e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
kunstmest alle mest ondereen: alǝ męst ǫndǝrīǝn (Kaulille), chimique: sǝmek (Kerkhoven, ... ), sǝmi ̞k (Maasmechelen), sǝmik (Eksel, ... ), šimek (Gruitrode, ... ), šimik (Dilsen, ... ), šimīk (Hasselt), šmek (Beek, ... ), šǝmek (As, ... ), šǝmi (Beek, ... ), šǝmik (Berverlo, ... ), žimik (Helchteren), žǝmek (Eisden, ... ), žǝmik (Helchteren, ... ), chimiquemest: šǝmek [mest] (Achel), drijfmest: drīfmēst (Aijen), engrais: `āgrę (Henis), `ǭgrę (Vechmaal), `ǭ ̞grę (Tongeren), `ǭ.ŋgrę (s-Herenelderen), `ǭgrę (Diets-Heur, ... ), `ǭgręi̯ (Piringen), `ǭŋgrę (Heks, ... ), ã`grę (Buvingen, ... ), ã`gręs (Gingelom, ... ), ãŋg`rę (Halmaal), ãŋgrę (Waasmont), ãŋqrę (Opheers), engrais (Rijkel), áŋg`rę (Nieuwerkerken), õuqrę (Val-Meer), ā`grę (Borlo, ... ), ǫ ̞`grę (Boekhout), ǫŋ`grę (Hopmaal), ǭ`grę (Borgloon, ... ), ǭ`gręs (Heers), ǭqre (Genoelselderen), ǭ ̞`grę (Gingelom, ... ), ǭ.grę (Rutten), ǭ`grę (Berg, ... ), ǭ`gręs (Mechelen-Bovelingen), ǭngrę (Tongeren), ǭŋgrę (Oost-Maarland  [(oude soort stikstofhoudende meststof)]  ), engrais chimique: ǫŋgrę šǝmik (Hopmaal), gemengelde stoffen: gǝmeŋǝldǝ stǫfǝ (Wellen), konstmest: ko.ns[mest] (Nieuwenhagen, ... ), kuns[mest] (Vaals), kōns[mest] (Bocholtz), kunst: køns (Ulestraten), kønst (Stein), kunstdünger: kuns.dȳŋǝr (Bleijerheide), kønst.døŋǝl (Aijen), kunstmest: ke.ns[mest] (Heesveld-Eik), kø.ns[mest] (Boukoul, ... ), kø.nst[mest] (Achel, ... ), køns(t)[mest] (Aijen, ... ), køns[mest] (Baarlo, ... ), kønst[mest] (Achel, ... ), kønš[mest] (Oost-Maarland), kø̄ns[mest] (America, ... ), meststof: [mest]stǫf (Born, ... ), meststoffen: [mest]stǫ.fǝ(n) (Vliermaalroot), [mest]stǫfǝ (Beverst, ... ), [mest]stǫu̯fǝ (Kerniel), stoffen: stofǝ (Ulbeek), stou̯.fǝ (Borgloon), stǫfǝ (Berlingen, ... ), strouwgoed: strőgűt (Berbroek), strouwsel: strőu̯sǝl (Berbroek), štrou̯sǝl (Rummen, ... ), strouwstoffen: strouwstoffen (Kortenbos, ... ), strőu̯stofǝ (Kozen), vetstoffen: vętstǫfǝ (Kortenbos), vette(n): vędjnj (Zonhoven), vędjǝ (Hasselt), vędžǝ (Binderveld  [(ouder en meer gebruikelijk dan meststoffen)]  ), vędǝ (Berverlo, ... ), vędǝn (Helchteren, ... ), vętǝ (Heusden, ... ), vreemd: vrømp (Wilderen), vrømt (Velm), vreemd mest: vreemd mest (Eigenbilzen, ... ), vremp [mest] (Grote-Spouwen, ... ), vremt [mest] (Achel, ... ), vrimt [mest] (Overpelt), vrymt [mest] (Overpelt), vrømp [mest] (Herderen, ... ), vrømt [mest] (Berverlo, ... ), vrēmp [mest] (Riemst, ... ), vręmt [mest] (Neerpelt, ... ), vrę̄mp [mest] (Kanne, ... ), vrę̄mt [mest] (Kaulille), vrǫmp[mest] (Aalst, ... ), vreemde mest: vrømdǝ [mest] (Sint Huibrechts Lille), vrø̜̄mdǝ [mest] (Vroenhoven, ... ), vręmdǝ [mest] (Hasselt), vreemde meststoffen: vremdǝ [mest]stǫfǝ (Hasselt), vrømdǝ [mest]stofǝ (Sint-Lambrechts-Herk), vreemde vette(n): vremdǝ vędǝ (Berbroek, ... ), vrø.mdǝ vędǝ (Zelem), vrømdǝ vędǝ (Berverlo, ... ), vrømdǝ vędǝn (Heusden, ... ), vrømdǝ vętǝ (Beringen, ... ), vrø̜mdǝ vetǝn (Berverlo, ... ), vrø̜mdǝ veʔǝn (Kwaadmechelen), vrø̜mdǝ vędjǝ (Alken), vrēǝmdǝ vędǝ (Houthalen), vrīǝmdǝ vętjnj (Zonhoven), vrɛmdǝ vętǝ (Tessenderlo), zakjesmest: zɛ ̝kskǝsmest (Oirlo) Onder kunstmest worden meststoffen verstaan, die - anders dan stalmest, compost, groenmest, gier e.d. - geen organische stoffen bevatten, maar kunstmatig, langs chemische weg bereid zijn. Van de opgesomde woordtypen lijken de meervoudsvormen de veelheid van kunstmestsoorten tot uitdrukking te brengen. Of en waar de woordtypen vette(n) en vreemde vette(n) als enkelvouds- dan wel als meervoudsvormen moeten worden opgevat, kon uit het materiaal niet worden opgemaakt. Met de typen gemengelde stoffen en alle mest ondereen wordt wellicht de zgn. mengmest of samengestelde kunstmest bedoeld, waarin zowel N (stikstof), als P (fosfor) en K (kali) voorkomen. Voorzover met een kunstmestterm uit deze opsomming een bepaalde soort kunstmest wordt (werd) aangeduid, is daarvan achter het nummer van de betreffende plaats melding gemaakt. Voor het (...)-gedeelte van de varianten hieronder zie men het lemma (stal)mest. [JG 1a + 1b + 1c; JG 2b - 4, 8; JG 2c; N 11, 23 + 24; N 11A, 61; N P, 9 + 10] I-1
kunstmest strooien (kunstmest) spreiden: spręi̯ǝ (Weert  [(machinaal)]  ), špręi̯ǝ (Einighausen  [(machinaal)]  , ... ), šprɛi̯ǝ (Mesch  [(machinaal)]  , ... ), (kunstmest) strooien/strouwen: stroi̯ǝ (Diepenbeek, ... ), strou̯ǝ (Rummen), strui̯ǝ (Bokrijk, ... ), struǝi̯ǝ (Tessenderlo), struǝi̯ǝ(n) (Achel  [(machinaal)]  ), stry(i̯)ǝ (Zelem), stryǝ (Halen), strȳi̯n (Kwaadmechelen), strȳi̯ǝ (Tessenderlo), strø̄i̯ǝ (Zepperen), strø̄ǝi̯ǝ (Blerick), strø̄ǝn (Hasselt), strø̜̄n (Hasselt), strān (Berverlo), strē(i̯)ǝ(n) (Beverst), strōi̯ǝ (Koersel, ... ), strōn (Houthalen, ... ), strōǝ (Kuringen, ... ), strōǝn (Oud-Winterslag), strūi̯ǝ (Paal), strǫi̯ǝ (Alken, ... ), strǫu̯ǝ (Blitterswijck, ... ), strǫǝ (Hoepertingen), strǭn (Koersel), strǭǝn (Houthalen), štrø̄i̯ǝ (Bleijerheide, ... ), štrø̄ǝ (Bingelrade  [(machinaal)]  , ... ), štrø̜ivǝ (Eijsden  [(machinaal)]  ), štrø̜i̯ǝ (Baarlo, ... ), štrǫu̯ǝ (Helden  [(machinaal)]  , ... ), štr˙ø̜i̯ǝ (Simpelveld), (kunstmest) zaaien: zeǝi̯ǝ (Berg, ... ), zii̯ǝ (Rijckholt), zięi̯ǝ (Beek, ... ), zi̯ei̯ǝ (Mesch), zi̯ēi̯ǝ (Urmond), zē(ǝ) (Einighausen), zēǝ (Limbricht, ... ), zęi̯ǝ (Ell, ... ), zę̄ ̞i̯ǝ (Aijen, ... ), zę̄(i̯)ǝ (Gingelom), zę̄i̯n (Bevingen, ... ), zę̄i̯ǝ (Baarlo, ... ), zę̄n (Paal), zīi̯ǝ (Mheer, ... ), zīǝ (Bingelrade, ... ), zīǝi̯ǝ (Ulestraten, ... ), zīǝnǝ (Bocholtz, ... ), zōrǝi̯ǝ (Waasmont), zɛi̯ǝ (Baexem, ... ), zɛ̄ (Val-Meer), zɛ̄(i̯)ǝ (Opheers), zɛ̄i̯ǝ (Broekhuizen, ... ), zɛ̄i̯ǝ(n) (Achel, ... ), zɛ̄n (Sint-Truiden), z˙ēǝ (Sittard), z˙ɛi̯ǝ (Lottum, ... ), breken: brēkǝ (Kuringen  [(machinaal)]  ), bruien: brø̜i̯ǝ (Mesch), chemieken: šǝmekǝ (Bree, ... ), gooien: goai̯ǝ (Beek, ... ), guai̯ǝ (Roosteren), gui̯ǝ(n) (Beverst  [(met de hand)]  ), gōi̯ǝ (Overrepen, ... ), gūǝi̯ǝ (Boekend  [(met de hand)]  , ... ), houwen: hōn (Zonhoven  [(gooien)]  ), kalk smijten: [kalk] smitǝ (Mook), kalk spreiden: [kalk] šprɛi̯ǝ (Rijckholt), kalk strouwen: [kalk] strǫu̯ǝ (Lottum, ... ), kalk strouwen met de schoep: [kalk] strǫu̯ǝ met ˲dǝ sxūp (Merselo), strǫu̯ǝ met ˲dǝ sxōp (Horst), kalk uitereengooien: [kalk] utǝręi̯nguǝi̯ǝ (Heythuysen), kalk zaaien: [kalk] ˱zę̄ ̞i̯ǝ (Oirlo), kalk zaaien met de schup: [kalk] ˱zīǝnǝ męt ˲dǝ šøp (Simpelveld), kalken: ka.lǝkǝ (Kronenberg), kalǝkǝ (Cadier, ... ), kɛlǝkǝ (Doenrade), kunsten: kønstǝn (Stein), machinaal zaaien: mašǝnāl zīǝ (Oirsbeek), mašǝnāl zɛi̯ǝ (Weert), mest strooien: [mest] strui̯ǝ(n) (Neerpelt  [(machinaal)]  ), [mest] strōi̯ǝ (Lommel), [mest] strūi̯ǝ (Bocholt  [(machinaal)]  ), mest zaaien: [mest] zę̄(i̯)ǝ (Tongeren), [mest] zɛi̯ǝ (Kaulille, ... ), [mest] ˲zi̯ǝnǝ (Waubach), [mest] ˲zę̄ǝ (Runkelen), mesten: meštǝ (Eijsden), męstǝ (Oud-Caberg, ... ), smijten: smitǝ (Gennep  [(met de hand)]  , ... ), smītǝ (Hout-Blerick  [(met de hand)]  ), strooien met de hand: strø̜i̯ǝ met ˲dǝ hant (Venlo), strø̜i̯ǝ męt ˲dǝ hantj (Neeritter), štrø̜i̯ǝ met ˲dǝ hantj (Oirsbeek), strooien uit de korf: štrø̜i̯ǝ ūt ˲dǝ kǫrǝf (Haelen), strouwen bet het machine: strōn bę t mǝšen (Lummen), uitgooien: āt˲gōi̯ǝ (Melveren), werpen: wɛrǝpǝ (Waubach), zaaien met de bak: zę̄ met ˲dǝ bak (Jabeek), zaaien met de handen: ziǝ męt ˱dǝ h˙an (Cadier), zaaien met de zaaier: zɛi̯ǝ męt ˲dǝ zɛi̯ǝr (Thorn), zaaien met de zaaikorf: zɛi̯ǝ met ˲dǝ zɛi̯kǫrǝf (Herten), zɛi̯ǝ mø̜t ˲dǝ zɛi̯kø̜rǝf (Bocholt), zaaien met/mee de hand: zɛi̯ǝ męt ˲dǝ hantj (Thorn), zɛ̄i̯ǝ me dǝ hãn (Lommel), zɛ̄i̯ǝ mę dǝ hant (Kaulille), zaaien met/mee de/het machine: ziǝ męt˲ ǝt mǝši ̞ŋ (Cadier), zę̄ met ˲dǝ mǝšīn (Jabeek), zīǝnǝ met ˲dǝ mašiŋ (Waubach), zɛ̄i̯ǝ mē t mǝšin (Lommel), zɛ̄i̯ǝ męt ǝt mǝšīn (Kaulille) Het strooien van kunstmest over het land gebeurt met de hand of met een machine. Voor beide zijn de benamingen meestal identiek. Slechts waar er voor het strooien met de hand en het machinaal strooien verschillende benamingen bestaan, wordt dit in het lemma aangegeven door "met de hand", resp. "machinaal" achter het plaatsnummer. [N 11, 24; N 11A, 63a + 64a + 65a; N P, 10a + b; JG 1b add.] I-1
kunstmeststrooier chimiquestrooier: [chimique]strūi̯ǝr (Gelieren Bret), chimiquezaaier: [chimique]˲zɛi̯ǝr (Maaseik, ... ), [chimique]˲zɛ̄i̯ǝr (Opglabbeek), engraismachine: [engrais]mašen (Waasmont), engraissemoir: [engrais]sǝmǭr (Sint-Truiden), kunstmestmachine: [kunstmest]mǝsin (Mook), kunstmestspreider: [kunstmest]spręi̯ǝr (Blerick), [kunstmest]špręi̯ǝr (Einighausen, ... ), [kunstmest]šprɛi̯ǝr (Oost-Maarland, ... ), kunstmeststrouwer/-strooier: [kunstmest]stroi̯ǝr (Diepenbeek), [kunstmest]strø̄ǝr (Geulle), [kunstmest]strő̜u̯ǝr (Bree), [kunstmest]strǫi̯ǝr (Ell, ... ), [kunstmest]strǫu̯ǝr (Aijen, ... ), [kunstmest]štrøǝi̯ǝr (Neer), [kunstmest]štrø̄i̯ǝr (Oirsbeek), [kunstmest]štrø̄ǝr (Bingelrade, ... ), [kunstmest]štrø̜i̯vǝr (Eijsden, ... ), [kunstmest]štrø̜i̯ǝr (Bemelen, ... ), [kunstmest]štrǫu̯ǝr (Helden, ... ), [kunstmest]štr˙ø̜i̯ǝr (Simpelveld), kunstmestzaaier: [kunstmest]˲zę̄i̯ǝr (Aijen, ... ), [kunstmest]˲zɛi̯ǝr (Blerick), machine: mǝsxī.n (Lottum), mestbreider: męst˱bręi̯ǝr (Kaulille), mestmachine: [mest]mǝšin (Lommel), mestspreider: [mest]šprēi̯ǝr (Waubach), [mest]šprɛi̯ǝr (Eijsden), meststoffenstrooier: [meststoffen]strø̄i̯ǝr (Zepperen), meststofstrooier: [meststof]strē(i̯)r (Beverst), meststrooier/ -strouwer: [mest]stroi̯ǝr (Kortessem), [mest]strø̜i̯ǝr (Maasbracht), [mest]strōi̯ǝr (Houthalen, ... ), [mest]strōu̯ǝr (Stokrooie), [mest]strūǝi̯ǝr (Achel), semoir: semoir (Runkelen), sǝmār (Alken), sǝmǭr (Melveren), slakkenmachine: slakǝmǝsin (Gennep, ... ), slakǝmǝsxin (Siebengewald), sprei(d)machine: špręi̯mǝšin (Sittard), spreider: spręi̯ǝr (Roosteren), špręi̯ǝr (Noorbeek, ... ), stoffenstrooier: [stoffen]stroi̯ǝr (Overrepen), strooier/strouwer: strui̯ǝr (Sint-Truiden), strø̜i̯ǝr (Leuken, ... ), strōi̯ǝr (Kuringen), strūi̯ǝr (Neerpelt), strǫu̯ǝr (Ospel, ... ), štrø̄i̯ǝr (Mechelen), štrø̄ǝr (Heerlen, ... ), štrø̜i̯ǝr (Brunssum, ... ), štrø̜̄i̯ǝr (Jabeek), uitstrooier: au̯tstroi̯ǝr (Mal), vette(n)machine: [vette(n)]mǝšen (Lummen), vette(n)strooier: vętǝstrōi̯ǝr (Koersel), vreemd-mestsemoir: [vreemd mest]sǝmǭr (Bevingen), zaaier: zɛi̯ǝr (Thorn), zaaimachine: zęi̯mǝšin (Echt), zɛi̯mǝšin (Blerick, ... ), zɛ̄i̯mǝšin (Kaulille) Bedoeld wordt de machine waarmee kunstmeststoffen gelijkmatig over het land worden verspreid. Voor het (...)-gedeelte van de betrokken varianten hieronder zie men de lemmata kunstmest en stalmest. [N P, 9; N 11A, 65b] I-1
kunstmoeder kunstmoeder: kenstmoi̯ǝr (As), kenstmudǝr (Genk, ... ), kenstmuoǝr (Opglabbeek), kenstmōi̯ǝr (Niel-bij-As), kenstmūdǝr (Beverst, ... ), kønstmui̯ǝr (Zonhoven), kønstmō.i̯ǝr (Houthalen), kønstmū.dǝr (Diepenbeek, ... ), kønstmūdǝr (Heesveld-Eik), kønstmūi̯ǝr (Zonhoven), stoofje: stø̄.fkǝ (Zonhoven) Het deel van de broedmachine waarin de kuikens opgefokt worden en dat hun de nodige warmte verschaft. [JG 1a; monogr.] I-12
kunstraat fabrieksraat: fabriksrǭǝt (Montzen), kunstraat: kunstraat (Achel, ... ), kynstra.t (Dilsen), kønsroat (Diepenbeek), kønsrāt (Geulle), kønsrǭt (Asenray / Maalbroek, ... ), kønstroęt (Wellerlooi), kønstroǝt (Heerlen), kønstrōt (Ysselsteyn), kønstrǭt (Asenray / Maalbroek, ... ), wafel: wafel (Maasmechelen), wǫfǝl (Maaseik), (mv)  wafǝls (Sint-Truiden, ... ), waswafel: waswǫfǝl (Houthalen), (mv)  waswǭfǝls (Tessenderlo) Middenwand van zuivere bijenwas gegoten en voorzien van cellenindruksels op het formaat van fijn werk. Wanneer de kunstraat in het midden van het raam bevestigd wordt, bouwen de bijen het raam uit tot een gelijkmatige raat fijn werk. Kunstraat dient om bijen te dwingen raten in de raampjes te bouwen. [N 63, 14c] II-6
kunststeen amaril: márel (Kanne), ē.maril (Tongeren), ęmarelt (Lanaken), franse steen: fransǝ stin (Lauw), fransǝ stęj.n (Bree, ... ), fransǝ stęjn (Weert), fransǝ stę̄.n (Mal, ... ), (mv)  fransǝ stęjn (Lauw, ... ), frā.nsǝ štęjn (Maastricht), gegoten steen: gǝgǫjtǝ stęjn (Kortessem), gǝgǭtǝ stɛjn (Berlingen), kunstmaalsteen: kønstmǭlstīn (Lummen), kunststeen: kunststeen (Alt-Hoeselt, ... ), kønsstiǝn (Leunen, ... ), kønsstēǝn (Hoeselt), kønsstęjn (Maxet  [(ook om rogge te malen)]  , ... ), kønsstīǝn (Meijel, ... ), kønsstɛjn (Alken, ... ), kønststijǝn (Tessenderlo), kønsštē (Mechelen  [(ook om rogge te malen)]  ), kønsštęjn (Herten, ... ), kø̄.nsstɛ̄.n (Kanne, ... ), kø̜.nsstęj.n (Aldeneik, ... ), kø̜nsstɛjn (Gutschoven), (mv)  kø̄.nsstɛjn (Lanaken, ... ), kø̄.nsštɛjn (Maastricht), kwarts: kwarts (Maastricht), massieve steen: masivǝ stijn (Kaulille  [(ook om rogge te malen)]  ), opgelegde steen: ǫp˲gǝlax˱dǝ stęj.n (Maaseik), rauwe steen: rǭwǝ stę̄.n (Sluizen), varkenssteen: vɛrǝkǝsstɛjn (Heks), witte steen: wetǝ stęj.n (Kessenich), zoete steen: zytǝ stin (Lauw) Nagemaakte, gegoten molensteen. De kunststeen is harder dan de natuursteen en vergt niet zoveel onderhoud. Als grondstof voor de kunststeen kunnen diverse steensoorten als carborundum, kwarts en amaril gebruikt worden. Het materiaal wordt gebroken, gesorteerd op fijnheid en met een speciale cement of kit in de gewenste vorm gegoten of geperst. Evenals de Franse steen bestaat de kunststeen uit twee lagen, een ballastlaag en een maallaag van ongeveer 15 cm waarin al kerven gegoten zijn met daartussen een zachtere vulling in een andere kleur. [N O, 17g; N O, 17f; Vds 185; Jan 175; Coe 118; Grof 140] II-3
kunststofplaat formica: fǫrmeka (Maastricht), fǫrmeká (Bilzen, ... ), kunststofplaai: kenstofplāj (As), kunststofplaat: kønsstǫfplāt (Maastricht, ... ), masonite: másǫnet (Bilzen), māšǝnit (Posterholt), panolux: pánǫløks (Bilzen), selotex: sēlotɛks (Maastricht), trespa: trɛspa (Maastricht) Plaatmateriaal dat van kunststof is gemaakt of van een dun laagje kunststof is voorzien. De woordtypen formica, masonite, panolux en trespa zijn handelsmerknamen voor harde kunststofplaten. De eerste drie worden veel gebruikt voor het bekleden van keukenmeubilair en tafelbladen, terwijl de laatste vooral buitenhuis, bijvoorbeeld als bekleding voor boeiboorden en dakkapellen, wordt toegepast. [N 56, 8a-b] II-12
kunstwerk fijn werk: fiǝn wɛrk (Sevenum), kunstig werk: kunstig werk (Lommel), kønstex węrk (Maasbree), kunstwerk: kunstwerk (Dilsen), vakwerk: vakwerk (Bleijerheide) Moeilijk en fijn schoenwerk, dat veel vakbekwaamheid en vaardigheid vereist. [N 60, 223a] II-10
kunstzijde kunstzijde: kønszāj (Bilzen) Chemisch bereide (uit cellulose verkregen) zijdeachtige stof, rayon. [N 59, 201] II-7
kurkentrekker flessentrekker: flēsschetrèkker (Rothem), flɛsəntreͅkər (Genk), flossentrekker: flossentrêkker (Gronsveld), kurkentrekker: kuerketrêkker (Gronsveld), körketrekker (Castenray, ... ), körketrèkker (Roermond), körrekentrèkker (Maastricht), stoppentrekker: stoͅpəntrekər (Meeswijk), stoͅpəntrēͅkər (Meeuwen), stoͅpəntrɛkər (Sint-Truiden), stóppentrèkker (Zonhoven), štopətrɛkər (Bleijerheide, ... ), Eine stoppentrèkker deentsj òm stöp van flesse te trèkke  stoppentrèkker (As, ... ), spelling Beverlo wbk.; \": naslag (stomme e)  stoppentrèkker (Beverlo), Verklw. sjtóppetrekkerke  sjtóppetrekker (Heerlen), stoppentrekkerd: sjtoppentrëkkert (Sittard) kurkentrekker || kurketrekker III-2-1