e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
hefboom van de pers draaiboom: dribōm (Banholt), driǝnbōm (Montzen), draaistang: dręjštaŋ (Posterholt), hamêde: hamɛ̄tǝ (Jesseren), hefboom: hefboom (Aubel), hout: hǫwt (Nuth), kantboǝm (Wellen), ijzer: īzǝr (Peij, ... ), persboom: pērsbōm (Banholt), pershout: pēǝrshōǝt (Sint-Pieters-Voeren), trekstang: trękstaŋ (Baarlo) De hefboom waarmee de pers met schroef-draad wordt aangedreven. Zie afb. 20. [N 57, 12c] II-2
hefboom van de poulie handboom: hant˱bő̜wm (Wellen), hefboom: hęf˱bōm (Lauw), hęf˱bǭ.m (Lauw, ... ), hɛf˱bő̜wm (Alken, ... ), hefboompje: hef˱bǫ.jmkǝ (Lanaken), wip: wep (Hoepertingen) De hefboom waarmee men de bovenste poulie met de daarbij behorende as en rol omhoog kan trekken. [Coe 210; Grof 237] II-3
hefboom van de spanrol handboom: ha.nt˱bø̜j.m (Bree, ... ), hefboom: høf˱bǫwm (Maaseik), hø̜f˱bø̜j.m (As), hęf˱bø̜j.m (Opitter), koevoet: kuvō.t (Maaseik) De hefboom waarmee men de spanrol van het luiwerk van watermolens kan verplaatsen. [Jan 235] II-3
hefboom van de stijlentrekker arm: ɛrm (Brunssum  [(Emma / Hendrik / Wilhelmina)]   [Emma]), breekijzer: brę̄kīzǝr (Heerlerheide  [(Oranje-Nassau I-IV)]   [Eisden]), hefboom: h ̇ɛf˱bō.m (Eys  [(Oranje-Nassau I / III / IV)]   [Maurits]), hefboom (Chevremont  [(Julia)]  , ... [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]  [Domaniale, Wilhelmina]  [Julia]), hęfbǫwm (As  [(Zwartberg / Waterschei)]   [Laura, Julia]), hɛfbǫwm (Buchten  [(Maurits)]  , ... [Maurits]  [Zwartberg, Waterschei]  [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]  [Maurits]), hevel/hebel: hēbǝl (Bleijerheide  [(Domaniale)]  , ... [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]  [Willem-Sophia]  [Laura, Julia]  [Domaniale]  [Domaniale]), hēǝvǝl (Waubach  [(Laura / Julia)]   [Oranje-Nassau II, Emma, Hendrik]), jukhout: jøkhōt (Waubach  [(Laura / Julia)]   [Emma, Hendrik, Wilhelmina]), krik: krik (Eisden  [(Eisden)]   [Winterslag, Waterschei]), levier: levier (Genk  [(Winterslag / Waterschei)]   [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), racagnac: rakǝnjak (Lanklaar  [(Eisden)]   [Laura, Julia]), trekker: trɛkǝr (Heerlen  [(Emma)]   [Eisden]), wip: wip (Bleijerheide  [(Domaniale)]  , ... [Eisden]  [Domaniale]) De hefboom waarmee het huis van een stijlentrekker langs de tandheugel kan worden bewogen. [N 95, 593] II-5
hefboomplaatschaar bandijzerknipscheer: bant˱īzǝrknepšīǝr (Nieuwenhagen, ... ), slagscheer voor bandijzer: šlāxšīǝr vȳr bant˱īzǝr (Bleijerheide) Lichte knipmachine voor plaatmateriaal dikker dan 2 mm. De hefboomplaatschaar bestaat uit een tussen twee platen gemonteerd mes dat door middel van een hefboom naar beneden kan worden gedrukt. Zie ook afb. 142a. Er is ook een uitvoering van dit werktuig waarbij het mes met behulp van een tandheugelconstructie op en neer kan worden bewogen. Vgl. afb. 142b. [N 64, 4] II-11
hefhout, hulpstaart heffer: høfǝr (Achel), hefhout: hø̜fhǫu̯t (Hushoven), hulpkluppel: hølǝpklø̜pǝl (Swalmen), knecht: knę̄xt (Helden), ploegbalk: plōx˱balǝk (Schimmert), ploeghout: plōxhǫu̯t (Baexem), ploegkluppel: plōxklø̜pǝl (Haelen, ... ), ploegknuppel: plōxknø̜pǝl (Boukoul, ... ), ploegsleep: plōxslęi̯p (Ospel), sleephout: slę̄i̯phǫu̯t (Sint Pieter), staart: start (Middelaar), stat (Kanne), štats (Schaesberg), staart van de ploeg: štart ˲van dǝ plōx (Oirsbeek), steel: stę̄i̯l (Gingelom), stek: štɛk (Baexem), vaarkluppel: vārklø̜pǝl (Herten) De houten steel die men gebruikte om de ploeg op te tillen, werd gestoken tussen de knecht en de ploegboom of door een metalen beugel bij het snijpunt van ploegboom en ploegstaart. In sommige gevallen was deze steel blijvend met de ploeg verbonden d.m.v. een strak gespannen touw tussen die steel en de ploegstaart. Op deze wijze ontstond er een tweede staart. De ploeg kon nu met beide handen bediend worden en was beter bestuurbaar. In andere gevallen was er geen vaste, met de ploeg verbonden hulpstaart, maar werd de ploegstok daarvoor aangewend. Blijkens de verstrekte gegevens was dit het geval in: K 278, 314, 353, L 163, 163a, 215, 244c, 268, 270, 286, 295, 312, 314, 321, 322, 324, 328, 364, 374, 416, P 175, 176, Q 20, 97, 111, 111x, 162 en 204a. Voor de benamingen van deze steel in de vermelde plaatsen zie men het lemma ploegstok. [N 11, 36] I-1
heg, haag beukenheg: van beuken  beuke hek (Reuver), doornheg: doren heg  deure-hek (Blerick), meidoornhaag  däörehèk (Klimmen), van dorens  deure hek (Reuver), eikgracht: eikgracht (As), gracht: gracht (Gruitrode, ... ), haag: haag (Hasselt, ... ), haoch (Zonhoven), haof (Sint-Truiden), haog (Eigenbilzen, ... ), haoug (Jeuk), hāāg (Schimmert), hāx (Eupen, ... ), hoag (Hoeselt), hoog (Jeuk), hōͅx (Kwaadmechelen), Verklw. aagske  aag (Hasselt), heg: (h)ék (Rekem), eͅk (Lanklaar), eͅq (Lanklaar), hech (Arcen), heck (Heythuysen), heg (Eksel, ... ), heGk (Klimmen), heik (Posterholt), hek (Gronsveld, ... ), heq (Grathem), hēgk (Swalmen), hēk (Ophoven), heͅk (Montfort, ... ), heͅq (Heerlen, ... ), heͅx (Lanklaar), hik (Vlodrop), hègk (Bree, ... ), hèk (Echt/Gebroek, ... ), héch (Meijel), hég (Tienray), hék (Lutterade, ... ), hékg (Tungelroy), hêgk (Ell), hêk (Buchten, ... ), hɛk (Bleijerheide, ... ), h‧eͅk (Kinrooi), (doornen, hulst e.d.)  heg (As), Verklw. hegksjke  hegk (Heerlen), Verklw. hèkske: haag, d.i. omheining van struikgewassen Verklw. hègke ¯n hèk van 1.50 m hoeg Gesjore hègke ¯n deune hèk De jónges krope door de hèk in de wei Door hèk en stroek: overal doorheen Alle hègke höbbe hun mössje: slechte, ondeugende mensen zijn er overal Achter aw hègke is ¯t good sjuile: het is voordeliger door oudere mensen beschermd, ingelicht enz. te worden  hèk (Maastricht), hofhaag: hoͅfhōͅx (Kwaadmechelen), spelling Beverlo wbk.; \": naslag (stomme e)  hofhoog (Beverlo), houtgracht: houtgracht (As), ligusterheg: Verklw. hekske  liguster hek (Venlo), struiken: struuk (Maastricht), tuin: toen (Obbicht), tuin (Meeuwen, ... ), tø͂ͅi̯n (Lommel), tuin is in dialekt huuf en huufke  tûn (As, ... ), tuining: tuning (Klimmen) een liguster haag || haag || haag als heining om een stuk land of als versiering voor het huis || haag, heg || heg || heg, haag || Omheining bestaande uit geschoren kreupelhout of struikgewas (heg, haag, hoftuin) [N 79 (1979)] || tuinhaag III-2-1
heggenmus aardmus: aerdmösj (Klimmen), jatmeuss (Membruggen), jatmès (Eigenbilzen, ... ), jatmèès (Eigenbilzen), jeͅtmøͅs (Tongeren), aardmusje: jatmĕske (Rosmeer), jatmuiske (Zepperen), èrdmösjke (Limbricht), bastaardnachtegaal: bastaard-nachtegaal (Amby), bastaard-nachtegoal (Maastricht), basterdnachtegaal (Baexem, ... ), bastərtnaxtəgāl (Beringe, ... ), blauwbezie: blauwbezie (Hushoven, ... ), blauwborstje: blauwburske (Velden), blauwbörske (Roermond), blauwbörstje (Velden), blāuwbösjkə (Koningsbosch), blauwe wijntemper: blawə wintɛmpɛr (Kaulille), blauwlegger: bloūwlegger (Siebengewald), blauwleggertje: blauwleggerke (Geysteren), blauwléggerke (Helden/Everlo, ... ), blo͂ͅu̯ lɛgərkə (Koningslust), HBHS 182, vanwege de blauwgekleurde eierenen  blo͂ͅu̯ lɛgərkə (Beringe), blauwmakertje: blauwmaikerke (Ell), blauwmakerke (Molenbeersel), blauwmakertje (Molenbeersel), blauwmäkerke (Hunsel), blauwmèkerke (Molenbeersel), blauwmèèkerke (Stramproy), blauwmannetje: blaauwmenneke (Bergen, ... ), blau-auwmenneke (Gennep), blauwmenke (Velden), blauwmenneke (Blitterswijck, ... ), blauwmènke (Velden), blauwmènneke (Venray, ... ), blawménneke (Gennep, ... ), blouwmenneke (Tienray), blauwmusje: blauwmöske (Maasbree), blauwpiepertje: blauwpieperke (Meerlo), blauwpietje: blauwpietje (Venray), blowpietje (Middelaar), prunella modularis  blaowpietje (Castenray, ... ), blauwverver: blauwvèrver (Thorn), blauwververtje: blauwververke (Heel, ... ), blauwvèrverke (Heythuysen, ... ), blau̯wvɛrvərkə (Kinrooi), blawvêrverke (Altweert, ... ), #NAME?  blauwververke (Nederweert), blauwvink: blauwvink (Baexem, ... ), blawvink (Horn), blauwvinkje: blauwvinkske (Panningen), bleivink: bleivink (Herten (bij Roermond)), boerennachtegaal: boerenachtegaal (Weert), boorenachtegaal (Baexem, ... ), boorenachtegoal (Tungelroy), boerenvliegenvanger: boerevlegevenger (Swalmen), bommertje: onduidelijk; cf vlaamse gaai  bomərkə (Kolonie), boomlopertje: boumluiperke (Beegden), boommusje: Frings, omgesp.; gelezen als verschrijving n>m  buənmøͅskən (Achel), bramentaats: breeèmetaatsj (Geleen), brèèjmekaatsj (Urmond), eikentaats: èketaatsj (Mechelen-aan-de-Maas), fauvette: fauvette (Eijsden, ... ), foovèt (Meerssen), fəvet (Elsloo), graskrets: graskrets (Herk-de-Stad), grasschijter: graassjieter (Maastricht), grasteut: grāsstööt (Blitterswijck, ... ), JK: ? volksetymologische metanalyse graas-stuit > gras-teut?  grāsstööt (Wanssum), grijsje: grieske (Valkenburg), haagmus: (h)aogmès (Bilzen), ha:gmöš (Noorbeek), haagmusch (Vijlen), haagmusj (Mheer, ... ), haagmösch (Puth), hagemusj (Vijlen), haogmis (Hees), hā:xmø͂ͅi.s (Moresnet), hāgmyš (Sint-Geertruid), hāxmēͅs (Hasselt, ... ), hoogmèès (Eigenbilzen), hoègmes (Eigenbilzen), hoègmeus (Diepenbeek), héékmusj (Schimmert), hôogmùs (Tongeren), oagmus (Sint-Truiden), Frings  hōͅxmeͅs (Gelieren/Bret), hōͅxmøͅi̯s (Diepenbeek), in wb: "haagmus  (h)oͅəxmøͅs (Niel-bij-St.-Truiden), IPA, omgesp.  hōͅxmɛs (Beverst), haagmusje: vdBerg; omgesp.  hāxmøskə (Stokrooie), hagenmus: hagemus (Herk-de-Stad), hāgəmøͅs (Houthalen), hoggemues (Vliermaal), Frings  hōͅəgəmø͂ͅi̯s (Borgloon), hoͅagəmøͅi̯s (Borgloon), vdBerg; omgesp.  hōͅgəmøs (Wellen), hagenmusje: vdBerg; omgesp.  oͅgəmøskə (Sint-Truiden), heggengritser: schrijffout?  heͅgəjretsər (Opglabbeek), heggenkaats: hèkkekaatsj (Urmond), heggenlopertje: hèggeluiperke (Pey), hègkelöjperke (Pey), hèkkeluiperke (Pey), heggenmus: eͅgəmøͅš (Meeswijk), haĕggemöš (Oirsbeek), haigemös (Grathem), heggemeujsj (Kerkrade), heggemus (Afferden, ... ), heggemusj (Gulpen, ... ), heGGemusjch (Nuth/Aalbeek), heggemös (Swalmen), heggemösch (Meerssen, ... ), heggemösj (Dieteren, ... ), heggəmusj (Eys), hegkemusch (Schinnen), hegkemösch (Welten), hegkemösj (Amby, ... ), hegəmøͅš (Maaseik), hekkemus (Linne), hekkemusch (Wijlre), hekkemusj (Vrusschemig), hekkemösch (Geulle), hekkemösj (Buchten), hēggëmeùsj (Valkenburg), hĕgkəmöš (Merkelbeek), heͅgəmøs (Meijel), hiGGemösj (Brunssum), hikkemusj (Brunssum), hoͅ:gəmøͅ.is (Borgloon), hèg-gə-mùsj (Wijlre), hèggemusch (Houthem), hèggemös (Pey), hèggemösch (Maastricht, ... ), hèGGemösj (Klimmen, ... ), hèggemøͅš (Urmond), hèggemûch (Elen), hègkemusj (Berg-en-Terblijt), hègkemösj (Houthem, ... ), hèGəmös (Leveroy), hèkkemusj (Houthem), eigen spelling; omgespeld  hēGəmøͅš (Roosteren), franse e van le  heͅgəmøš (Mechelen-aan-de-Maas), Frings; half lang als lang omgespeld  eͅgəmøͅš (Lanklaar), ook: bastaardnachtegaal; prunella modularis; ook toenmösj  hegkemösj (Gronsveld), prunella modularis  hëGGemösj (Sittard), heggenmusje: heggemuske (Eksel), heggemöskə (Tegelen), heggenschijter: heggeschijter (Genk), hègkesji-jter (As, ... ), heggenstoter: heggestjeûter (Nunhem), heggenstotertje: hĕgĕsteuterke (Tegelen), hèGGesjteuterke (Boukoul, ... ), er was gelezen: "stentertje"; ik heb er "stotertje/steutertje"van gemaakt.  hĕggesjtenterke (Swalmen), heggenstrietser: hèkkestritser (Opglabbeek), heggentaats: hègketaatsj (Echt/Gebroek), heggentaatsje: hĕgĕtĕtske (Tegelen), hegmus: hegmus (Horst), hegmusch (Lottum), hekmus (Baarlo), hekmusch (Valkenburg), heͅgmøͅs (Lommel), hikmuš (Margraten), hègkmös (As, ... ), hèkmös (Herten (bij Roermond)), hèkmösj (Houthem), hêkmusch (Schimmert), vdBerg; omgesp.  heͅkmeͅš (Veldwezelt), hegmusje: heGmøͅškə (Stevensweert), heulenteren-moek: jeneverbes - mücke  hjuulenterre muk (Eijsden), hoffluiter: hoeffluiter (Weert), ook: tuinfluiter  hoeëffluiter (Altweert, ... ), hollandse nachtegaal: hollandsche nachtegaol (Gronsveld), kietske: onduidelijk  kìè.tsjke (Waubach), kolenpiepje: koolepieke (?) (Sevenum), kôlepiepke (Sevenum), koolmus: koelmeusj (Gemmenich), koeëlmeusj (Kerkrade), kuulmeus (Heusden), prunella modularis  kuljmoͅs (Zonhoven), koolmusje: koelmöske (Zonhoven), kulmuske (Zolder), doorgaans Frings, soms eigen spelling  kølmøskə (Kwaadmechelen), mossenpieper: Frings, omgesp.  moͅsəpipər (Lommel), in wb: "haagmus"; contaminatie met mus; of samenstelling met mos?  moͅsəpipər (Lommel), mus: moets (Belfeld), mus (Haelen), musj (Stevensweert, ... ), mös (Weert), mösch (Ubachsberg), mösj (Berg-aan-de-Maas), pieperling: pīē.perling (Boukoul, ... ), piepertje: pieperke (Einighausen), rietmus: reetmusj (Schaesberg), reetmøš (Munstergeleen), rietmùs (Hoeselt), Frings  rītmeͅs (Beverst), robbeltje: robbeltje (Overpelt), robbertje: robberke (Neerpelt, ... ), roͅbərkə (Overpelt), ruimertje: rieëmerke (Altweert, ... ), ruumerke (Nederweert), onduidelijk  rieëmerke (Boeket/Heisterstraat), wrsch van ruimen, opruimen; heggemus ruimt insecten op  ruumerke (Nederweert), scherp bekje: scherp bekske (Herk-de-Stad), schrijver: prunella modularis; ook wel: bastaard nachtegaal  schriēver (Castenray, ... ), spinnenjager: spènnejèèger (Guttecoven), steenmusje: stenmuske (Venray), steennachtegaal: schteinnachtegaal (Amby), taats: taatsj (Maastricht), tuinfluiter: tuinfluiter (Waubach), tuinmus: toenmusj (Oost-Maarland), toenmösj (Itteren), toeënmeesj (Gronsveld), oude bet. van tuin "heg, omheining  toénmösj (Gronsveld), tuinrobbertje: bastaardnachtegaal  tūnroͅbərkə (Hamont), wijnstamper: wi-jnstemper (As, ... ), wijntapje: wientöpke (Rimburg), wijntapper: wientepper (Sittard), wijntappertje: prunella modularis  wi.ntɛpərkə (Meeswijk), zwartkop: zwartkop (Stein), zwartkopje: zwartköpke (Elsloo) bastaardnachtegaal || blauwpieper || grasvink || heggemus || heggemus (14,5 overal bekend; grauw, zit graag onder en in heggen; nestje heeft mos binnenin; blauwe eitjes; zang helder krinkelend, ook s winters [N 09 (1961)] || heggemus, blauwe — || heggenmus || Hoe heet de heggemusch? [DC 06 (1938)] || mees, soort III-4-1
heggenrank berwinde: berwieng (Gulpen), duivelskers: -  dievelskeesche (Sittard), de vrucht heet: duuvelskeëze (duvelskersen)  duuvelskeëze (Mechelen-aan-de-Maas), ook voor de zwarte nachtschade*  duvelskeesche (Schinnen), Veldeke  duvelskees (Echt/Gebroek), WBD/WLD  duuvəlskeessə (Grevenbicht/Papenhoven, ... ), duvelskees (Urmond), eiraap: (bij de plantbeschrijving is bryonia alba vervangen door bryonia dioïca)  eiraap (Jeuk), WLD  eiraap (Stein), gulikse wortel: -  grulkeswottel (Waubach), Bryonia radicans  gulkerswoottel (Heerlen), bryonias dioica; <? gulikse wortel; gebruikt als paardenmedicijn  gø̄lkəswoͅrtəl (Meeswijk), Veldeke heggerank  grulkeswòttel (Waubach, ... ), hagenrank: haagerank (Vijlen), heggenrank: hegge rank (Schimmert), hekkerank (Wijlre), héggerank (Tungelroy), WLD  hekke rank (Montfort), hekkerânk (Schimmert), hèggərank (Guttecoven), heggenwinde: eigen spelling  higgewing (Vlodrop), hegwinde: WLD  héék-winj (Swalmen), koorddanser: WLD  kôrddanser (Beesel), mannetjeswortel: bryonia dioica; uit de wortelstok werden "alruinmannetjes"gemaakt.  mensjeswortel (Gronsveld), pispotjes: -  pispötje (Echt/Gebroek), WBD/WLD ?  pispötjəs (Heerlen), rierank: rierank (Schimmert), -  rierank (Valkenburg), bryonia dioica  rierank (Valkenburg), ten onrechte?  rierank (Berg-en-Terblijt), vetwortel: vetwortel (Noorbeek, ... ), (bij de plantbeschrijving is bryonia alba vervangen door bryonia dioïca)  vet-wottel (Jeuk), vuurwortel: de vrucht heet: duuvelskeëze (duvelskersen)  vuurwortel (Mechelen-aan-de-Maas), wilde hop: -  wilj hop (Geistingen), wilde wingerd: -  wilj wingert (Echt/Gebroek), wilje winjerd (Echt/Gebroek), witte wijngaard: (bij de plantbeschrijving is bryonia alba vervangen door bryonia dioïca)  witte-wijngaard (Jeuk) Gulikse wortel || heggerank [DC 43 (1968)], [DC 60a (1985)], [DC 60a (1985)], [N 92 (1982)] || Heggerank (bryonia alba 150 tot 350 cm groot. De plant is tweehuizig met een dikke, knolvormige wortelstok, door middel van ranken klimmend; de bladeren zijn ongeveer hartvormig 5-lobbig; de bloemen zijn eenslachtig (de vrouwelijke zijn kleiner dan de m [N 92 (1982)] || heggerank, alruin || heggerank, vrucht van [DC 60a (1985)] III-4-3
heggenschaar haagschaar: haochschiër (Zonhoven), hôogsjeer (Hoeselt), hôogsjéer (Tongeren), ōͅxsxēr (Sint-Truiden), heggenschaar: heggeschieër (Castenray, ... ), hegkesjiaer (Echt/Gebroek), hègkesjee:r (Roermond), hègkesjeer (Roermond), hègkesjier (Maastricht), Mèt de hègkesjier ¯t graas aofdoen is zier vermeujend  hègkesjier (Maastricht), Verklw. heggeschierke  heggeschier (Venlo), Verklw. hegkesjierke  hegkesjier (Heerlen), hegschaar: heͅxsxir (Blitterswijck, ... ), heͅxsxiər (Blitterswijck, ... ), hëksjeer (Sittard), tuinschaar: toénsjier (Gronsveld), toͅu̯nšīr (Genk), tûnsjiêr (As, ... ) grote tuinschaar || haagschaar || heggenschaar || heggeschaar || hegschaar || snoeischaar voor heggen III-2-1