e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
het orgel trappen add. orgelmeester: öllegermeister (Maastricht) Het orgel treden of trappen, de blaasbalg tredend met lucht vullen en gevuld houden. [N 96B (1989)] III-3-3
het paard leiden bet de muil leiden: bę dǝ mø̜̄ǝl lēn (Hasselt), leiden: lei̯ǝ (Simpelveld, ... ), lāi̯ǝ (Berverlo), lāǝ (Tessenderlo), lēi̯ǝ (Beverst, ... ), lēn (Hasselt, ... ), lēǝ (Bilzen, ... ), lēǝn (Diepenbeek, ... ), lē̜ (Halen), lē̜i̯ǝ (America, ... ), lē̜i̯ǝn (Hamont, ... ), lē̜n (Koersel), lē̜ǝ (Gingelom, ... ), lęi̯ǝ (Arcen, ... ), lęi̯ǝn (Achel, ... ), lɛi̯ǝ (Aubel, ... ), lɛi̯ǝn (Lommel), lɛ̄i̯ǝ (Broekhuizen, ... ), mennen: męnǝ (Afferden, ... ), mɛnǝ (Heerlerheide, ... ), mɛ̄n (Paal), met de kop houden: met˱ dǝ kǫp hāi̯ǝ (Swalmen), met de leis: met˱ dǝ lęi̯s (Afferden  [(leis: toom / teugel)]  ), op de leis: ǫp˱ dǝ lęi̯s (Ottersum, ... ), op de leis varen: op de leis varen (Blerick), vasthouden: vāsthāu̯ǝn (Lommel) Het paard leiden of mennen door het met de teugels te sturen. Werkwoorden zoals varen en leiden werden niet door alle corresponenten gegeven. [N 8, 100 en 101b; Wi 25; monogr.] I-10
het paard met een dubbele lijn leiden bet dobbel kordeel varen: bę dǫbǝl kordīl vǭ.rǝ (Beverst), bę dǫbǝl kǝrdil vǭ.rǝ (Godschei), dobbel kordeel: dobǝl kǝrdęlj (Wellen), dø̜bǝl kǝrdiǝl (Maaseik), dǫbǝl kardeǝl (Lommel), dǫbǝl kardiǝl (Meldert), dǫbǝl kǝdel (Kiewit), dǫbǝl kǝrdil (Berbroek, ... ), dǫbǝl kǝrdiǝl (Berverlo, ... ), dǫbǝl kǝrdęi̯l (Bilzen, ... ), dǫbǝl kǝrdīl (Genk), dobbele guide: dobǝl git (Koninksem), dǫbǝl gidǝ (Godschei, ... ), dǫbǝl git (Diets-Heur, ... ), dǫbǝl gits (Bilzen, ... ), dǫbǝl gīt (Ulbeek), dobbele guide varen: dǫbǝl git ˲vǭrǝ (Tongeren), dobbele jacht: dǫbǝl jāxt (Bree, ... ), dobbele jacht varen: dǫbǝl jaxt ˲vā.rǝ (Bree), dobbele koord: dǫbǝl kōr (Berverlo, ... ), dǫbǝl kōrt (Linde), dǫbǝl kōt (Overrepen), dǫbǝl kǭr (Heppen, ... ), dǫbǝl kǭǝr (Kwaadmechelen), dobbele kordeelkoord: dǫbǝl kǝrdiǝlkōr (Wijchmaal), dobbele lijn: dabǝl lęi̯n (Vlijtingen, ... ), dabǝl lɛi̯n (Herderen, ... ), dobbele lijn (Beverst, ... ), dǫbǝl lai̯n (Berg, ... ), dǫbǝl lei̯n (Rotem, ... ), dǫbǝl lin (Achel, ... ), dǫbǝl lē̜ǝn (Brustem), dǫbǝl lęi̯n (Berlingen, ... ), dǫbǝl lęn (Koersel, ... ), dǫbǝl līn (Kinrooi, ... ), dǫbǝl lɛi̯n (Mechelen-Bovelingen, ... ), dobbele riem: dǫbǝl rī.m (Kleine-Brogel), dubbele lijn: døbǝl lē̜n (Leopoldsburg), dø̜bǝl lęi̯n (Smeermaas), guide: gets (Heesveld-Eik), git (Borgloon, ... ), gīt (Diepenbeek), gīts (Munsterbilzen), (mv)  gidǝ (Godschei, ... ), gitǝn (Overpelt), guidetje: gitšǝ (Val-Meer, ... ), handkoord: hantkǫu̯ǝr (Lommel), jacht: jāx (Lanklaar, ... ), jāxt (Dilsen  [(jachttouw + -zeel / dubbele lijn: korter en lichter dan een gewone)]  , ... ), jachttouw: jāxttou̯ (Maasmechelen), jāxttuu̯ (Eisden), lijn: lai̯n (Berg, ... ), lin (America, ... ), lāǝn (Membruggen), lē̜n (Binderveld, ... ), lē̜ǝn (Aalst, ... ), lęi̯n (Alken, ... ), lęn (Kwaadmechelen, ... ), līn (Boorsem, ... ), lɛi̯n (Mechelen-Bovelingen, ... ), lɛ̄n (Riksingen, ... ), l˙īn (Kessenich), (mv)  liŋǝ (Kerkrade, ... ), met de dobbele koord varen: męt ˲dǝ dǫbǝl kōrt ˲vā.rǝn (Neerpelt), met de dobbele lijn varen: męt ˲dǝ dǫbǝl lai̯n vǭ.rǝ (Heesveld-Eik), met de jacht varen: mē̜t ˲dǝ jāxt ˲vā.rǝ (Kinrooi, ... ), met de lijn houden: met ˲dǝ lin hau̯ǝ (Opglabbeek), met de lijn varen: mē̜t ˲dǝ līn vārǝ (Kinrooi), met dobbel kordeel varen: męt˱ dǫbǝl kǝrdil vǭ.rǝ (Zonhoven), męt˱ dǫbǝl kǝrdēl vǭ.rǝ (Beverst, ... ), męt˱ dǫbǝl kǝrdīǝl vā.rǝ (As, ... ), męt˱ dǫbǝl vǭ.rǝ (Houthalen), met dobbele jacht varen: męt˱ dǫbǝl jāxt ˲vārǝ (As, ... ), met dobbele lijn mennen: męt˱ dǫbǝl lai̯n męnǝ (Paal), met dobbele lijn varen: męt˱ dǫbǝl lēi̯n vā.rǝ (Maaseik), męt˱ dǫbǝl lē̜i̯n vǭ.rǝ (Lanklaar), met dubbel kordeel leiden: mǝt˱ dø̜bǝl kǝrdiǝl lɛ̄i̯ǝ (Meeuwen), met dubbele lijn varen: met˱ dø̜bǝl lin vārǝ (Baexem), met een dobbele lijn leiden: mē ǝn dǫbǝl lē̜i̯n lē̜n (Koersel), męt ǝ dǫbǝl lęi̯n lęi̯ǝ (Kanne), met jacht leiden: męt jāxt lęi̯ǝ (Neeroeteren), met twee lijnen varen: met twai̯ leŋǝ vø̄rǝ (Gemmenich), op de dobbele lijn varen: op ˲dǝ dobǝl liŋ vǭ.rǝ (Moresnet), ǫp ǝ dǫbǝl lin vǭ.rǝ (Nederweert), ǫp˱ dǝ dobǝl liŋ vǭ.rǝ (Mechelen), ǫp˱ dǝ dǫbǝl lin vārǝ (Rothem), ǫp˱ dǝ dǫbǝl lin vǭǝ.rǝn (Hamont), op de dubbele lijn varen: ǫp˱ dǝ dø̜bǝl liŋ vǭǝ.rǝn (Achel), op de lijn varen: ǫp˱ dǝ lin vǭ.rǝ (Grevenbicht / Papenhoven), ǫp˱ dǝ līn vārǝ (Klimmen, ... ), ǫp˱ dǝ līǝn vǭ.rǝ (Heel), op dobbel kordeel gaan: ǫp˱ dobǝl kǝrdil gon (Diepenbeek), op dobbele lijn varen: ǫp˱ dabǝl lɛi̯n vǭ.rǝ (Val-Meer), ǫp˱ dubǝl līn vǭ.rǝ (Heerlerheide), ǫp˱ dǫbǝl lin vārǝ (Stramproy), op dubbele lijn varen: ǫp˱ dø̜bǝl lin vārǝ (Baarlo), op twee fouter varen: ǫp twīǝ fǫu̯tǝr vāre (Montfort) Het paard besturen met een lange teugel uit één stuk, die aan de ene kant van het gebit vertrekt, langs de hand van de voerman gaat en langs de andere kant weer aan het gebit bevestigd is (cf. lemma Dubbele Lijn). Bij deze dubbele lijn, die links én rechts naar de hand van de voerder komt, trekt men aan de kant van de richting die het paard moet inslaan. Werkwoorden zoals varen, leiden werden niet altijd opgegeven. [JG 1b; N 8, 101b-c; N 13, 30 en 35] I-10
het paard met een enkele lijn leiden bet de enkele kordeel varen: bę dǝ ę.ŋkǝl kǝrdil vǭ.rǝ (Zolder), bę dǝ ę.ŋkǝl kǫrdīl vǭ.rǝ (Diepenbeek), enkel lijntje: e.ŋkǝl lęi̯ntšǝ (Gellik, ... ), e.ŋkǝl lɛi̯ntšǝ (Mopertingen), ɛŋkǝl lintšǝ (Valkenburg), enkel zeeltje: eŋkǝl zęi̯lkǝ (Weert), enkele guide: e.ŋkǝl gits (Hoeselt), ē.ŋkǝl git (Koninksem), ę.ŋkǝl git (Lauw), ę.ŋkǝl gits (Sint-Huibrechts-Hern), enkele koord: ę.ŋkǝl kōr (Kleine-Brogel), enkele kordeel: e.ŋkǝl kǝrdil (Lummen), e.ŋkǝl kǝrdiǝl (Grote-Brogel, ... ), eŋkǝl kardiǝl (Meldert), eŋkǝl kǝdiǝl (Paal), eŋkǝl kǝrdil (Linkhout), eŋkǝl kǝrdiǝl (Halen, ... ), eŋkǝl kǝrdīǝl (As), ē̜.ŋkǝl kǝrdęi̯l (Sint-Lambrechts-Herk), ę.ŋkǝl kǝrdil (Berbroek, ... ), ę.ŋkǝl kǝrdiǝl (Berverlo, ... ), ę.ŋkǝl kǝrdęlj (Guigoven, ... ), ęŋkǝl kardeǝl (Lommel), ęŋkǝl kardiǝl (Leopoldsburg), ęŋkǝl kǝrdiǝl (Beringen, ... ), ęŋkǝl kǝrdīǝl (Niel-bij-As, ... ), ęŋkǝl kǫrdiǝl (Kerkhoven), ęŋʔǝl kǝrdiǝl (Tessenderlo), ɛŋkǝl kǝrdil (Bokrijk), enkele kordeelkoord: ę.ŋkǝl kǝrdiǝlkōr (Wijchmaal), enkele lijn: e.ŋkǝl lin (Hamont, ... ), e.ŋkǝl lęi̯n (Hees, ... ), e.ŋǝ lin (Sint Huibrechts Lille), enkele lijn (Oirsbeek), eŋkǝl lin (Hulsberg, ... ), ēŋkǝl lin (Kanne), ę.ŋkǝl lin (Bommershoven, ... ), gelei(de): gǝlęi̯ (Kessenich), kordeel varen: kǝrdiǝl vā.rǝ (Bree), kordeelkoordje: kǝrdiǝlkē̜rtjǝ (Wijshagen), kordelen: kǝrdiǝlǝ (Rummen), mennen: mɛnǝ (Roermond), met de enkele lijn varen: męt˱ dǝ ęŋkǝl līn vārǝ (Sittard), met de kordeel leiden: mɛt ˲dǝ kǝrdīǝl lē̜i̯ǝ (Neeroeteren), met de stoklijn leiden: męt ˲dǝ štōklęi̯n lęi̯ǝ (Kanne), met een enkele lijn leiden: mē ǝn eŋkǝl lē̜i̯n lē̜n (Koersel), met een enkele lijn mennen: mę ǝn ęŋkǝl lai̯n męnǝ (Paal), met enkel kordeel leiden: męt ē̜ŋkǝl kǫrdiǝl lē̜i̯ǝ (Meeuwen), met enkel kordeel varen: met enkel kordeel varen (Heesveld-Eik), męt e.ŋkǝl kǝrdiǝl vā.rǝ (Bocholt), męt e.ŋkǝl kǝrdēl vǭ.rǝ (Munsterbilzen), męt eŋkǝl kǝrdil vǭ.rǝ (Zutendaal), męt ęŋkǝl kǝrdēl vǭ.rǝ (Beverst), męt˱ ę.ŋkǝl kǝrdil vǭ.rǝ (Genk), met enkele lijn varen: męt ęŋkǝl lēi̯n vā.rǝ (Maaseik), met het kordeel houden: met ǝt kǝrdīǝl hāu̯ǝ (Opglabbeek), met één lijn varen: męt˱ eŋ leŋ vø̄rǝ (Gemmenich), op de enkele lijn varen: o.p˱ dǝ ē.ŋkǝl liŋ v˙ārǝ (Moresnet), op˱ dǝ eŋkǝl liŋ vārǝ (Heerlen), ǫp˱ dǝ eŋkǝl līn vārǝ (Klimmen), ǫp˱ dǝ ęŋkǝl liŋ vǭǝ.rǝn (Achel), op de guide varen: ǫp ˲dǝ get ˲vǭ.rǝ (Val-Meer), op de kordeel varen: ǫp˱ dǝ kǝrdīǝl vǭ.rǝ (Smeermaas), op de stang varen: ǫp ǝ staŋ vārǝ (Maxet), op de stoklijn varen: op ˲dǝ štǫklin vārǝ (Valkenburg), ǫp ˲dǝ stǫklin vārǝn (Urmond), ǫp ˲dǝ štōklin vārǝ (Rothem), op de stuiklijn (stoklijn ?) varen: op ˲dǝ štukliŋ vārǝ (Banholt, ... ), ǫp ˲dǝ štuklin vārǝ (Hoensbroek), ǫp ˲dǝ štuklīn vārǝ (Klimmen), ǫp ˲dǝ štūǝkliŋ vārǝ (Mechelen, ... ), op een enkele lijn varen: ǫp ǝn eŋkǝl līn vārǝ (Puth), op een enkele lijn voeren: ǫp ǝn ɛŋkǝl lęi̯n vȳrǝ (Sint-Truiden), op een fout varen: ǫp ęi̯ fǫu̯t ˲vārǝ (Montfort), op enkel zeel varen: ǫp eŋkǝl zęi̯l vārǝ (Baexem), op enkele kordeel leiden: ǫp ę.ŋkǝl kǝrdīl lēn (Hasselt), op enkele lijn varen: ǫp eŋkǝl lin vārǝ (Baarlo), ǫp eŋkǝl līn vārǝ (Maxet), ǫp˱ eŋkǝl lin vārǝ (Schimmert), ǫp˱ eŋkǝl liŋ vārǝ (Waubach), ǫp˱ eŋkǝl līn vārǝ (Heerlerheide), op het koordje varen: ǫp ǝt kø̜̄rtšǝ vārǝ (Wolder / Oud-Vroenhoven / Wiler), op het kordeel leiden: ǫp t kǝdiǝl lē̜ǝ (Niel-Bij-Sint-Truiden), op het kordeel voeren: ǫp ǝt kǝdiǝl vȳrǝ (Gingelom), op kordeel gaan: ǫp kǫrdīl gǫn (Diepenbeek), op kordeel varen: op kęrdiǝl vā.rǝ (Kinrooi), op kǝrdēl vǭ.rǝ (Tongeren, ... ), ǫp kǝdīl vārǝn (Urmond), ǫp kǝrdęi̯l vǭ.rǝ (Bilzen), ǫp kǝrdīǝl vārǝ (Heel, ... ), ǫp kɛrdēl vārǝ (Thorn), op één lijn varen: ǫp ęi̯n lai̯n vǭ.rǝ (Tongeren), ǫp ęi̯n lin vā.rǝ (Stramproy), ǫp ęi̯n lin vārǝ (Haelen), ǫp ęi̯n līn vārǝ (Neer), op één lijntje varen: ǫp ęi̯n līnkǝ vārǝ (Herten, ... ), op één strang sturen: ǫp ęi̯nǝ štraŋk štȳrǝ (Posterholt), op één touwtje varen: ǫp ęi̯n tø̜i̯kǝ vārǝ (Horn), op één zeel varen: ǫp ęi̯ zęi̯l vārǝ (Roggel), op één zeeltje varen: ǫp ęi̯ zęi̯lkǝ vārǝ (Maxet, ... ), stuiken: štukǝ (Bleijerheide), trompen: trømpǝ (Meijel) Het paard mennen met een lijn die uit twee delen bestaat, één dat via de rug van het paard de twee uiteinden van het gebit verbindt (cf. lemma Loenje), en een enkele lijn die aan het achterste einde van de eerste bevestigd is (cf. lemma Kordeel, Hotlijn). Die enkele lijn, het kordeel, houdt de voerman in de hand. Om het paard links te doen afslaan, houdt hij die strak gespannen; om het rechts te doen afzwenken, trekt hij met kleine schokjes (stuiklijn). Werkwoorden zoals varen en leiden werden niet door alle corresponenten gegeven. [JG 1b; N 8, 101a; N 13, 29; monogr.] I-10
het paard wennen aan tuig en arbeid aanleren: ā.nliǝ.rǝ (Hasselt), ānlīrǝ (Opglabbeek), ānlīǝrǝ (Neeroeteren, ... ), ǫǝnlīrǝn (Hamont), ǫǝnlīǝrǝn (Achel, ... ), ǭnlęi̯ǝrǝ (Bilzen), aanspannen: anspanǝ (Afferden, ... ), aspanǝ (America), ā.nspanǝ (Hasselt), ānspanǝ (Bree, ... ), ānspanǝn (Urmond), ānšpanǝ (Baarlo, ... ), āšpanǝ (Bleijerheide, ... ), ǫi̯nspanǝ (Tongeren), ǭnspanǝ (Beverst, ... ), ǭnšpanǝ (Gronsveld), ǭǝnspanǝ (Herk-de-Stad), ǭǝnspanǝn (Neerpelt), aantuigen: āntȳgǝ (Swalmen), ǭntǫu̯ǝgǝ (Tessenderlo), doen wennen: dun wɛnǝ (Koersel), dresseren: dręsiǝrǝ (Opheers), getuig opleggen: gǝtyx ǫplęgǝ (Smeermaas), gewend maken: gǝwɛnt mǭkǝ (Berverlo), inrijden: ēnriǝn (Neerpelt), inspannen: enspanǝ (Maastricht), ęnspanǝ (Ottersum), leren: lei̯ǝrǝn (Lommel), lerǝ (Moresnet), lii̯ǝrǝ (Kwaadmechelen, ... ), liǝrǝ (Bocholt, ... ), lērǝ (Bokrijk, ... ), līrǝ (Baexem, ... ), līǝrǝ (Genk, ... ), leren werken: lęi̯rǝ wɛrǝkǝ (Maasmechelen), opleren: ǫpliǝrǝ (Niel-Bij-Sint-Truiden), ǫplīǝrǝ (Gingelom), optuigen: ǫptȳgǝ (Haelen), ǫptø̜i̯gǝ (Wolder / Oud-Vroenhoven / Wiler), tuigen: tȳgǝ (Afferden, ... ), tø̜̄gǝ (Paal) [N 8, 99] I-9
het pijlerfront rechtmaken scrâweren: skrawērǝ (Zie mijnen  [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)]  [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]) Wanneer in een pijler op de ene plaats het front al verder vooruitgedreven is dan op een andere, wordt de uitstekende hoek van het pand waar de steenkool nog niet gewonnen is, afgerond. Hiervoor gebruikt men de term "scrâweren". [Vwo 698] II-5
het rechtmaken van het pijlerfront scrâwèdje: skrawɛtš (Zie mijnen  [(Beringen / Zolder / Houthalen / Zwartberg / Winterslag / Waterschei / Eisden)]  [Maurits]) Het rechtmaken van het pijlerfront. [Vwo 699] II-5
het rondsel lichten afdoen: áf˱dū.n (Rutten), aflaten: ǭfluǝtǝ (Groot-Gelmen), omhoog doen: ǫnuex døn (Sint-Truiden), omhoog pitsen: ǫmhō.x petsǝ (Mal), omhoog zetten: ǫmhő̜wx zɛtǝ (Haren), omhoogdraaien: ǫmhő̜wxdrɛǝ (Berlingen), omhooglichten: ǫmhuǝxlīxtǝ (Ordingen), ǫmhő̜wxlīxtǝ (Kuttekoven), omhoogstoten: ǫmhő̜wxstő̜wtǝ (Heks), oplichten: ǫpløxtǝ (Lanaken), opliften: opløftǝ (Kanne, ... ), uitkoppelen: ǫwtkǫpǝlǝ (Lauw), uitlichten: ø̜ǝtlīxtǝ (Alken, ... ), uitstoten: ǫwtstō.tǝ (Tongeren), uittrekken: ōttrękǝ (Lauw), ǫwttrękǝ (Sluizen) Het rondsel van niet te gebruiken steenkoppels met behulp van een hefboom uit het aswiel lichten. [Coe 93; Grof 114] II-3
het rondtrekken van clowns op carnavalsdinsdag clownentrekken: klonetrekke (Kerkrade) Het rondtrekken van de clowns op carnavalsdinsdag. III-3-2
het roven foudroyage: fudrawjās (Zonhoven  [(Zwartberg)]   [Wilhelmina]), prise matériel: prise matériel (Lanklaar  [(Eisden)]   [Zwartberg]) Het wegnemen van de ondersteuningen uit het ontkoolde pand. [N 95, 544] II-5