernonk (Maaseik), hiernònk (Genk), hiernónk (Maastricht), hieͅrno.ŋk (Hasselt), hiërnonk (As), hīērnŏĕnk (Meeuwen), hīēërnò.nk (Zonhoven), hīrnonk (Amby), hīrnoͅŋk (Aalst-bij-St.-Truiden, ... ), hīərnūnk (Tessenderlo), hèrnonk (Riksingen), ieërnonk (Sint-Truiden), īrnoenk (Rotem), indien R.K. geestelijke spreekt men van ~  hirnōŋk (Maastricht), heeroom: hieëroeëme (Castenray, ... ), hiəruəm (Hamont), hīərūəmən (Tessenderlo), hèrōm (Riksingen), oom die priester is  heeroome (Gennep, ... ), herennonk: ē:jreͅnoͅnk (Hoepertingen), hērənonk (Vechmaal), hīrənoənk (Lanklaar), hīrənoͅŋk (Aalst-bij-St.-Truiden), iərənoͅŋk (Sint-Truiden), paternonk: pātərnoŋk (Sint-Truiden), pōͅtərnoͅŋk (Geleen) heernonk || heeroom [ZND 11 (1925)], [ZND 11 (1925)], [ZND m], [ZND m] || heeroom (pater) [ZND m] || neef; Bestaan er verschillende woorden voor de verschillende soorten van neven (kinderen van ooms en tantes, kinderen van broers en zusters, achterneven?) [DC 05 (1937)] || oom die pater is [ZND m] III-2-2
heerszuchtig baas jan: baas-jan (Sittard), ene baasjan (Lutterade), baasachtig: baasehtig (Susteren), bazekop: baazekop (Venray), bazig: baazig (Montfort, ... ), bazig (Amby, ... ), bāāzich (Beesel), ps. Algemene note: Het omspellen van het Eksels dialect is misschien niet helemaal correct (geen spellingslijst daarvoor ik heb het bij benadering omgespeld!  bōͅəzix (Eksel), commandant: commandant (Maastricht), ene commandant (Geleen), dictateur (fr.): dektatéújr (Niel-bij-St.-Truiden), dictator: diktater (Maastricht), dominant: dominant (As, ... ), dominerend: dominerend (Merkelbeek), dwingeland: dwingeland (Ittervoort), een baas: ənə báás (Reuver), een echte kapitein: dè ⁄s einen echte kapitein (Bree), haaibaai: haajebaaj (Roermond), haantje de voorste: (= haantje de voorste).  heenke de vöre (Jeuk), heerser: heerser (Melick), heerszuchtig: hearszuchtig (Thorn), heerssöchtəch (Maastricht), heerszucht (Kesseleik), heerszuchtig (Ittervoort, ... ), heerszòchtich (Maastricht), heerszöchtig (Maastricht, ... ), heerzuchtich (Susteren), heerzuchtig (Eys, ... ), hieerszuchtig (Weert), hier zugtig (Maastricht), hierszuchtig (Tungelroy), hierzuchtig (Eksel, ... ), hīērszuchtich (Venlo), hérzugtig (Meijel), héérszuchtig (As), herrscher (du.): hèrsjər (Heerlen), herrscher-ig (< du.): hersjerig (Vaals), lalveter: ne lalfaeter (Montfort), meester jan: meesterjaan (Mheer), ⁄nə meistərjan (Urmond), meesterlap: eine meisterlap (Herten (bij Roermond)), opschepper: ópsjöpper (Maastricht), pietje voorop: pietje vuur óp (Kerkrade), streber: sjtréber (Wijlre), tiran: tiràn (Loksbergen) de baas spelen, het voor het zeggen willen hebben [oversukkelen] [N 85 (1981)] || een sterke neiging tot heersen of overheersen hebbend [heerzaam, heerzuchtig] [N 85 (1981)] || heerszuchtig || het iemand onmogelijk maken anders dan op een bepaalde wijze te handelen [dwingen, nopen] [N 85 (1981)] || persoon die steeds de baas over anderen wil spelen III-1-4
heertante? tante-nonnetje: tante!  tāntə-noͅnəkə (Geleen) tante in het klooster [ZND m] III-2-2
heerzoon heerzoon: hierzoon (Maastricht), hieërzoeën (Castenray, ... ) heerzoon III-2-2
hees, schor beroest in de keel: beròsjt inne kael (Heel), bəroͅs zīn (Lanklaar), gaars: ga:ṣ (Hoensbroek), gaarsch zin (Valkenburg), gaarsj (Valkenburg, ... ), gaasch (Heerlen, ... ), gaasj (Brunssum, ... ), gaasj zieë (Klimmen, ... ), gaasj zinne (Schinveld), gaasj zīēn (Heerlerheide), gaasj zīēë (Hoensbroek), gaaš (Brunssum), gees: (g)iəsch (Sint-Truiden), chīs (Sint-Truiden), gees zinne (Kerensheide), geês (Hechtel), gieesch (Nieuwerkerken), gies (Kerkom), giesch (Sint-Truiden), gieəs (Mielen-boven-Aalst, ... ), giəs (Sint-Truiden), gīs (Sint-Truiden), gīəs (Bevingen, ... ), (gees zijn)  giəs sən (Gingelom), gram: chraam (Kerkrade), graam (Bocholtz, ... ), graam zien (Mechelen), graam zié (Schaesberg), graam zîê (Ubachsberg), gram (Mechelen, ... ), gram zeen (Montfort, ... ), gram zin (Schimmert), gramme in de kael zin (Neerbeek), gramp (Heerlen), grâ.m (Montzen), grâ.m ziə (Moresnet), grâm (Montzen), jraam (Bocholtz, ... ), jraam ziê (Kerkrade), jraam zië (Kerkrade), grams: grams (Eupen), hees: (h)eisj zin (Puth), (h)ɛjš (Rekem), ees (Waltwilder, ... ), eis (Maaseik), eisch (Lutterade, ... ), eiš (Meeswijk), ēͅ`s (Mechelen-aan-de-Maas), ēͅijš (Boorsem), ēͅjs (Maaseik), hais (s-Herenelderen), he.s zin (Tongeren), he:jəs (Hoepertingen), he:s (Bilzen, ... ), hee-ës (Wellen), heeijesch (Hoepertingen), heeisch (Sint-Truiden, ... ), heejes (Lommel), heejs (Borgloon), hees (Bilzen, ... ), hees zen (Bokrijk), hees ziej (Kerkrade), hees zien (Panningen), hees zijn (Hasselt), heesch (Genk, ... ), heesch zin (Valkenburg), heesj (Brunssum, ... ), heesj zin (Oirsbeek), heeïjesch (Hoepertingen), heeəjəs (Hoepertingen), heeəs (Hoepertingen, ... ), heeəsch (Kortenbos), hei-es (Berlingen), hei.s (Tegelen), hei.s zi.n (Boukoul), heis (As, ... ), heis sien (Blerick), heis ze:n (Neeroeteren), heis zeen (Baexem, ... ), heis zi:n (Weert), heis zien (Broekhuizen, ... ), heis zin (Reuver, ... ), heisch (Amby, ... ), heisch seen (Grevenbicht/Papenhoven), heisch zin (Bunde, ... ), heisehe stum (Stein), heisj (Berg-aan-de-Maas, ... ), heisj in de kael (Sittard), heisj zeen (Limbricht, ... ), heisj zin (Bunde, ... ), heisj zinne (Guttecoven), heiss (Maasbracht), heiəs (Ulbeek), heiəsch (Zepperen), hejəs sen (Lommel), hes (Afferden, ... ), hes zien (Wanssum), hes zin (Meijel), hesch (Leunen, ... ), heäsch (Epen), hē.s (Hasselt), hēēsj (Panningen), hēis (Velden), hēī.s (Borgloon), hēīs (Maastricht, ... ), hēīsch (Arcen, ... ), hējəs (Veulen), hējəs zīn (Beverst), hērsch zien (Mesch), hēs (Beverst, ... ), hēs sin (Kanne), hēͅi:s (Tongeren), hēͅis (Alt-Hoeselt, ... ), hēͅs (Genoelselderen, ... ), hēͅs zīn (Val-Meer), hĕĕs (Maasbree), hĕĕsch (Vlijtingen), hĕs (Broekhuizen, ... ), heͅijs (Tongeren), heͅis (Bocholt, ... ), heͅis zen (Opglabbeek), heͅis zijn (Meeuwen), heͅiš (Mechelen-aan-de-Maas), heͅiš zīn (Lanklaar), heͅiš∂ (Opgrimbie), heͅiz (Opglabbeek), heͅiəs (Maaseik), heͅjš (Opgrimbie), heͅs (Hamont, ... ), hi-əs (Tessenderlo), hi:əs (Beringen), hie"s (Beverlo), hie-esch (Sint-Truiden), hiees (Herk-de-Stad), hieesch (Tessenderlo), hieies (Berbroek), hiejes (Kwaadmechelen), hiejsch (Meldert), hiejèsch (Neerpelt), hiejəsch (Mielen-boven-Aalst), hies (Borlo, ... ), hiesch (Beringen, ... ), hieès (Oostham), hieês (Horst), hieës (Beverlo, ... ), hieësch (Hechtel, ... ), hieəs (Beverlo, ... ), hieəsch (Koersel, ... ), hijis (Wellen), hijs (Maaseik, ... ), hijs zeen (Echt/Gebroek), hijs zien (Blerick), hijsch (Opglabbeek, ... ), hijsj (Rekem), hijəs (Paal), hijəs zeͅn (Tessenderlo), hijəsēͅn (Tessenderlo), his (Helchteren, ... ), his zēn (Houthalen), hisch (Beringen, ... ), hiṣ (Zonhoven), hiës (Peer), hiəs (Aalst-bij-St.-Truiden, ... ), hiəs siən (Neerpelt), hiəs zeͅn (Zelem), hiəs zin (Achel), hī-jəs (Beverlo), hī.s (Lummen), hīes (Halen), hīējəs (Kermt), hīēs (Eksel, ... ), hījəs (Herk-de-Stad, ... ), hīs (Herk-de-Stad, ... ), hīs zen (Halen), hīs zeͅn (Sint-Truiden), hīəs (Eksel, ... ), hys (Lanaken), hâis (Mettekoven), häs (Hamont, ... ), hè.is (Maastricht), hès (Blitterswijck, ... ), hès zien (Oirlo), hèsch (Afferden, ... ), hèès (Eigenbilzen, ... ), hèèsch (Gulpen, ... ), hèèsj (Mheer), hèës (Kaulille), héjes (Ulbeek), hés (Gennep, ... ), héés (Oost-Maarland), hês (Well, ... ), hêsch (Sint-Pieter), hêêês (Riemst), hêî.s (Borgloon), hëes (Rosmeer), hɛies (Kanne), hɛj.s (Maastricht), hɛjš (Rekem), iesch (Sint-Truiden), ijsj (Eisden, ... ), ijš (Lanklaar), is zən (Gingelom), iəs (Sint-Truiden), īs (Hasselt), īəs (Bilzen, ... ), n heise sjtum hebbe (Tegelen), éés (Hoeselt), (hees hebben)  iəs əbə (Gingelom), NB hij hee neu veursch in zien keel.  hieəs (Sint-Huibrechts-Lille), NB zijn stem és voert  hees (Sint-Huibrechts-Hern), Zo heis wie eine kwakkert  heis (Beegden), heesig: heischig ? (Eisden), heiser (du.): heisər (Eynatten), hēẓər (Welkenraedt), héiser (Lontzen), krets in de keel: ne krets in de kieël (Hasselt), roest in de keel: ros inne kail (Ell), røͅsteͅm (Hasselt), schor: schor (Roosteren, ... ), sjor (Thorn), sjòr (Holtum), sjòr zin (Roermond), sjór zien (Tegelen), schraap in de keel: sjraap (Herten (bij Roermond)), sjraap in de kèl (Meijel), vergeesd: vergiest (Bevingen, ... ) hees [SGV (1914)], [ZND 01 (1922)], [ZND A2 (1940sq)], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m] || hees (schor) || heiser, hees [ZND m] || hij is hees (zijn stem is weg) [ZND 26 (1937)] || schor, schor zijn [ruigsen, hees, gees zijn] [N 10 (1961)] III-1-2
heet lopen bot lopen: bǫt lō.pǝ (Lauw), dol draaien: dø̜̄.l drɛjǝ (Kanne), droog draaien: dryx drɛ̄ǝ (Stokrooie), drī.x drɛjǝ (Opoeteren), gloeiend malen: glujǝnt mālǝ (Meijel), heet lopen: hē.t lō.pǝ (Lauw, ... ), hē.t lǭ.pǝ (Mal, ... ), hēt lōpǝ (Lauw), hęj.t lø̜j.pǝ (As, ... ), hęjt lǫwpǝ (Tongeren), hęjt lǭ.pǝ (Maastricht, ... ), hę̄.t lǭ.pǝ (Kanne, ... ), hɛjt luǝpǝ (Ordingen), hɛjt lő̜wpǝ (Alken, ... ), leeg malen: lęjx mǭǝlǝ (Stevoort), snerken: snęrǝkǝ (Neeroeteren), verbranden: vǝrbja.nǝ (Heks), vǝrbranǝ (Kaulille), vǝrbrɛnǝ (Sittard), warm lopen: wɛrǝm luǝpǝ (Sint-Truiden), wɛrǝm lø̜j.pǝ (Opglabbeek), zich afschrompen: zex˱ ā.fšrompǝ (Maaseik) Het heet lopen van de molen als gevolg van het feit dat zich bijvoorbeeld tijdens het malen geen graan tussen de molenstenen bevindt, de stenen bot zijn of het graan niet droog genoeg is. Zie ook de toelichting bij het lemma ɛleeglopenɛ.' [N O, 36e; Vds 117; Jan 262; Coe 144; Grof 169] II-3
heet, hitsig heet: hit (Heusden, ... ), hiət (Achel, ... ), hīt (Linkhout), hīət (Binderveld, ... ), loops: lē.ps (Gellik, ... ), løij.ps (Lanaken), lø͂ͅps (Kanne, ... ), løͅij.ps (Dilsen, ... ), løͅij.pš (Eisden, ... ), looptig: lø͂ͅptəx (Millen), lopetig: lē.pətex (Martenslinde), lē.pətəx (Bilzen, ... ), lēpətex (Mopertingen), løij.pətex (\'s-Herenelderen), lø͂ͅpətex (Riemst, ... ), lø͂ͅpətix (Berg, ... ), lø͂ͅpətəx (Herderen, ... ), løͅij.pex (Bocholt), løͅij.pətex (Boorsem, ... ), lopig: leͅi.pex (Beek (bij Bree), ... ), lijpex (Helchteren, ... ), lijpəx (Stevoort, ... ), lijəpex (Kaulille, ... ), lipex (Kuringen), lipəx (Berbroek, ... ), līpex (Peer), ly(3)̄pex (Sint-Truiden), ly(3)̄pix (Vorsen), ly(3)̄əpex (Aalst-bij-St.-Truiden, ... ), ly(3)̄əpix (Boekhout), ly(3)̄əpəx (Brustem, ... ), ly(3)̄’pex (Nieuwerkerken), løijpex (Borgloon, ... ), løijpəx (Sint-Lambrechts-Herk), løjpex (Henis), løpex (Hechtel), løpəx (Eksel), lø͂ͅ.pex (Tongeren), lø͂ͅijpix (Bommershoven), lø͂ͅpex (Overrepen, ... ), lø͂ͅpəx (Hoeselt, ... ), løͅijpex (Berlingen, ... ), løͅijpeͅx (Kozen), løͅijpix (Gelinden, ... ), løͅijpi̞x (Heers), løͅijpəx (Alken, ... ), løͅə.pe̝x (Mechelen-Bovelingen), løͅəpix (Rukkelingen-Loon), $ in superscript  lijøͅ.pəx (Lauw), vuil: voͅəl (Kerkhoven, ... ), vø͂ͅl (Heppen, ... ) heet, hitsig [Goossens 1b (1960)] III-2-1
hefboom balk: balǝk (Stokrooie), boom van de sluis: bǭ.m van dǝ slø̜js (Maastricht), breekijzer: bręǝkęǝzǝr (Haren), haam: hām (Schinnen), handboom: hantbōm (Vliermaalroot), hant˱bum (Berbroek, ... ), hant˱bő̜wm (Broekom, ... ), hānt˱bōm (Alt-Hoeselt, ... ), hef: hø̜f (Peij), hefbalk: hęf˱balǝk (Opitter), hefboom: hefboom (Banholt), høfbǫwm (Posterholt), høf˱bum (Lummen), hø̜f˱bø̜j.m (As), hęfbǫwm (Nuth), hęf˱bø̜j.m (Neeroeteren, ... ), hɛfbōm (Montzen), hɛf˱bum (Herk-de-Stad, ... ), hɛf˱bő̜wm (Berlingen, ... ), hɛf˱bǭ.m (Kanne, ... ), hefhout: hɛfhǫwt (Maastricht), hefijzer: hɛf˱izǝr (Kanne, ... ), heftang: hɛftaŋ (Lauw, ... ), hout: hø̜j.t (As, ... ), hout van de sluis: hōt [van de] slaws (Hoeselt), racagnac: rakáŋjak (Zie mijnen  [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)]  [Maurits]), sluisboom: slaws˱bōm (Bilzen), slu.zbǫw.m (Maaseik), sly.zbø̜j.m (Opglabbeek), sluishout: slyzhø̜j.t (Bree, ... ), stang: staŋ (Sluizen), wip: wep (Herk-de-Stad, ... ) De hefboom, onderdeel van de draaiboom, waarmee de ketel kan worden opgetild. Zie afb. 16. [N 57A, 4.8; N 57, 9 add.] || Hefboom van een zwikboor waarmee mijngaten worden geboord. De "racagnac" wordt verticaal bewogen en doet de boor draaien. Soms wordt de term bij uitbreiding wel eens gebruikt voor het hele toestel. Opgaven van het type "racagnac" komen ook voor in het lemma Stijlentrekker, omdat ook bij dit werktuig met behulp van een hefboom een heen- en weer gaande beweging wordt gemaakt. Volgens Haust (pag. 170) is de term een klanknabootsing. [Vwo 644] || Hefboom waarmee de sluis omhoog wordt getrokken wanneer het sluisijzer voorzien is van gaten. Zie ook afb. 68 en de toelichting bij het lemma ɛsluisijzerɛ.' [Vds 46; Jan 41; Coe 27; Grof 61] II-2, II-3, II-5
hefboom van de cultivator handhaaf: hãntǝf (Margraten), hefboom: hɛ ̝f˱būǝm (Merselo), hɛf˱bō ̞m (Cadier), hevel/hebel (d.): hēbǝl (Simpelveld, ... ), hē̜bǝl (Margraten), hē̜vǝl (Mook, ... ), staart: start (Kronenberg), stang: staŋ (Aijen), veer: vē̜r (Margraten), versteller: vǝrštɛlǝr (Rijckholt), verstellinggreep: vǝrstęleŋgrēp (Lottum) Met de hefboom van een wielcultivator laat men het raam zover zakken dat de tanden op de gewenste diepte door de grond gaan. Om de cultivator buiten werking te stellen zet men m.b.v. de hefboom het raam in zijn hoogste stand, zodat de tanden geheel vrij van de grond zijn. Bij een sleepcultivator worden m.b.v. de hef-boom de assen met veertanden naar achteren (= dieper) of naar voren (= minder diep) gedraaid. [N 11A, 151i; monogr.] I-2