e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
herfsttijloos droogbloeier: WLD  droogbloeiër (Stein), droogbloem: drug bloom (Vijlen), herfstbloem: herfs’blom (Bleijerheide, ... ), herfsttijloos: herfststijloos (Jeuk), zelfde, ook: kale juffer  herfsttijloos (Echt/Gebroek), kale juffer: ook: herfsttijloos (zelfde)  kale juffer (Echt/Gebroek), Veldeke  kale juffer (Echt/Gebroek), koekoekenei: -  koekoeke ei (Valkenburg), colchium autumnale, die in het voorjaar pas verschijnt  koekoeke ei (Valkenburg), zaaddoos  koekoeke-ei (Valkenburg), kuifje: kejfkes (Wijlre), moedernaakse: mójərnàksə (Diepenbeek), ook: teiluz6  mojərɛnaksə (Diepenbeek), naaksbloeier: naaksjbleujer (Schimmert), idiosyncr.  naaksbluujer (Thorn), WLD  neksbleuier (Beesel), naakse kindjes: WBD  nakse kiendjes (Sevenum), WLD  nàkse kientjes (Sevenum), naakse madam: noksë mëdammë (Hoeselt), naaktbloeier: eigen spellinsysteem  naaktbloejer (Meijel), WLD  naakt bleuer (Montfort), naakt bloeer (Montfort), naakte begijn: naakte begijn (Jeuk), WLD  naakte begien (Ophoven), tijloos: tejlŏĕs (Diepenbeek), -  tailis (Tongeren), téloeze (Eijsden), ook: marj6rnaks6  ɛteiɛluzə (Diepenbeek) Herfststijloos (colchicum autumnale). Het is een knolgewas met bleek lila bloemen, die veel op die van een crocus lijken, maar aan de 3 draadvormige stijlen en de 6 meeldraden dadelijk te herkennen. De bloemen verschijnen in de herfst en de vruchten in he [N 92 (1982)] || herfsttijloos [DC 60a (1985)] || herfsttijloos, zaaddoos van || herfsttijlozen || zaaddoos der herfsttijloos III-4-3
herik ageruis: a`grø̜̄s (Linkhout), albederf: albederf (Schimmert), -  albederf (Schimmert), alverdrijf: alvǝrdrīf (Heerlen, ... ), averuis: a`vrø̜̄s (Halen, ... ), a`vrø̜̄ǝ.s (Kozen, ... ), a`vrās (Aalst, ... ), a`vrōǝs (Hoepertingen), avrààs (Hasselt), avr‚ǝ.s (Boekhout, ... ), avǝ`rø̜̄.s (Donk, ... ), avǝ`rās (Borlo, ... ), avǝ`rɛ̄s (Binderveld, ... ), avǝ`r‚ǝ.s (Zepperen), derik: derek (Oostham, ... ), dęrǝk (Kwaadmechelen), -  dirik (Tessenderlo), dering: dereŋ (Berverlo), dē.reŋ (Beringen), dęreŋ (Meldert, ... ), gele bloem: gęi̯l blǫm (Stokkem), -  geil bloom (Stokkem), gele gansbloem: gē̜l gǭsblōm (Neer), gerf: gęrǝf (Zolder), gering: gēreŋ (Heusden, ... ), haveruis: havǝ`rø̜̄.s (Hasselt), hǭvǝ`rø̜̄s (Montenaken), hǭvǝr‚ǝ.s (Alken), helderik: hęldǝrek (Nederweert), herik: haerik (Altweert, ... ), herek (Hechtel, ... ), herik (Bergen, ... ), herk (Siebengewald), herǝk (Stevensvennen), hērk (Blitterswijck, ... ), hirek (Neer), hiǝrek (Herten  [(vroeger)]  , ... ), hē.rek (Boukoul, ... ), hērek (America, ... ), hēǝrek (Born, ... ), hē̜rek (Bocholt, ... ), hē̜rǝk (Beek, ... ), hęi̯rǝk (Ospel), hęrek (Achel, ... ), hęrǝk (Eksel, ... ), hīrek (Schinveld), hɛrek (Baarlo, ... ), hɛrk (Arcen, ... ), hɛrǝk (Broekhuizen), hɛ̄rek (Beegden, ... ), ē̜rek (Kinrooi), -  haerik (Beesel, ... ), haerk (Leunen), hairik (Stramproy), he:rik (America), hee:rik (Baexem), heearik (Born), heiruk (Ospel), herik (Baarlo, ... ), herrek (Wellerlooi), herrik (Baarlo, ... ), hi:erik (Pey), hieërik (Reuver), hirik (Lommel, ... ), hirrik (Kerkrade), hyrik (Neerglabbeek), hè:rik (Heythuysen), hèrik (Bree, ... ), hèrk (Middelaar), hèrrek (Broekhuizenvorst), hêerik (Guttecoven), hêrik (Arcen, ... ), hërik (Tungelroy), afbeelding klopt niet  hèrik (Maasbracht), ai zoals in prairie  hairik (Stramproy), de i wordt haast ingeslikt  hèrik (Mook), e als in frans père  herik (Kinrooi), gele bloempjes  haerik (Weert), Opgegeven voor kaal knopkruid.  hairik (Beegden, ... ), hèrik (Tungelroy, ... ), hêrik (Baexem, ... ), tekening klopt niet  hèrk (Arcen), WLD = herik  hirrik (Posterholt), hering: heèring (Uikhoven), hiǝ.reŋ (Heks  [(magerder dan zenǝp)]  , ... ), hiǝreŋ (Wessem  [(op kleigrond)]  ), hiɛ.reŋ (Gutschoven, ... ), hiɛreŋ (Mechelen-Bovelingen, ... ), hē.reŋ (Lummen, ... ), hēreŋ (Donk, ... ), hēreŋk (Halen, ... ), hēǝ.reŋ (Kermt), hēǝreŋ (Velden), hē̜.reŋ (Beverst, ... ), hē̜reŋ (As, ... ), hęi̯reŋ (Ospel), hęreŋ (Heppen, ... ), hęrǝŋk (Putbroek), hī.reŋ (Jesseren  [(groter dan zenǝp)]  , ... ), hīǝ.reŋ (Alken, ... ), hīǝreŋ (Berbroek, ... ), hɛreŋ (Arcen, ... ), hɛ̄reŋ (Baarlo, ... ), ē̜reŋ (Bilzen, ... ), -  hae-ring (Beesel), haering (Baarlo, ... ), hairing (Herten (bij Roermond), ... ), haring (Vliermaalroot), harring (Maasbracht), he:rin (Hout-Blerick, ... ), he:rinj (Hout-Blerick), heiring (Ospel), hering (Helden/Everlo, ... ), herring (Helden/Everlo, ... ), herrənk (Putbroek), hiering (Velden), hiéreng (Mechelen-Bovelingen), häering (Venlo), hèring (Arcen, ... ), hêring (Velden), hëring (Elsloo), [Sinapis arvensis] E < hederarea  hêréng (Tongeren), afbeelding is vogelvood  herring (Helden/Everlo), de e v/h franse père  hèring (Bree), de franse è als in mère. Opgegeven voor kaal knopkruid.  hèring (Herten (bij Roermond), ... ), e als in Frans père, lang. De tekening is verkeerd  hering (Heel), Fr. père  hèrring (Maasbracht), franse ei van reine. Opgegeven voor kaal knopkruid.  heiring (Elsloo, ... ), op kleigrond  hieeren (Wessem), Opgegeven voor kaal knopkruid.  haering (Nieuwstadt, ... ), sinapis arvensis; syn.: zemmik  ’ēͅreŋ (Meeswijk), wilde mosterd? (= gele bloem zich zeer snel verspreidend in koren)  hering (Vlijtingen, ... ), herrie: hɛri (Margraten), kattenstaart: -  kattesterten (Helden/Everlo), knophering: knǫphiɛreŋ (Rukkelingen-Loon), knopzemp: knopzemp (Bocholtz), koolzaad: wordt vereenzelvigd met koolzaad  koeolzoad (Stevensweert), kranenburgse bloemen: krǭnǝbø̜rgsǝ blumǝ (Middelaar), kruidwis: ?  kroedwès (Maastricht), melmherik: mɛlǝmhɛrek (Milsbeek, ... ), mosterd: mǫstǝrt (Maastricht), mosterdbloem: mós’terdblom (Bleijerheide, ... ), mosterdzaad: maosterdzaod (Castenray, ... ), mosterdzemp: mosterdzemp (Ransdaal), onkruid: -  onkroe.t (Waubach), rattenstaart: -  rattestert (Weert), rattestaart: ratǝstɛrt (Weert), reugel: blauwe bloempjes  reugel (Weert), reut: -  reùtə (Einighausen), reuts: ręts (Arcen), -  rets (Arcen), rijf: rif (Sittard), smele: ???  smeele (Venlo), begrip in orde?  smeel (Heijen), trosjes: -  tröskes (Blerick), vetbloemen: vɛtblǫu̯mǝ (Mechelen), wilde mosterd: welǝ mǫstǝrt (Ulestraten), wē̜ldǝ mǫsǝrt (Middelaar), wildgroen: we.ltgryn (Koersel), weltgryn (Heppen), zeems: -  zeems (Tongeren), zemmik: zɛmek (Boorsem, ... ), zɛmǝk (Eisden, ... ), zɛmək (Meeswijk), -  zemmək (Meeswijk), zemp: tsɛmp (Valkenburg), ze.mp (Bilzen, ... ), zemp (Echt/Gebroek, ... ), zē̜mp (Oud-Caberg, ... ), zęi̯mp (Sint Geertruid), zęmp (Amby, ... ), zɛ.mp (Gellik, ... ), zɛ̄.mp (Kanne, ... ), zɛ̄mp (Banholt, ... ), zẽ̜mp (Meerssen), -  semp (Eys, ... ), ze:nep (Vechmaal), zeimp (Sint-Geertruid), zemp (Amstenrade, ... ), zèmp (Amby), zèèmp (Margraten, ... ), aanhangsel N92 voor Sittard  zemp (Sittard), e langgerekt uitgesproken als de uitgang van het franse woord gamin  ze:mp (Meerssen), ook: "koolzaad"dat erop lijkt  zémp (Gronsveld), Opgegeven voor kaal knopkruid.  zemp (Ubachsberg, ... ), sinapis arvensis  zemp (Sittard, ... ), tekening klopt niet  zemp (Merkelbeek), Veldeke herik (voor opgave, zie vragenlijst N92 voor Q 111)  zemp (Merkelbeek), vooral  zèèmp (Mheer), zowel de herik als de knopherik, afbeelding klopt niet  zemp (Meerssen), ê als duits Hemd  zêmp (Vaals), zemps: ze.ms ('S-Herenelderen, ... ), zems (Tongeren), zęmps (Riksingen), {Sinapis arvensis]  zïm(p)s (Tongeren), zennep: zenǝp (Bommershoven, ... ), zęnǝp (Beegden, ... ), zɛnǝp (Dilsen, ... ), -  zennep (Beegden, ... ), zeunep (Groot-Gelmen), op zandgrond  zennəp (Wessem), sinapis  zènnep (Echt/Gebroek) herik [N 92 (1982)], [N 92 (1982)] || herik (?) [DC 28 (1956)] || herik (Sinapis arvensis L.) [DC 43 (1968)] || herik (Sinapis arvensis) [DC 17 (1949)] || herik, gele kiek || herik, onkruid || kerik || keriksbloem || mosterd [N 92 (1982)] || mosterd, wilde || mosterdzaad || Sinapis arvensis L. Zeer algemeen voorkomend onkruid op bouwland en in open bermen met goudgele bijeenstaande bloempjes en zaden in de vorm van zeer dunne opstaande boontjes. Het bloeit van mei tot september. De lengte varieert van 30 tot 80 cm. Het is ook bekend onder de oude naam krodde of wilde mosterd. Dit onkruid wordt vaak verward met knopherik (Raphanus raphanistrum L.), waar het sterk op lijkt. Knopherik komt meer voor op zandige akkers en bermen, terwijl de zaden groter zijn evenals de bloempjes, waarvan de kleur kan variëren van wit tot donkergeel en paars. Het bloeit van juli tot augustus en wordt 20 tot 60 cm hoog. Bij de opgaven wordt door een aantal informanten op dit verschil gewezen. Melm is droge akkergrond. Zie Goossens 1964; 1970 en 1988, 95-108. [N C, 2; JG 1a, 1b, 1c, 2c; A 17, 12; A 43, 12; monogr.] || wilde mosterd [N 92 (1982)] I-5, III-4-3
herkauwen (de) nirk knauwen: dǝ nerk knau̯wǝn (Horst), dǝ nirk knau̯wǝn (Meerlo), nerǝk knawǝ (Grubbenvorst), nerǝk knawǝn (Horst), nirk knau̯wǝ (Venray), nirk knāu̯wǝ (Leunen), nirǝk knawǝ (Blitterswijck), niǝrǝk knawǝn (Veulen), nērǝ knuwǝ (Montfort), eringen: ereŋǝn (Kaulille), ēreŋǝ (Grote-Brogel), īreŋǝ (Genk), īręŋǝn (Peer), ɛi̯reŋǝ (Bocholt), herkauwen: erkā (Koninksem), hęrkāwǝ (Maastricht), hǝrkān (Peer), hǝrkāwǝ (Maastricht), hǝrkāwǝn (Sint Huibrechts Lille), hǝrkǫu̯wǝ ('S-Herenelderen), hǝrkǫu̯ǝ (Hamont), hǝrkǭ (Vliermaal), hǝrkǭwǝ (Beringen, ... ), hɛrkau̯wǝ (Mheer, ... ), hɛrkau̯wǝn (As, ... ), hɛrkawǝ (Maastricht, ... ), hɛrkāu̯wǝn (Elen), hɛrkāwǝn (Opglabbeek, ... ), hɛrkāǝvǝn (Tessenderlo), hɛrkōwǝ (Kermt, ... ), hɛrkǫu̯wǝ (Welkenraedt), ęrkø̄ǝ (Hasselt), ęrkān (Sint-Truiden), ǝrkāwǝn (Boorsem), ɛrkau̯wǝ (Sint-Truiden), ɛrkāwǝ (Maaseik), ɛrkōwǝ (Sint-Truiden), herknauwen: hǝrknūǝ (Echt), hɛrknāwǝn (Oostham), hermalen: hɛrmǭlǝn (Bilzen), hirken: he.rkǝ (Hoeselt), herekǝ (Beringen, ... ), herekǝn (Eksel), herkǝ (Beringen), hiregǝn (Romershoven), hērǝkǝn (Eksel), hęrkǝn (Eksel), hęrǝkǝ (Lommel), hęrǝkǝn (Tessenderlo), irgelen: ergǝlǝ (Valkenburg), irken: erekǝ (Aalst, ... ), erekǝn (Hechtel, ... ), erkǝ (Aalst, ... ), erkǝn (Borlo, ... ), erǝkǝ (Berbroek, ... ), erǝkǝn (Vliermaalroot), erǝʔǝn (Lommel), irekǝ (Boekhout, ... ), irǝkǝ (Broekom, ... ), ørekǝ (Diepenbeek, ... ), ørǝkǝ (Velm), ērekǝ (Houthalen, ... ), ē̜rǝkǝ (Hasselt), ęrekǝ (Vechmaal), ęrkǝ (Hoepertingen, ... ), ęrǝkǝ (Donk, ... ), īrekǝn (Kleine-Brogel), īrkǝn (Sint-Lambrechts-Herk), īrǝkǝ (Hoepertingen, ... ), īrǝkǝn (Helchteren, ... ), īǝrekǝ (Schulen, ... ), ɛi̯rǝkǝn (Peer), ɛrkǝn (Neerpelt), ɛrǝkǝ (Halen), ɛrǝkǝn (Sint Huibrechts Lille), kauwen: kau̯wǝ (Riksingen), kuu̯ǝ (Kerkrade), kø̜̄i̯ǝ (Montzen), kǫwǝ (Vroenhoven), kɛǝwǝ (Rimburg), knabbelen: knabǝlǝn (Guigoven), knagen: knāgǝ (Kuringen), knauwen: knui̯ǝn (Posterholt), knāvǝ (Kwaadmechelen), knāvǝn (Oostham), knāwǝn (Oostham), malen: mālǝ (Riksingen), na-eten: nǭētǝ (Venlo), neerkauwen: nirkau̯wǝ (Venray), neerknauwen: nīrknau̯wǝ (Leunen), nering kauwen: nēreŋ kau̯wǝ (Velden), nering knauwen: nēreŋ knui̯ǝ (Vlodrop), nēreŋ knuwǝ (Echt), nēreŋ knǫu̯wǝ (Sint Odilienberg), nɛi̯reŋ knūǝ (Laak, ... ), neringelen: nereŋǝlǝ (Lanaken), neringen: (de koe heeft) gǝnereŋt (Bunde), nai̯reŋǝn (Vucht), nereŋǝ (Amby, ... ), nereŋǝn ('S-Herenelderen, ... ), nerǝgǝ (Vroenhoven), nerǝŋǝ (Hees, ... ), nireŋǝ (Genoelselderen), nireŋǝn (Mal), nirēŋǝn (Mal), nēi̯reŋǝ (Eygelshoven), nērexǝn (Opoeteren), nēreŋkǝ (Geleen), nēreŋxǝn (Niel-bij-As), nēreŋǝ (As, ... ), nēreŋǝn (Baexem, ... ), nērǝŋǝ (Molenbeersel, ... ), nēǝreŋǝ (Lanklaar, ... ), nē̜reŋǝ (As, ... ), nē̜reŋǝn (Beverst, ... ), nęreŋǝ (Kanne, ... ), nī.reŋǝ (Sluizen), nīrenu̯ǝn (Bilzen), nīreŋǝ (Bilzen, ... ), nīreŋǝn (Boorsem, ... ), nīrǝŋǝ (Berg, ... ), nīǝreŋǝ (Bilzen, ... ), nɛi̯reŋǝ (Amby, ... ), nɛi̯ǝreŋǝ (Einighausen), nɛregǝ (Borgharen), nɛreŋǝ (Amby, ... ), nɛreŋǝn (Amby, ... ), nɛrǝgǝ (Limmel, ... ), nɛ̄reŋǝ (Elen, ... ), nilkeren: nelkǝrǝ (Zutendaal), nēlkǝrǝ (Zutendaal), nirgelen: nergǝlǝ (Eijsden, ... ), nergǝlǝn (Wijlre), nerjǝlǝ (Bocholtz, ... ), nerǝgǝln (Mechelen), nerǝgǝlǝ (Eys, ... ), nērgǝlǝ (Mheer, ... ), nɛrgǝlǝ (Mheer, ... ), nɛrjǝlǝ (Eynatten), nirkelen: nɛrkǝlǝ (Berg / Terblijt), nirken: ne.rkǝ (Sint-Huibrechts-Hern), nerekǝ (Lummen), nerekǝn (Achel, ... ), nereʔǝ (Tessenderlo), nerjǝkǝ (Eupen), nerkǝ (Amstenrade, ... ), nerkǝn (Beek, ... ), nerǝkǝ (Arcen, ... ), nerǝkǝn (Kerkhoven, ... ), ni.rekǝ (Lauw, ... ), ni.rkǝ (Membruggen, ... ), ni.rǝkǝ (Overrepen), nii̯ǝʔǝkǝn (Loksbergen), nirekǝ (Paal), nirekǝn (Koersel), nirkǝ ('S-Herenelderen, ... ), nirkǝn (Heijen, ... ), nirǝkǝ (Blitterswijck, ... ), nirǝkǝn (Zonhoven), nērekǝ (Lummen, ... ), nērekǝn (Zolder), nērkǝ (Horst, ... ), nērǝkǝn (Linkhout), nęrǝkǝ (Koninksem, ... ), nī.rǝkǝ (Koninksem, ... ), nīrekǝn (Hamont), nīrkǝ (Afferden, ... ), nīrǝkǝ (Blitterswijck, ... ), nīrǝkǝn (Koersel, ... ), nīǝrkǝ (Horst), nīǝrǝkǝn (Zonhoven), nɛrekǝ (Maastricht, ... ), nɛrkǝ (Berg en Terblijt, ... ), nɛrǝkǝ (Berg / Terblijt, ... ), opnieuw kauwen: ǫpnȳ kāwǝn (Sint Odilienberg), ǫpnȳi̯ kau̯wǝ (Thorn), repselen: rɛpsǝlǝ (Landen), sabbelen: zabǝlǝ (Valkenburg), vreten: vrē̜tǝ (America), weder kauwen: widǝrkau̯wǝn (Montzen), weer kauwen: wēr kyjǝ (Eupen) Het eerst niet of nauwelijks gekauwde, in de voormaag gedeeltelijk verteerde voedsel opnieuw verwerken. Zie afbeelding 7. [JG 1a, 1b, 1c, 2c; A 4, 13; L 14, 26; L 14, 88; L 20, 13; S 13; monogr.] I-11
hermelijn eierwezel: eierwezel (Venray), ejjerwezel (Castenray, ... ), eierwezeltje: eierwisselke (Stokrooie), ɛijərwisəlkə (Overpelt), fis: vis (Heer, ... ), fluwijn: fillewujn (Meldert), flewien (Lottum, ... ), flewiên (Altweert, ... ), fluwien (Haelen, ... ), fluwijn (Hulst/Konijnsberg), fləwijn (Margraten), frowein (Eijsden), fouine (fr.): fewien (Amby, ... ), foewien (Buchten), foewieng (Mheer), fwien (Amby), fret: fret (Blerick, ... ), frèt (Wijlre), grote wezel: grote wezel (Merselo, ... ), hermelijn: her(re)melien (Maastricht), hermelain (Tongeren), hermelein (America, ... ), hermelien (Berg-aan-de-Maas, ... ), hermelijn (Amby, ... ), hermelīēn (Venlo), herməlien (Putbroek, ... ), herməlijn (Born), hewrmelijn (Roermond), hĕrməlīn (Merkelbeek), hĕrməlèĭn (Pey), hɛrməlijn (Beringen), hɛrməlɛin (Lommel), eigen spellingsysteem additie bijvragen 38-39: hermelijn  hermelijn (Ell), weinig bekend  hermelijn (Godschei), hermelijntje: hermelientje (Geysteren), hermelijntje (Afferden), maart: #NAME?  maart (Puth), muishondje: maushu:ntje (Tongeren), wezel: we.zel (Lommel), weezel (Brunssum, ... ), weeəzel (Wijlre), wezel (Amby, ... ), wēzəl (Leveroy, ... ), wiezel (Heerlen), wieəzel (Nieuwenhagen), wizzel (Gulpen, ... ), wīəzəl (Koningsbosch), wezeltje: wezelke (Weert), witte fret: witte fret (Roermond), witte wezel: witte wezel (America, ... ), witte wēzĕl (Herten (bij Roermond)), witte wiezel (Heerlen, ... ) hermelijn [DC 07 (1939)], [N 83 (1981)] || hermelijn, grote wezel [ZND 48 (1954)] || hermelijn, wezel III-4-2
hersenen erse: airsene (Eisden), erse (Stokkem), ersene (Lutterade), eses (Leopoldsburg), ēͅrsəns (Mechelen-aan-de-Maas), eͅrsə (Boorsem), eͅrsənə (Mechelen-aan-de-Maas), eͅrsəs (Mechelen-aan-de-Maas), èrsen (Vucht), gehirn (du.): gehieër (Waubach), gəhirən (Welkenraedt), jehirn (Lontzen), jehirne (Kelmis), jəhern (Eynatten), harre: arre (Geleen), harre (Bingelrade, ... ), harren (Urmond), hāārre (Arcen, ... ), hāāRə (Meterik), hārre (Maasbree, ... ), herre (Asenray/Maalbroek, ... ), herrə (Neeritter), hĕrre (Panningen), hĕrren (Posterholt), horre (Maasbracht), hàrre (Lottum), hôrre (Beegden), hørre (Laak), ŭrə (Maaseik), #NAME?  harre (Sittard), Dieren  hāārre (Grubbenvorst), Ook: ich sloan dich op tien herse  horre (Stevensweert), Van een varken  arre (Lutterade), Varken  herre (Buggenum), Verouderd  oerre (Maaseik), hersens: (h)erses (Stokkem), h(a)ersjes (Amby), hairsən (Rotem), harses (Leunen), harze (Oirlo), hāārse (Arcen), hāārze (Meterik), herschens (Amby), hersches (Mheer), herse (Grevenbicht/Papenhoven, ... ), herse(n)s (Beesel), hersen (Elen, ... ), hersene (Buchten, ... ), hersenen (Bocholt, ... ), hersens (Arcen, ... ), hersenë (Lanklaar), hersenə (Beringen), herses (Afferden, ... ), hersĕs (Weert), hersje (Heek, ... ), hersjene (Itteren), hersjes (Ulestraten, ... ), hersjə (Berg-en-Terblijt), hersse (Echt/Gebroek, ... ), hersus (Hunsel, ... ), hersə (Bocholt, ... ), hersən (Opglabbeek), hersənə (Meeuwen), hersəs (Leopoldsburg, ... ), herze (Blitterswijck, ... ), hē:rsə (Opgrimbie), hērsens (Zonhoven), hērses (Maastricht), hērsĕs (Meerlo), hērsəns (Zonhoven), hēͅrsə (Opgrimbie, ... ), hĕrsches (Heer), hĕrse (Genk), hĕrsens (Beegden), hĕrsjes (Berg-en-Terblijt, ... ), hĕrsən (As), hĕrze (Merselo, ... ), heͅ:rsə (Rekem), heͅrsə (Molenbeersel), heͅrsəns (Zonhoven), heͅrsənə (Eisden, ... ), hiorses (Werm), hirsen (Bree), horsen (Peer), horsenen (Helchteren), horsens (Hechtel), horsenə (Hechtel), horses (Linde), horsə (Beverlo), horsən (Linde), hursens (Houthalen), härsə (Ophoven), härsəs (Hamont), hèrse (Neeritter), hèrsene (Neeroeteren), hèrsenen (Uikhoven), hèrses (Gennep, ... ), hèrsəs (Meijel), hèršəs (Meerssen), hérses (Dilsen, ... ), hérsəs (Geistingen), hërse (Opitter), hørsə (Paal), hərsen (Kleine-Brogel), hɛrses (Neerglabbeek), hɛrsəns (Zonhoven), hɛrsəs (Beringen, ... ), hɛrsɛnən (Kaulille), hɛ͂rsəs (Maastricht), hoerre = hersenen van dieren.  hèrsəs (Geistingen), Mensen  hersene (Grubbenvorst), herses (Buggenum), Of horses?  harses (Hechtel), Van een varken: herre  herses (Baarlo), hersentjes: hèskes (Lommel), hirne (du.): heeëne (Mheer), heiëne (Gulpen), heäne (Epen), hie-re (Vijlen), hiere (Heerlen, ... ), hieëre (Waubach), hière (Schaesberg), hèjne (Eijsden, ... ), hîêjne (Mechelen), horste: hesten (Tessenderlo), horsten (Paal), horstə (Beringen, ... ), hørstə (Tervant), høstə (Meldert), hosse: haoses (Sint-Truiden), hessene (Oostham), hessenen (Paal), hessenə (Tessenderlo), hesses (Halen, ... ), heuse (Kortessem), heͅssən (Oostham), heͅsəs (Linkhout, ... ), hi-ioͅsəs (Martenslinde), hiesəs (Martenslinde), hieësse (Bilzen), hie͂ssene (Beverst), hijesses (Bilzen), hiosse (Heers, ... ), hiosses (Martenslinde), hiése (Sint-Huibrechts-Hern), hiôse (Vechmaal), hiösse (Widooie), hjosse (Rosmeer), hjōssens (s-Herenelderen), hoesən (Tessenderlo), hosse (Jeuk, ... ), hossə (Mielen-boven-Aalst), hosə (Herk-de-Stad), hoͅssə (Herk-de-Stad), hoͅssəs (Herk-de-Stad), hoͅsə (Aalst-bij-St.-Truiden), hyəsə (Kortessem), häsə (Alt-Hoeselt), héïsse (Sint-Huibrechts-Hern), hôsses (Herk-de-Stad), höise (Riksingen), hø:sə (Kanne), høsə (Loksbergen, ... ), høsəs (Kanne), hùsses (Halen), həsə (Halen), #NAME?  hesses (Beverlo), hossele: herselen (Hasselt), hi-ossels (Ulbeek), hijəsselə (Beverst), hjessele (Beverst), hjosselen (Diepenbeek), hossele (Hasselt), hossels (Kortenbos, ... ), hosselə (Wijer), hossələ (Schulen), hosələ (Hasselt), hoësele (Berbroek), josələ (Hasselt, ... ), josələn (Diepenbeek), joͅsselen (Diepenbeek), jusəlṇ (Diepenbeek), osələ (Hasselt), josse: gjeunses (Val-Meer), gjo`se (Rutten), gjōse (s-Herenelderen), iēsə (Bilzen), ioses (Ulbeek), ījĕssen (Waltwilder), je-se (Vroenhoven), jese (Hoeselt), jesens (Rijkhoven), jesə (Zichen-Zussen-Bolder), jeuse (Zichen-Zussen-Bolder), jeussə (Zichen-Zussen-Bolder), jĕsĕns (Vroenhoven), jiŏse (Genoelselderen), joa-se (Wellen), joesen (Koninksem), joesens (Vliermaal), joosse (Wellen), joossene (Gors-Opleeuw), josse (Groot-Gelmen, ... ), jossen (Hoepertingen, ... ), josses (Hoepertingen, ... ), josə (Hoepertingen), jowse (Borgloon), jōssens (s-Herenelderen), jōsə (Wellen), jŏsə (Voort), jusse (Eigenbilzen), jū.sə (Borgloon, ... ), jèsse (Hoeselt), jèsses (Hoeselt), jèsənən (Hoeselt), jèùsse (Riemst), jø͂ͅsə (Genoelselderen), jəssən (Eigenbilzen), jəssəns (Vroenhoven), osse: osse (Kerkom, ... ), ossen (Borlo, ... ), ossə (Bevingen), osə (Sint-Truiden, ... ), oussen (Bevingen), øsə (Sint-Truiden), verstand: verstândj (Tungelroy) de hersenen [ZND 01 (1922)], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m] || de hersenen (in het hoofd) [SGV (1914)], [ZND 26 (1937)] || Hersenen [DC 58 (1983)] || hersenen [SGV (1914)] || hoe heet de slaap (zijde van het hoofd)? [ZND 29 (1938)] || slaap (van het hoofd) [DC 01 (1931)] || voorhoofd [DC 01 (1931)] III-1-1
herstemmen balloteren (<fr.): (in besloten kring).  ballotere (Maastricht, ... ), balloterə (Maastricht), ballottere (Merkelbeek), bàlooteerə (Venlo), Van Dale: balloteren (&lt;Fr.), 1. (gall.) herstemmen; - 2.stemmen (oorspr. met gekleurde balletjes) over iem.s toelating als lid van een sociëteit of vereniging.  balleteiere (Sittard), balletere (Maastricht, ... ), ballooteere (Herten (bij Roermond)), bàllətéére (As), herkiezen: herkiezen (Leopoldsburg), hèrkēze (As), herkiezing (zn.): herkiezing (Eksel), herstemmen: hersjtemme (Schimmert), hersjtumme (Klimmen, ... ), hersjtömme (Oirsbeek), herstumme (Blerick, ... ), hèrsjtimme (Epen), herstemming (zn.): herschtumming (Hoensbroek), hersjtumming (Ten-Esschen/Weustenrade), nieuw stemmen: nuits stumme (Eys), opnieuw stemmen: opneejd stemmen (Oirlo), opnie stumme (Velden), opniej stumme (Blerick), opnuijstummə (Montfort), opnuj stimme (Gulpen), opnééjstémmə (Meijel), Opm. opnij: invuller noteert hier een i + j (en geen "ij").  opnij stemme (Tienray), oppenieuw stemmen: o.p˃ən‧øͅi̯ts št‧øͅmə (Eys), obbenuujts stumme (Klimmen), op e nüts sjtümme (Wijlre), oppernieuw stemmen: oppernij stemme (Meijel), Algemene opmerking v.d. invuller: in het Meerlos dialect bestaat geen uitgangs "n"!  opperniwjt stemme (Meerlo), overnieuw stemmen: euverniej stumme (Blerick), overstemmen: euversjtumme (Posterholt, ... ), euverstumme (Ell, ... ), euvərstömmən (Urmond), overstemme (Venray), ûûvərsjtömmə (Heerlen), rehabiliteren: [?, RK]  réhabilitere (Maastricht), stemmen: sjtumme (Bunde), stummə (Maastricht), tweede stemming (zn.): tweedu shtumming (Brunssum) opnieuw stemmen als er bij de eerste stemming geen beslissing valt [balloteren] [N 90 (1982)] III-3-1
hert, ree hert: (h)ērt (Hasselt), eͅrt (Meeswijk), haĕrt (As, ... ), hāēt (Oostham), hers (Moelingen), hersch (Eupen), hert (Bree, ... ), herte, mv. (Holset, ... ), hērt (Beringen), hĕrt (Hamont), hiersj (Bleijerheide, ... ), hirt (Roermond, ... ), hièet (Tongeren), hièit (Bilzen), hièt (Tongeren), hɛrt (Lommel, ... ), iòt (Diepenbeek), jèt (Hoeselt), jòt (Borgloon), overal woordtype hert (fon. wel interessant vanwege het, jot, enz.) toch hier slechts 1x opgenomen om bron in mb te krijgen  hert (Lommel), høͅt (Tessenderlo), ree: ree (Guttecoven, ... ), reehə (Oirsbeek), rei (Lommel), reie (Susteren), reij (Jeuk), ri-je (Meijel), riae (sleept.) (Echt/Gebroek), rie (Eys, ... ), rie:he (Herten (bij Roermond)), riej (Meijel, ... ), rieje (Vijlen), rieè (Echt/Gebroek), rieë (Bleijerheide, ... ), rieë-j (Sevenum), rieëj (Castenray, ... ), rieëje, mv. (Holset), rii (Bree), riie (Eupen), rië (Maasbree, ... ), riə (Loksbergen, ... ), rīē (As), rīə (Bocholt), ri‧ə (Eupen, ... ), rée (Tongeren), rîe (Kelpen), rîê (Venray) hert [Willems (1885)], [ZND 01 (1922)], [ZND 26 (1937)] || ree [Heem 06.5-6 (1962)], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m] || Ree, zonder onderscheid van geslacht [N 94 (1983)] III-4-2
het akkoord bespreken of sluiten (de) akkoordbon tekenen: akoǝtbǫŋ tsēxǝnǝ (Chevremont  [(Julia)]   [Maurits]), dǝr akōrtbǫŋ tēkǝnǝ (Nieuwenhagen  [(Oranje-Nassau II / Emma / Hendrik)]   [Julia]), (een/de) akkoord zetten: akōrt zɛtsǝ (Bleijerheide  [(Domaniale)]   [Domaniale]), dǝr akoǝt zętsǝ (Kerkrade  [(Domaniale)]   [Eisden]), ǝnǝ akǭǝt zɛtǝ (Heerlen  [(Emma)]   [Domaniale]), (het) akkoord afsluiten: akoart āfšlūtǝ (Stein  [(Maurits)]   [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), ǝt akōrt āfšlūtǝ (Nieuwstadt  [(Maurits)]   [Maurits]), (het/de) akkoord aannemen: dǝ akǭrt ānnømǝ (Geleen  [(Maurits)]   [Maurits]), ǝt akōrt ānnømǝ (Brunssum  [(Emma / Hendrik / Wilhelmina)]  , ... [Emma]  [Emma, Hendrik, Wilhelmina]), (het/de) akkoord afslieten: akoǝt āfšlēsǝ (Bleijerheide  [(Domaniale)]  , ... [Willem-Sophia]  [Domaniale]), akoǝt āfšlē˙tǝ (Waubach  [(Laura / Julia)]   [Domaniale]), akōrt āfšlētǝ (Heerlerheide  [(Oranje-Nassau I-IV)]   [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), akǭrt āfšlē̜tǝ (Klimmen  [(Oranje-Nassau I / III / IV)]   [Laura, Julia]), dǝr akōrt āfšlēsǝ (Spekholzerheide  [(Willem-Sophia)]   [Eisden]), ǝt akort āfšlētǝ (Heerlen  [(Oranje-Nassau I-IV)]   [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), (het/de) akkoord bespreken: akoǝt bǝsprē̜xǝ (Bleijerheide  [(Domaniale)]  , ... [Wilhelmina]  [Domaniale]), akoǝt bǝšprēǝkǝ (Waubach  [(Laura / Julia)]   [Maurits]), akōrt bǝšprē̜xǝ (Kerkrade  [(Wilhelmina)]   [Emma]), dǝ akǭrt bǝšprē̜kǝ (Geleen  [(Maurits)]   [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), ǝt akoart bǝsprē̜kǝ (Thorn  [(Maurits)]   [Maurits]), ǝt akōrt bǝšprē̜kǝ (Heerlerheide  [(Oranje-Nassau I-IV)]  , ... [Laura, Julia]  [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), ǝt akōrt bǝšpręǝkǝ (Heerlen  [(Oranje-Nassau I-IV)]   [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), ǝt˱ a.kǫ.at˱ bǝšprę.akǝ (Eys  [(Oranje-Nassau I / III / IV)]   [Domaniale]), akkoord sluiten: akkoord sluiten (Lanklaar  [(Eisden)]   [Emma]), cont maken: kont mākǝ (Eisden  [(Eisden)]   [Winterslag, Waterschei]), de akkoord aftekenen: dǝr akoǝt āftsēxǝnǝ (Bleijerheide  [(Domaniale)]  , ... [Oranje-Nassau II, Emma, Hendrik]  [Domaniale]), een akkoord afspreken: ǝnǝ akǭǝt āfšprēǝkǝ (Heerlen  [(Emma)]   [Domaniale]), een akkoord slieten: ǝn akoart šlētǝ (Lutterade  [(Maurits)]   [Maurits]), ǝnǝ akǭǝt šlētǝ (Heerlen  [(Emma)]   [Maurits]), het akkoord maken voor het entreprise-werk: het akkoord maken voor het entreprise-werk (Genk  [(Winterslag / Waterschei)]   [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]) Na de Tweede Wereldoorlog veranderde het systeem van het éénmansakkoord in dat van het groepsakkoord. Een groep van vijf à zes man werkte gezamenlijk in één vak van de pijler en werd aan de hand van de collectief geleverde prestaties per maand betaald (Dieteren 1984 pag. 11). Moordende concurrentie zoals door toedoen van het éénmansakkoord werd uitgesloten. Iedere houwer verdiende nu hetzelfde. Nog later verdween ook dit akkoordsysteem en gold per kolenpijler één en hetzelfde akkoord. Cont in het woordtype "cont maken" is de verkorte vorm van contract. [N 95, 911; monogr.] II-5
het angelus luiden angelus: angeles lōēwe (Waubach), angelus (Baarlo, ... ), angelus loeije (Bocholt), angelus loeë (Kerkrade), angelus loije (Heugem), angelus lowe (Weert, ... ), angelusloeëwe (Schimmert), anglus (Vlodrop), angèlus (Zonhoven), anjelus (Jeuk, ... ), anjəløs lø͂ͅə (Loksbergen), de kèster lujt het angelus (Eigenbilzen), de köster lojt t angelus (Maastricht), den angelus loeje (Heel), den anjelus luidt (Heers, ... ), dn angelus (Schinnen, ... ), et angelus loewe (Neer), et angelus louwen (Eksel), het angelus lujt (Eigenbilzen), het lauwt angelus (Houthalen), het loejt angelus (Roermond), t angelus (Beek, ... ), t angelus loed (Geleen), t angelus loewt (Meerssen), t angelus lojje (Maastricht), t angelus lojt (Maastricht, ... ), t angelus lōēt (Lutterade), t angelus lôjje (Maastricht), t angelus wedt geloed (Waubach), t argeluslyïe (Hasselt), t lôjt t angelus (Maastricht), ət løͅjt aŋəløs (Meijel), misschien zijn dit twee aparte antwoorden, dat is onduidelijk  angelus, (Eys), angelusklepje: angelesklepke (Valkenburg), angelusklok: angelusklok (Eisden, ... ), anzjelusklok (Mechelen-aan-de-Maas), angelusklokje: angelusklökske (Eisden), loeije väör opstoon  angelusklökske (Eisden), bedeklok: beiëklok (Diepenbeek), de baeklok (Geulle), de baeklok loewe (Geulle), engel des heren: d`r ingel des here loewt (Hoensbroek), den engel de heren luit (Neerpelt), den engel des eren (Opoeteren), den engel des heeren luidt (Hasselt), den engel des heren luit (Neerpelt), den engel des hieeren lauwt (Peer), den engel des hiere louwen (Eksel), den engel des hieren tampt (Sint-Truiden), den ingel des heeren luit (Houthalen), den ingel des hieere (Ell), den ingel des hiere (Stokkem, ... ), den èngel des jeère (Uikhoven), dn engelèseere (Hoeselt, ... ), dn èngel des heëre (Geleen), dən èngel dəs jērre (Boorsem), dən èngel dəs sjērre (Boorsem), engel des here loeë (Kerkrade), engel des heren (Achel), et lut den eingel des ieere (Sint-Truiden), et luut et engel des heren (Venlo), et lùt den eingel des ieëre (Sint-Truiden), ingel des hiere (Stokkem), t loedt vur dr ingel des hieëre (Gulpen), t loewt v d ingel des hieëre (Klimmen), t lōēt veur den engel des heren (Neerbeek), t lōēt veur den èngel des heren (Neerbeek, ... ), ze lue der engel des häre (Eupen), #NAME?  d ingelesieëre loewe (Klimmen), misschien zijn dit twee aparte antwoorden, dat is onduidelijk  de ingel des heere (Eys), klimpen: et klimpt (Maasbree, ... ), luiden: de köster loewt (Meerssen), de köster lojt (Maastricht), de kø͂ͅstər luujt (Venray), də kø͂ͅstər lūjt (Venray), də køͅstər lūwt (Holtum), et loeje (Roermond, ... ), et loejt (Roermond), et loet (Koningsbosch), et luujt (Venray), et luut (Tegelen, ... ), het lauwt (Eksel), het loeidt (Neeroeteren), het lut (Neerpelt), het lòdj (Echt/Gebroek), luuje (Tegelen, ... ), t leujt al (Gennep), t loewt (Valkenburg), t lojt (Maastricht), ut loewt (Epen), s zomers om ca. 19.00 uur, s winters om ca. 18.00 uur; alle kinderen moesten thuis zijn als de koster luidde  de keuster luujt (Sevenum), tampen: het tampt (Jeuk, ... ), het tamt (Loksbergen, ... ), hët tamp (Hoeselt, ... ), hət tampt (Herk-de-Stad), werkwoord  tampe (Hoeselt, ... ), tumpen: hət [t}ømp (Vroenhoven) De angelusklok luidt. [ZND 32 (1939)] || De avondklok luidt. [ZND 32 (1939)] || Het angelus luiden aan het begin van de avond [het luidt......?] [de koster luidt......?]. [N 96A (1989)] || Het angelus luiden in de ochtend [de morgenklok?] [het luidt......?]. [N 96A (1989)] || Het angelus luiden rond het middaguur [het luidt......?]. [N 96A (1989)], [N 96A (1989)] III-3-3
het bakproces ten einde brengen afbakken: afbakken (Ottersum), afbakǝ (Meijel), afbaʔǝ (Kwaadmechelen), āfbakǝ (Geleen, ... ), ǫfbǫʔ+F20436ǝn (Lommel), ǭfbakǝ (Maastricht), afkoelen: ǫfkīlǝ (Munsterbilzen), bakken: (het brood is) gǝbakǝ (Gulpen), bakken (Neeritter, ... ), bakǝ (Arcen, ... ), jǝbakǝ (Kerkrade), doorbakken: dǫwrbakǝ (Sint-Truiden), gaar (zijn): (het brood is) gār (Bocholt, ... ), gār zenǝ (Stein), gāǝr (Blerick, ... ), gaar bakken: gaar bakken (Heythuysen), gār bakǝ (Maastricht, ... ), gaar laten worden: gār lǭtǝ wø̄rdǝ (Maastricht), gār lǭtǝ wērdǝ (Rothem), gaar maken: gār mākǝn (Koningsbosch), gaar worden: gā.r wē̜.rǝ (Panningen), gār wē̜rdǝ (Brunssum), gār wē̜rǝ (Cadier, ... ), het bakken doen uitscheiden: ǝt bakǝ dun ātsxē̜dǝ (Melveren), laten bakken: lǭtǝ bakǝ (Noorbeek), laten uitgaan: lutǝ ǭtgǫn (Zepperen), uitbakken: ūsbakǝ (Kaalheide) De baktijd, de tijd die nodig is om een goed gebakken brood te verkrijgen, is verschillend en afhankelijk van de oventemperatuur, van de grootte van het te bakken brood, van de bij de deegbereiding gebruikte grondstoffen (Schoep blz. 107). [N 29, 49] II-1