e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
aambeeldhoorn aambeeldshoorn: ambeltshǫrn (Meerlo), hoorn: hwārǝ (Schimmert), hyǝn (Zutendaal), hõn (Heijen, ... ), hø̜̄rǝ (Roermond), hø̜̄ǝr (Simpelveld), hø̜r (Kerkrade  [(rond)]  , ... ), hø̜rǝ (Heerlen), hø̜ǝr (Spekholzerheide), hōrn (Maastricht, ... ), hōrǝ (Helden, ... ), hōǝrǝ (Venlo), hǫwǝrǝn (Tessenderlo), hǭrn (Siebengewald), hǭrǝ (Herten, ... ), ǝt hø̜̄r (Bleijerheide), pin: pen (Bevingen, ... ), punt: pønt (Nieuwenhagen, ... ), ronde hoorn: rondǝ hūrǝ (Weert), speer: špēr (Kerkrade  [(vierkant)]  ), speerhaak: spɛjrhǫk (Jeuk), špērhǭk (Rothem, ... ), špē̜rhǭk (Klimmen), spits: spets (Ophoven), spitshoorn: špetshø̜̄ǝrǝ (Wijnandsrade), tip: tep (Diepenbeek), toren: tōrǝ (Montfort), vierkantige hoorn: vērkɛntjegǝ hūrǝ (Weert) Het puntige uitsteeksel of elk van de twee puntige uitsteeksels van een aambeeld, waarover ijzer rond kan worden gebogen. De hoorn kan in doorsnede zowel kegelvormig als vierkant uitgevoerd zijn. Er bestaan ook aambeelden die van beide uitvoeringen zijn voorzien. [N 33, 42; N 64, 32f; N 66, 13f] II-11
aambeien aambeien: aambei (Blerick, ... ), aambei-je (Amby, ... ), aambeie (Blerick, ... ), aambeien (Boekend, ... ), aambeier (Schinnen), aambeije (Haelen, ... ), aambeijn (Brunssum), aambeijə (Epen, ... ), aambeiə (Doenrade, ... ), aambeiən (Urmond), aambieje (Vlodrop), aambijə (Reuver), aambèje (Kanne), aambèjjə (Heerlen), aambéjə (Meijel), ambeie (Wijlre), aombei (Merkelbeek), aombeie (Geleen), aombeien (Montfort), aombeije (Venlo, ... ), aombiejə (Montfort), āāmbeijə (Nieuwenhagen), āmbɛi̯ə (Ingber), oͅambɛi̯ə (Eys), ààmbéjə (Susteren), áámbeije (Swalmen), áámbeijə (Venlo), áámbeiö (Stevensweert), áámbijə (Amstenrade), (nieuw)  aambeien (Meerlo), bikaard: bikaard (Maasbree), (= doorgelopen)  bikaart (Meijel), bikaars: (verouderd)  bikaors (Tienray), blikaars: blikhérs (Meijel), blikhiefer: blekhiefer (Lommel), bloedende takken: blooiende takken (Born), bloedspeen: Kil. spenen-bloed.  blouëdspiën (Hasselt), bloementuin: bloome tuin (Thorn), bramelen: broomele (Wijlre), dattes (fr.): fr. datte: dadel.  datte (Mheer), fistel: WNT: fistel, ontleend aan lat. fistula.  fitschel (Schimmert), kipaars: kibbààsj (Brunssum), kipaars (Heythuysen, ... ), knospen (du.): knospe (Vaals), kwakelen: kwaakkəllə (Grevenbicht/Papenhoven), puist: puist (Meijel), puust (Venray), puisten: poeëste (Bocholt), speen: spe.n (Meeuwen), speejn (Jeuk), speen (Achel, ... ), spie-jen (Wellen), spiejen (Houthalen, ... ), spien (Lanklaar), spieën (Achel, ... ), spīēn (As), spéjən (Loksbergen), Mnl. spene: tepel, aambei.  spiën (Hasselt), Vernl. speen.  spie-j-en (Hamont), takkelen: takkelen (Heerlerbaan/Kaumer), takken: taeke (Kerkrade), taggə (Simpelveld), takke (Eijsden, ... ), takken (Ittervoort, ... ), tákkë (Tongeren), (oud)  takke (Meerlo), En met blooding: bloojende takke.  takke (Melick), Mv.  takə (Montzen), tàkke (Borgloon) aambeien || Aambeien: bes- of knobbelvormige zwellingen van de aders aan de anus of aan het onderste gedeelte van de endeldarm (aambeien, takken, speen, blikaar(d)s, (vijg)puisten). [N 107 (2001)] || Aambeien: bes- of knobbelvormige zwellingen van de aders aan de anus of aan het onderste gedeelte van de endeldarm (speen, spenen, blikaar(d)s, aambeien, puisten, bikaards, vijgpuisten). [N 84 (1981)] III-1-2
aan de borst zijn aan de borst liggen: aan de boorsj ligge (Valkenburg), aan de bors ligge (Hoensbroek), aan de borst zijn: aan de bors zeen (Susteren), aan de bors zin (Reuver), aan de borst zijn (Ittervoort), aan de bórs zeen (Roermond), aon de boës zién (Gronsveld), aon də boors sie.n (Maastricht), Note v.d. invuller: "sch"= als duits "schnabel".  aan de boorsch zeen (Amby), aan de brost zijn: aa de bros zin (Brunssum), aan de bros zijn (Schinnen), àn də bròs zijn (Heerlen), aan de mem liggen: aan de mem likke (Neer), aan de mem lúgge (Venlo), aan de mem lotsen: cf. VD D.-N. s.v. "lutschen"; cf. Nijhof s.v. "lutten"(zuigen zie ook WNT s.v. "lots"zie loes; cf. WNT s.v. "loes - loeze": In Oost-Vl. vrouwenborst; in Antw. zuigdotje, speen; In het land van Waas gebruikt men "loet"; in het Z. van de Kempen lots (CV in Z.-Limb. en aangrenzende streken loetsj (Jongeneel Afl. loezen , aan een dot zabberen; in het Z. der Kempen: lotsen, zuigen; cf. VD s.v. "lutsen"3. (gew.) zuigen; cf. Rheinischer Wb. s.v. "Lutze"en "lutzen  an de mem loetsche (Ingber), aan de mem zijn: aan de mem (Montfort), aan də mem zeen (Kelpen), aon de mem zijn (Maastricht), èn də mèm zén (Lommel), aan de tet zuiken: aonne tét zóó.ke (Zonhoven), aanliggen: aanliggə (Roermond), borstvoeding krijgen: boorsjvoeding kriege (Geulle), de borst hebben: de boorsj hëbbe (Valkenburg), de borst krijgen: de baoësj kriege (Gulpen), de bors kriege (Nieuwstadt), də boors kriegə (Maastricht), də bors kriegən (Urmond), də borst kriegə (Montfort), də bòrs krīēgə (Venlo), kriegtebors (Beesel), (nu).  de borst kriege (Tienray), de brost krijgen: de bros kriege (Gulpen), de bròs kriejje (Waubach), də bro.s krī.gə (Eys), de mem hebben: de mem höbbə (Doenrade), de mem krijgen: de mem krieege (Weert), de mem kriege (Heythuysen), de mem kriegen (Meeuwen), de mem krīēge (Kunrade), de mèm kriege (Geleen), də mem kriegə (Montfort), də mèm krīēge (Heel), də mèm krīēgə (Susteren), ⁄t kriegt de mem (Melick), (vroeger).  de mem kriege (Tienray), de tet krijgen: de tet krijge (Hoeselt), de tèt kri-jge (As), de tet zuiken: de tet zawke (Hoeselt), de tét zóó.ke (Zolder), tet zoaken (Zonhoven), drinken: drinke (Caberg, ... ), drinken (Maasbree), drènke (Merkelbeek), gevoed worden: gevoed weurde (Maastricht), gezoogd worden: gezoogd (Oirsbeek), gezoogd wèrden (Schimmert), lebberen: lebbere (Maasbree, ... ), lebberen (Haler, ... ), lèbbərə (Meijel), lepsen: (= alg. ook voor kinderen).; cf. Schuermans s.v. "lepsen - lupsen"= melk of een ander vocht zuigen  lebsjə (Ubachsberg), lotsen: loetsje (Merkelbeek), lotse (Genk, ... ), lōētsə (Opglabbeek), lòtsje (Echt/Gebroek, ... ), lòtze (Bree), lótse (As), lurken: cf. VD s.v. "lurken"(onoverg.)  lorke (Tungelroy), lutschen (du.): loetsje (Maasniel), loetsjə (Reuver), cf. VD D.-N. s.v. "lutschen"; cf. Nijhof s.v. "lutten"(zuigen zie ook WNT s.v. "lots"zie loes; cf. WNT s.v. "loes - loeze": In Oost-Vl. vrouwenborst; in Amntw. zuigdotje, speen; In het land van Waas gebruikt men "loet"; in het Z. van de Kempen lots (CV in Z.-Limb. en aangrenzende streken loetsj (Jongeneel Afl. loezen , aan een dot zabberen; in het Z. der Kempen: lotsen, zuigen; cf. VD s.v. "lutsen"3. (gew.) zuigen; cf. Rheinischer Wb. s.v. "Lutze"en "lutzen  loetsje (Roermond), mem hebben: mem hebben (Stein), memmen: memme (As, ... ), memmen (Eksel), mèmme (As, ... ), mémme (Zonhoven), cf. WNT s.v. mem - memme"afl. memmen = zogen ; cf. VD s.v. "mammen"(onoverg.) (gew.) zuigen aan de borst  memme (Ellikom), nokken: cf. Verdam s.v. "nocken"2. zwalpen. op en neer gaan, van eene vloeistof in de keel; vgl. Kerkrade Wb. p. 205 s.v. noekkele = zuigen en een noekkkel is een zuigfles. Zie ook De Vries s.v. "nokken 1. schokken, stoten, schudden"De beweging van het zuigen?  noeke (Klimmen), nuckeln (du.): cf.Verdam s.v. "nocken"1. snikken, hikken; 2. zwalpen, op en neer gaan, van eene vloeistof in de keel  noekele (Vaals), tetten: tétte (Zonhoven), téttə (Niel-bij-St.-Truiden), fr. "tette"= speen  tètten (Uikhoven), trekken: (flink zuigen).  trekke (Tienray), tutteren: tuttərən (Lommel), cf. WNT s.v. "tutteren (I)"1. zuigen inz. gezegd van kinderen  tuttere (Zonhoven), zabbelen: (slecht of niet zuigen).; cf. VD s.v. "zabbelen  zabbelen (Tienray), zabberen: cf. Vd s.v. "zabberen, sabberen"2. voortdurend aan iets zuigen  zjabbere (Beverlo), zuigen: zouge (Beverlo), zŏĕge (Epen), zuuchə (Kapel-in-t-Zand), zûîge (Beverlo), zuiken: zoeke (Sittard), zoekə (Grevenbicht/Papenhoven), zooke (Vlijtingen), zōeken (Geleen), zōēke (Caberg, ... ), zuiken (Meeuwen), cf. WNT s.v. "zuiken (I) - zuk(k)en"voor Limb. zuiken maar ook zoeken, zoken, zauken  zoeke (Vlodrop), zōēke (Heythuysen), zuike (Ell), zówke (As), zuiken aan een mem: zouke (lotse) on-e.mem  zouke on-e mèm (Beverlo) (lett.) mammen, aan de borst zuigen || aan de borst zuigen || aan de borst zuigen, zich met moedermelk voeden || aan de burst zuigen || aan de mem zijn || aan de moederborst zuigen || borstvoeding geven: Een kind aan de borst voeden (minnen, de mem geven, houden). [N 115 (2003)], [N 84 (1981)] || borstvoeding krijgen || de borst krijgen of geven || gezoogd worden, aan de borst zijn, gezegd van zuigelingen [lodderen, mem lebben] [N 86 (1981)] || lotsen, zuigen || zogen || zuigen || zuigen aan borst III-2-2
aan de leg zijn aan de leg: an dǝ lęx (Meijel, ... ), an dǝr lęq (Eygelshoven), anǝ lęx (Paal), ān dǝ leg (Valkenburg), ān dǝ lek (Brunssum, ... ), ān dǝ lęk (Boshoven, ... ), ān dǝ lęq (Rothem), ān dǝr lęk (Noorbeek, ... ), ān dǝr lęq (Klimmen), ān nǝ lęq (Ell, ... ), ānǝ lɛk (Horn), ǫi̯n dǝ lęk (Tongeren), ǭn dǝ lɛk (Heugem), ǭnǝ lęk (Oost-Maarland), aan de leg zijn: aan de leg zijn (Halen), an dǝ lē̜x zɛn (Lommel), an dǝ lęx zin (Milsbeek, ... ), an dǝ lęx zęn (Lommel), an dǝr lęx ziǝ (Bleijerheide), anǝ lex sęn (Boekt Heikant), anǝ lē̜k sē̜n (Hasselt), ān dǝ lek zen (Roermond), ān dǝ lek zīn (Boukoul, ... ), ān dǝ lēq zin (Maasmechelen), ān dǝ lęg zēn (Opglabbeek), ān dǝ lęk zīn (Velden), ān dǝ lęq zēn (Kinrooi, ... ), ān dǝ lęq zīn (Panningen), ān dǝ lęx zīn (Blerick, ... ), ān dǝ lɛk zen (Maasniel), ān dǝ lɛk zēn (Roosteren, ... ), ān dǝr lęq ziǝ (Ransdaal), ān nǝ lē̜g zēn (Bocholt), ānǝ lęg zēn (Opglabbeek), ānǝ lɛk zēn (Baexem), ǫn dǝ lęx sīn (Achel), ǫnǝ lęx sē̜n (Kwaadmechelen), ǭn dǝ lęq zīn (Gronsveld, ... ), ɛn dǝ lęx zen (Meijel), aan het leggen: ān ǝt lęi̯ǝn (Zolder), gereed om te leggen: gǝrēt om tǝ lęgǝ (Ophoven), goed bij leg zijn: gōt bęi̯ lē̜q zēn (Bree), goed leggen: (de kip) lęi̯t gut (Sint-Truiden), (de kip) lękt gut (Oud-Waterschei), (de kip) lęt xut (Rummen), gyt lęgǝ (Rosmeer), gōt lęqǝ (Baexem, ... ), in de leg zijn: en dǝ lēx zęn (Wellen), in volle leg: en vǫlǝ leg (Rotem), in volle leg zijn: en vǫlǝ lęx zęn (Diepenbeek), leggen: lai̯gǝ (Borgloon), leggen (Rummen), legǝ (Hoepertingen), leqǝ (Herkenbosch, ... ), leǝi̯ǝ (Kerkrade), lēgǝ (Bocholtz), lē̜gǝ (Hasselt, ... ), lęgǝ (Aldeneik, ... ), lęgǝn (Hamont), lękǝ (Holtum), lęqǝ (Baarlo, ... ), lɛgǝ (Guttecoven), legvast (bijvgl. nmw.): lęqvas (Kerkrade), vlot leggen: vlot lęqǝ (Blerick), volle leg: vǫlǝ lęx (Rapertingen) Gezegd van kippen als ze in de legperiode zijn. [N 19, 50a; monogr.] I-12
aan flarden <uitdr.> de franjelen hangen erneven: de fraanjele hoonge dernève (Weert), <uitdr.> de franjelen hangen langs hem af: də fra:njlələ hoŋə laŋs əm a:f (Sibbe/IJzeren), <uitdr.> de kleren hangen hem als lommelen aan zijn lijf: De klèir hang um as lomele aan zun lief (Spaubeek), <uitdr.> de kleren hangen hem langs het lijf: De kleijer hongen hem langs het lief (Meerssen), <uitdr.> de kleren langs het lijf hebben hangen: hae hauw de kleijer langs ’t lief hange (Nieuwstadt), <uitdr.> de kleren viel hem van het lijf af: de kleijer velen ’m van ’t lief aaf (Born), <uitdr.> de lommelen langs zijn lijf hebben hangen: Hè haw de lommele langs z’n lief hange (Stein), <uitdr.> de snammelen hingen hem langs zijn kont: de snammels hongen um langs zien kont (Venlo), <uitdr.> geen alijke draad meer aan zijn lijf hebben: hè hat geine alike draot mie aan zie lief (Montfort), <uitdr.> geen draad meer aan zijn lijf hebben: hè hauw geinen draad meè aan zie lief (Maasbracht), <uitdr.> hij heeft de pittelen langs het lijf hangen: ’r heit de pettele langks ut līēf hange (Meerssen), <uitdr.> kleren hangen hem als lompen aan zijn lijf: kleeren hingen hem als lompen aan zijn lijf (Venlo), <uitdr.> zijn kleren langs het lijf hebben hangen: Zien kleijer hingen hem langs het lief (Puth), <uitdr.> zijn kleren waren maar lommelen: zing kleier waoren mer lommele (Wijlre), aan fladderen: Spelling: &lt;`&gt; = sjwa.  an fladd`re (Kaulille), aan flarden: aân flarden (Zonhoven), flarde (?) (Maaseik), flarden (Lommel), oan flarde (Bilzen), zien kleer hingen um an flarden um et lief (Geysteren), zien kleier honge aan flarde (Blerick), zien kleijer waren aan flarden (Blerick), Zien klèjer woare aan flarden (Nuth/Aalbeek), zun kleijer woore aan flarde (Weert), Gescheerde kliejehr zijn hiejel aan flarden.  aan flarden (Peer), aan flarden gescheurd: zən kleijər waorə geschuird aan flardə (Amby), aan franjelen: zīēn kleijər waarə aan fraanjələ (Roermond), aan lommelen: zien kleijer woore aan lommele (Horn), aan snammelen: zien kleier hongen hem aan sjnammele (Haelen), zien kleier waren aan sjnommelen (Kessel), zien kleier waren aan snammels (Maasbree), zien kleier woare an sjnammele (Heythuysen), zien kleijer waren aan schnommele (Kessel), Zun kleijer woren an sjnammele (Helden/Everlo), aan snatsels: zien kleier waren aan snatsels (Maasbree), aan stukken: kleier aan stükker (Maasniel), zien kleijer worre aan sjtukker (Limbricht), zien klier waore a stukke (Melderslo), aan veggelen: de kleijer waore à vekele (Eys), aan vetselen: zien kleier werre aan vadzele (Hunsel), zien klij-ər wao-rə a vetzə-lə (Wijlre), zieng kleier woaren a vezzele (Gulpen), aan vetsen: zien kleier wore aan vetze (Dieteren), Zien klier wòre âân fetse (Arcen), zieng klejer waore a vetse (Vijlen), zên kleier wôûre aan verdze (Beegden), de faggelen vaneen: de fakkelen vanieën (Eksel), de feggele vanīē.n (Kuringen), de fladderen vaneen: de/te flêddere vaneen (Bilzen), de gedderen vaneen: də geddərə vəniejən (Loksbergen), de kettelen vaneen: de kêttele vanee.n (Gors-Opleeuw), de stukken vaneen: de stèkke vaneen (Bilzen), dooreengereten: zien kleijer waore doareigriète (Klimmen), faggel: fakkel (Eksel), b.v. den hond van ozze gebòer hèt menne pit de feggele vaneen gebètte. b.v. da kleid mog dje ni mè aondóen, want de feggele hange te van oòf. zie ook kettele, fetseme.  feggel (Kortessem), fronjel: frunzele (Eigenbilzen), gans in vetselen: z’n klejer honge gaans i vètsele (Mheer), gans kapot: gans kəpoͅt (Lommel), zien kleifer waare gans kepot (Venlo), zien kleijer waaren gans kapot (Buchten, ... ), zien kleijer waore gans kapot (Einighausen), Zien kleijer waore gans kapot (Puth), zien kleijer waore gəns kepot (Valkenburg), Zien kleijer woare gans kapot (Nuth/Aalbeek), zien klieër worre gans kapot (Leunen), z’n kleier waore gaans kapot (Maastricht), gans kapot gereten: zien kleijer woren gans kapot gerète (Roggel), zieng klijer woare gans kapot gereëte (Waubach), gans kapot gescheurd: zien kleijer waore gans kepot gesjeurdj (Stevensweert), gans uitereen: zien kleiər hŏŋə gans oetrein (Venlo), gans verreten: zien klèjer wore gans verrete (Roosteren), z’n kleier waore gaans verrete (Borgharen), gans verruneerd: gans vərenəweiərt (Lommel), ganz zerrissen (du.): zīēng kleiər wōrə jants tsəreisə (Vaals), geketteld: gëkêttëld (Tongeren), gereten: De kleijer woore gerete (Pey), Zien kleier waaren in netien gereten (Geleen), bij een vechtpartij  zə hubbmum də kleijər gəretə (Putbroek), geruneerd: zien kleijer ware geruïneerd (Roermond), gescheurd: gescheurd (Eksel, ... ), geschuerd (Alken), gesjuurd (Maaseik), gesjuërd (Vliermaal), geskeurde klier (Jeuk), geskeuét (Vorsen), zīēn kleiər woare gəšuuertj (Wessem), [cj]: mouillering van [d]; zie J.VERBEEK, Synchrone en diachrone fonologie van het dialect van Kinrooi... (1994).  gəšø̄:rcj (Kinrooi), gevetseld: gevatzeltj (Weert), heel gescheurd: heïl gesjiërd (Bilzen), heel kapot: heïl kepot (Bilzen), hiel kepot (Veldwezelt), z’n kleier wore hieel kepot (Weert), heel vaneen: zien kleier wore hiëel van ein (Tungelroy), helemaal kapot: zun kleijer woren hielemoul kupot (Ospel), in alle karnaten: zien kleijer waoren in alle carnate (Guttecoven), in alle miljaar: in alle miljaar (s-Gravenvoeren), in alle miljaren: in alle miljare (Eigenbilzen), in fladderen: in fladdere (Riemst), zing klear woare in fleddere (Kerkrade), in fladderen vaneen: in fladdere vanèèn (Val-Meer), in flarden: in flarden (Zolder), in kettelen: inkettele (Diepenbeek), èn kêddele (Bilzen), én kettëlë (vanèìn) (Tongeren), in lommelen: De kleijer heenge èm in lòmmele langs ’t lief (Geleen), zien kleijer hongen i lommele (Merkelbeek), in rafels: zien kleier hongen in rijfels (Venlo), in snammelen: zien kleier woren in sjnammele (Panningen), zien kleijer waore in snammele (Heythuysen), in sommelen: vgl. Kerkrade Wb. (p. 278): tsoemmel, 1. rafel.  sieng klieōr wōrə i tsoemələ (Vaals), in stukken: in stukken (Ophoven), in stèkke zien (Eigenbilzen), zien kleijer waore i sjtökke (Klimmen), zien kleiər hoŋə i schteukkə (Heerlen), in stukken gescheurd: #NAME?  èn stèkker gesjèèrd (Zutendaal), in stukken vaneen: in stukken van iejen (Achel), in stukker vanieën (Eksel), in stökke vanie (Kanne), Spelling: &lt;`&gt; = sjwa.  in stökke vanein (Bocholt), in vetsen: zieng klijer woare in fatse (Eygelshoven), zing kleier waore in fetze (Sint-Geertruid), in vetsen vaneen: B.v. Mijne jas is in vedsen vaneen.  in vedsen vaneen (Meeswijk), kapot: kapot (Geistingen), kepot (Wellen), Sien kleijer waore kapot (Amstenrade), zien kleier ware kepot (Steyl), zien kleijer waore kapot (Klimmen), zien kleisjer woore kepot (Sittard), kapot gereten: zien kleier ware kapot gerete (Vlodrop), zien kleijer waore kapot gereete (Valkenburg), kapot gescheurd: kapot geschêûrd (Sint-Truiden), kapot gesjierd (Zutendaal), kapot tot op zijn vel: tot op zie vel kapot (Kinrooi), kettel: kéttelen (Munsterbilzen), niks meer waard: niks mei wiëd (Bilzen), oprijten (ww.): kleier oprēten (Gulpen), overal gescheurd: ovəral gəsxø͂ͅrt (Lommel), ram dooreen: Zien kleier woare ram dooree (Oirsbeek), ram kapot: zien kleier waore ram kepot (Klimmen), zien kleijer ware ram kepot (Baarlo), rats gescheurd: zun kleren waren rats gescheurd (Helden/Everlo), rats kapot: zien kleer worre rats kapot (Wanssum), zien kleijer waren rats kapot (Blerick), zien klier warre rats kepot (Wellerlooi), zien klier woaren rats kepot (Tienray), zien klīēr waarə rats kəpot (America), snatsels (zn.?): snatsels (Velden), zien kleijər waarə snatsəls (Hout-Blerick), te planare vaneen: te planare vaneen (Lauw), te stukken vaneen: te stukker vanieën (Hechtel), tondel: De tonsjele hingen em aan`t lief (Houthem), WNT: tondel, 5) vod, prul. Van Dale: tondel, 4. &lt;gew.&gt; vod, prul  də tóntələ hóngə həm langs zien lief aaf (Berg-en-Terblijt), tondel (zn.): WNT: tondel, 5) vod, prul. Van Dale: tondel, 4. &lt;gew.&gt; vod, prul  z’n kleiər wōārə z’n tóntələ (Berg-en-Terblijt), tot franjels: zien klier waoren tot franjels (Arcen), tot rafels: zien klier waore toet riĕffels (Lottum), van het lijf: de kleijer van ut līēf (Blerick), van kwakelen aaneen hangen: dè hong van kwaakele aanein (Tungelroy), verdestrueerd: [Etym.: ver + verbastering van lat. destruere] [Van Dale: destrueren, vernielen, tenietdoen, omverhalen]  z’n kleijer waore vertestelweerd (Maastricht), verhakkeld: verhakkeld (Genk, ... ), vërhákkëld (Tongeren), verketteld: verketteld (Grote-Spouwen), verkèttelt (Hoeselt), vêrkêttëld (Tongeren), zĕn kleir wôre verkettelt (Tongeren), verkettelen: vërkêttëlë (Tongeren), vernielde kleren (zn.): verneeldzje kleijer (Bree), verreten: zien kleijer woeëre verreete (Heel), zien kleijer zeen vĕrrētĕ (Meerssen), zien kleijer zun verreete (Stevensweert), verreten en verscheurd: zien kleijer waore verrete en versjäörd (Maastricht), verruneerd: Zen kleier waore verebeweert (Maastricht), Zien kleijer woare verrennëweert (Nuth/Aalbeek), zien klejer wūūre rats vūreenneneertj (Maasbracht), zien klijer war vérènnéweertj (Roermond), z’n kleijer waore veraneweerd (Gronsveld), verscheurd: versjäörd (Kanne), eu is van chaffeur  zīn klèjər wōrə vərsjeurdj (Pey), versleten lommelen (zn.): versleete lommelen (Eksel), zo kapot dat er franjelen langs hangen: zien klejer wore zöe kepot det er de fraanjele langs honge (Stramproy) Aan flarden (gezegd van kledingstukken, t.g.v. ongeluk e.d.) [N 114 (2002)] || flarden || gekarteld (van kleren), i.e. met scheuren en inkepingen afhangend || gerafeld (van kleding) || hij liep helemaal in de rafels || met flarden aaneenhangend || tot flarden (laten) verslijten || veds: flard || Zijn kleren waren aan flarden (door een ongeluk of vechtpartij). [DC 17 (1949)], [DC 17 (1949)] III-1-3
aan het communie-examen deelnemen aan het examen voor aangenomen te worden meedoen en lukken: an ət ɛkzāmə vør āgənaomə tə wɛədə metuə ɛn ət løkə (Montzen), catechismusondervraging: kattekiesemes ondervrouging (Jeuk), deelnemen: deilnemen (Baarlo), deelnemen en slagen: deilnumme en sjlage (Klimmen), derdoor zijn: der door zien (Eksel), dompen: dômpe (Weert), geslaagd zijn voor de heilige communie (<lat.): geschlaag zin veur de heilige commune (Klimmen), geschlaag zin veur de hellige comuinie (Klimmen), uitgezet worden: ōētgezat wééëre (Nieuwenhagen), uitgezetten worden: ootgezatte wjadde (Eigenbilzen) Aan het communie-examen deelnemen en slagen, "uitgezet worden"[oesjezats weëde]. [N 96D (1989)] III-3-3
aan het front aan het front: aan het front (Eisden  [(Eisden)]   [Maurits]), an ǝt frǫnt (Bleijerheide  [(Domaniale)]  , ... [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]  [Domaniale]), ān ǝt fronjtj (Nieuwstadt  [(Maurits)]   [Julia]), ān ǝt front (As  [(Zwartberg / Waterschei)]  , ... [Maurits]  [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]  [Maurits]  [Emma, Hendrik, Wilhelmina]  [Zwartberg, Waterschei]), op de post: ǫp dǝ pǫs (Geleen  [(Maurits)]   [Maurits]), op gene post: op ǝnǝ pos (Buchten  [(Maurits)]   [Beringen, Zolder, Houthalen, Zwartberg, Winterslag, Waterschei, Eisden]), voor het front: vyǝr ǝt front (Klimmen  [(Oranje-Nassau I / III / IV)]   [Laura, Julia]), voor het voorort: vyǝr ǝt vyǝrǫrt (Klimmen  [(Oranje-Nassau I / III / IV)]   [Maurits]), voorort: vȳrǫrt (Heerlerheide  [(Oranje-Nassau I-IV)]   [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), vorenweer: vyrǝwēr (Bleijerheide  [(Domaniale)]  , ... [Domaniale]  [Domaniale]), vyrǝwēǝr (Kerkrade  [(Wilhelmina)]   [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), vȳrǝwēr (Kerkrade  [(Domaniale)]   [Emma]), vȳǝrǝwēr (Heerlen  [(Emma)]   [Domaniale]), vȳǝrǝwēǝr (Kerkrade  [(Domaniale)]   [Maurits]), vø̄ǝrǝwēr (Waubach  [(Laura / Julia)]   [Wilhelmina]), vǝrwēr (Stein  [(Maurits)]   [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), v˙yǝrǝw˙ēǝr (Eys  [(Oranje-Nassau I / III / IV)]   [Domaniale]) [N 95, 474; N 95, 927; N 95, 398; monogr.] II-5
aanaarden aanaarden: anērdǝ (Blitterswijck, ... ), anɛi̯ǝrǝn (Koersel, ... ), anɛrdǝn (Horst, ... ), ā.nērdǝn (Linde, ... ), ānjē̜rǝ (Berverlo), ānārǝ (Dilsen  [(vroeger)]  ), ānē̜rdǝ (Grote-Brogel, ... ), ānē̜rǝ (Kerkhoven, ... ), ānɛ̄rǝ (Lommel, ... ), āǝnęi̯rǝ (Leopoldsburg), ǫǝnē̜rdǝ (Achel, ... ), ǭ.nē̜rǝn (Hechtel), ǭjē̜rǝ (Berverlo, ... ), ǭnērǝn (Koersel), ǭnē̜.rǝn (Eksel, ... ), ǭnē̜rdǝ (Hamont, ... ), ǭnē̜rǝn (Beringen, ... ), ǭǝnjāsǝ (Veulen), aanbouwen: anbǫu̯ǝ (Blitterswijck, ... ), ānbǫu̯ǝ (America, ... ), ęnbǫu̯ǝ (Gennep, ... ), aandabben: āndabǝ (Sint-Truiden), ǭndabǝ (Achel, ... ), aanhogen: anhȳǝgǝ (Blitterswijck, ... ), ā.nhīgǝ (As, ... ), āhȳǝgǝ (Heerlen), ānhȳgǝ (Beringen, ... ), ānhȳǝgǝ (Baexem, ... ), ānhø̄gǝ (Boukoul, ... ), ānhø̄ǝgǝ (Heel), ānhø̜i̯gǝ (Borlo, ... ), ānhīgǝ (Beek, ... ), ęnhȳgǝ (Halen, ... ), ǫi̯nhø̄gǝ ('S-Herenelderen), ǫnhēgǝ (Grote-Spouwen), ǫnȳgǝ (Stokkem), ǫǝnhȳǝgǝ (Achel), ǭ.nhȳgǝ (Houthalen, ... ), ǭ.nhęi̯gǝ (Beverst, ... ), ǭ.nhīgǝ (Gelieren Bret, ... ), ǭnhȳgǝ (Helchteren, ... ), ǭnhȳǝgǝ (Donk, ... ), ǭnēgǝ (Waltwilder), ǭǝ.nhø̜i̯gǝ (Kortessem), ǭǝnhȳgǝ (Opheers), ǭǝnȳ.gǝ (Gingelom), aantreden: āntrɛ̄i̯ǝ (Blerick  [(met de voet)]  ), buttelen: bøtǝlǝ (Heerlen), heuvelen: hø̜vǝlǝ (Eupen), hogen: hu̯ø̜gǝ (Neerbeek, ... ), hygǝi̯ǝ (Lontzen), hyi̯gǝ (Stevoort, ... ), hyǝ.gǝ (Geulle, ... ), hȳgǝ (Aalst, ... ), hȳǝgǝ (Achel, ... ), hø̄gǝ (Berg, ... ), hø̄ǝgǝ (Berg, ... ), hø̜gǝ (Grevenbicht / Papenhoven, ... ), hø̜i̯gǝ (Alken, ... ), hēgǝ (Eigenbilzen, ... ), hęi̯gǝ (Beverst, ... ), hīgǝ (Berbroek, ... ), hōǝgǝ (Schimmert), h˙uǝgǝ (Eupen), yęgǝ (Uikhoven), yǝgǝ (Boorsem, ... ), ȳgǝ (Bevingen, ... ), ȳǝgǝ (Rekem, ... ), ø̜i̯gǝ (Maasmechelen), ęi̯gǝ (Bilzen), īgǝ (Waltwilder), opaarden: ǫpē̜rdǝ (Bree), opbouwen: ǫp˱bǫu̯ǝ (Panningen, ... ), opgooien: ǫpgōǝi̯ǝ (Lutterade), ophogen: uphyǝgǝ (Meldert), ǫbȳgǝ (Stokkem), ǫbȳǝgǝ (Leut, ... ), ǫphu̯øgǝ (Maasmechelen), ǫphu̯ø̜gǝ (Urmond), ǫphygǝ (Brunssum, ... ), ǫphyǝqǝ (Reuver), ǫphȳgǝ (Kaulille, ... ), ǫphȳǝgǝ (Baexem, ... ), ǫphø̄gǝ (Maasmechelen, ... ), ǫphø̄ǝgǝ (Beringen, ... ), ǫphø̜gǝ (Holtum), ǫphęi̯gǝ (Bilzen), ǫphīgǝ (As, ... ), ǫphīǝgǝ (Opglabbeek, ... ), ǫphōgǝ (Peer), ǫpyǝgǝ (Dilsen, ... ), ǫpȳǝgǝ (Dilsen, ... ), ǫpīǝgǝ (Neeroeteren), ophopen: ǫphupǝ (Hasselt), opploegen: ǫplōgǝ (Tungelroy, ... ), oprijen: ǫprē̜ǝ (Vorsen), optrekken: ǫptrɛkǝ (Kinrooi, ... ), opvaren: ǫp˱vā.rǝ (Baexem, ... ), ǫp˲vǫrǝ (Geistingen), opwerken: ǫpwɛrǝkǝ (Overpelt), wallen: wallen (Roermond) Een dag of veertien na het poten wordt het opschietende onkruid van het aardappelveld weggehaald door er met een omgekeerde eg of een kettingeg overheen te gaan; tegelijkertijd wordt dan de grond rul gemaakt en dat bevordert de groei van de planten. Enige tijd later, wanneer de aardappelplantjes ongeveer 10 cm zijn opgeschoten, wordt er tussen de rijen geschoffeld om het onkruid te verwijderen; doorgaans met de schoffelmachine. Weer enige tijd later, vroeger rond 21 juni, wordt de grond rond de voet van de struikjes opgehoogd om de knolletjes die aan de oppervlakte groeien te beschermen. Deze knolletjes moeten goed onder de grond ziten; anders worden ze groen en zijn alleen nog als varkensvoer te gebruiken. Op sommige plaatsen echter werden die kleine groene knolletjes juist als pootgoed gebruikt. Dit ophogen wordt aanaarden genoemd en kan op verschillende manieren gebeuren, met de hak of met tenminste twee soorten aanaardploegen. In dit lemma staan de algemene termen voor het aanaarden bijeen. [N 12, 23; JG 1a, 1b, 1c, 2c; L B2, 294; L 32, 4; Lu 5, 24b; monogr.; add. uit N 11A, 83; N 18, 42 en 43; A 44, 21] I-5
aanaarden met de hak aanaarden: [aanaarden] (Achel, ... ), ānɛ̄rdǝ (Middelaar), aanbouwen: [aanbouwen] (Gennep, ... ), aandabben: [aandabben] (Achel), aanhakken: onhakǝ (Beringen), ǭ.nhakǝ (Diepenbeek, ... ), aanhogen: [aanhogen] (As, ... ), anhȳgǝ (Meijel), aantrekken: āntrękǝ (Maasniel), hakken: hakǝ (Berg, ... ), hogen: [hogen] (Beverst, ... ), hø̄ǝgǝ (Holtum, ... ), inhakken: inhakǝ (Gennep, ... ), ophogen: [ophogen] (Stokkem, ... ), ophouwen: ǫphōǝ (Martenslinde), optrekken: ǫptrękǝ (Kessenich, ... ), opwerken: [opwerken] (Overpelt), schoffelen: sxufǝlǝ (Hamont, ... ), sxǫfǝlǝ (Grevenbicht / Papenhoven), voren trekken: vōrǝ trękǝ (Hushoven) Aardappelstruiken aanaarden met behulp van een hak; hierbij wordt bij elk struikje afzonderlijk de grond aan de voet opgehoogd. Zie ook de toelichting bij het lemma Aanaarden en het lemma Aanaardhak. Wanneer hetzelfde antwoord is gegeven als op de algemene vraag naar Aanaarden, dan wordt hier voor de fonetische documentatie verwezen naar dat lemma. [N 12, 24a; JG 1a; monogr.] I-5
aanaarden met de ploeg aanaarden: [aanaarden] (Achel, ... ), aanakkeren: ǭ.nakǝrǝ (Diepenbeek), aanbouwen: [aanbouwen] (Middelaar, ... ), aanhogen: [aanhogen] (Godschei, ... ), aanploegen: ānplugǝ (Sint-Truiden), ānplōgǝ (Gruitrode, ... ), ǭnplugǝn (Diepenbeek, ... ), aanwroeten: anvrytǝn (Lommel), hogen: [hogen] (Beverst, ... ), hø̄ǝgǝ (Holtum, ... ), omhoog ploegen: ømhux plōgǝ (Wolder / Oud-Vroenhoven / Wiler), opbouwen: [opbouwen] (Panningen, ... ), ǫp˲bǫu̯ǝ (Helden), opgooien: [opgooien] (Lutterade), ophogen: [ophogen] (As), opploegen: ǫplōgǝ (Bocholt, ... ), opvaren: [opvaren] (Baexem, ... ), upvǭ.rǝ (Genk, ... ), ǫp˲vārǝ (Kessenich, ... ), opwroeten: ǫpvry.tǝ (Overpelt), ploegen: plōgǝ (Berg), trekken: trękǝ (Beringen, ... ) Aardappels aanaarden met behulp van een ploeg; op deze manier wordt de grond voor een gehele rij aardappelstruikjes tegelijk opgehoogd. Zie ook de toelichting bij het lemma Aanaarden en bij het lemma Aanaardploeg. Wanneer hetzelfde antwoord is gegeven als op de algemene vraag naar Aanaarden, dan is wordt hier voor de fonetische documentatie verwezen naar dat lemma. [N 12, 24b; JG 1a; monogr.] I-5