e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
beiaard beiaard: (nem) beiaard (Lommel), beiaard (Achel, ... ), beijaart (As), beijár (Zolder), bijaart (Opglabbeek), bɛ.ia:rd (Eksel), [Alg. opmerking: de invuller is een nieuwe medewerker en heeft enkel vernederlandste woorden genoteerd die reeds tussen haakjes in de vraagstelling gesuggereerd werden]  beiaard (Heers), Antwoord onderlijnd bij de suggesties.  beiaard (Diepenbeek, ... ), De beiaard speelt alle uren.  beͅjàrt (Niel-bij-St.-Truiden), Jonger.  ne beijárt (Zolder), Modern.  dë bèiaard (Tongeren), carillon (fr.): caraljon (Genk), careljon (Weert), careljong (Mheer), cariljon (Echt/Gebroek, ... ), carillion (Eigenbilzen), carillon (Blerick, ... ), carriljon (Blerick, ... ), due kárriljòng (Tongeren), kaarieon (Velden), kareljōͅŋ (Ell), kareljoͅn (Hulsberg), kareljoͅŋ (As), karielon (Venray), karijoͅn (Gennep), kariljon (Meijel, ... ), karreljoeng (Bilzen, ... ), karreljon (Hoeselt, ... ), karreljóng (As, ... ), karriljon (Oirsbeek), karəljoŋ (Maastricht), karəljoͅn (Susteren), karəljoͅŋ (Hoeselt), kāreljon (Maastricht), kāreljoͅn (Venlo), kerlejóng, kerrelejóng (Maastricht), kerreljoûng (Gronsveld), kɛ̄rəljoŋ (Maastricht), ne karreljoeng (Bilzen), ne/e karrieljong (Hasselt), Antwoord onderlijnd bij de suggesties.  carillon (Jeuk), Fr. carillon.  kàrrëljóng (Tongeren), Niet alg.  karləjun (Kanne), kerkklokken: kérkklokke (Bilzen), klokken (mv.): klokken (Lauw), klokkenmuziek: kloͅkəməzik (Kapel-in-t-Zand), klokkenspel: klokk`spe:l (Bocholt), klokkelspel (Sevenum), klokkesjpeel (Geulle, ... ), klokkesjpel (Doenrade, ... ), klokkesjpieel (Klimmen), klokkespeel (Kanne, ... ), klokkespeil (Wellen), klokkespel (Blerick, ... ), klokkespeul (Velden), klokkespiel (Wijlre), klokkespjèl (Veldwezelt), klokkespuul (Weert), klokksjpel (Swalmen), klo͂ͅkəsjpēl (Epen), kloͅkəsjpēl (Heel), kloͅkəsjpeͅl (Eys, ... ), kloͅkəsjpiəl (Doenrade, ... ), kloͅkəsjpīl (Heerlen), kloͅkəspēl (Diepenbeek), kloͅkəspīl (As), kløͅkəspēl (Pey) 1. Carillon, beiaard; 2. Klokkenspel. || Beiaard, carillon. || Beiaard: Carillon. || Carillon, klokkenspel. || Carillon. || Carillon: beiaard, klokkenspel. || Fr. carillon, klokkenspel. || het geheel van zuiver gestemde klokken die door een klavier bespeeld kunnen worden [klokkenspel, beiaard, carillon] [N 112 (2006)] || Het geheel van zuiver gestemde klokken die door een klavier bespeeld kunnen worden [klokkenspel, beiaard, carillon]. [N 90 (1982)] || Klokkenspel. III-3-2
beide beenderen van de onderkaak geschaar: gǝsxiǝr (Hasselt, ... ), gǝsxēr (Leopoldsburg), gǝsxēǝr (Schimmert), gǝsxīǝr (Horst, ... ), gǝšiǝr (Heerlen, ... ), gǝšēr (Neeritter, ... ), gǝšēǝr (Roggel), gǝšē̜r (Urmond), gǝšī.r (Uikhoven), gǝšīr (Boorsem, ... ), gǝšīęr (Kinrooi), gǝšīǝr (Elen, ... ), kaak: kā.k (Niel-bij-As), kāk (Venlo), kǭ.k (Genk), kǭk (Diepenbeek, ... ), kaak(s)been: kaks˱biǝn (Halen, ... ), koks˱bei̯n (Wellen), kā.kbęi̯ǝn (As, ... ), kā.ks˱bī.n (Godschei), kākbīǝn (Overpelt), kākbɛ̄i̯n (Bocholt), kāksbeǝn (Lommel), kākǝbin (Houthalen, ... ), kāǝksbīǝn (Gingelom, ... ), kǫu̯ǝksbii̯ǝn (Paal), kǭ.kbē.n (Munsterbilzen), kǭ.ksbē.n (Diepenbeek), kǭ.ksbɛi̯n (Zutendaal), kǭkbīn (Sint-Truiden), kǭksbin (Zonhoven), kǭksbiǝn (Berverlo), kǭksbęi̯n (Tongeren), kǭks˱bei̯ǝn (Kozen), kǭks˱biǝn (Duras), kǭks˱bē.n (Beverst, ... ), kǭks˱bɛi̯n (Heks), kaken: kākǝ (Bocholt, ... ), kǭkǝ (Bilzen, ... ), kǭʔǝn (Lommel), keren: kē̜rǝ (Donk, ... ), kieuwen: kiǝu̯ǝ (Venlo), kēǝwǝ (Haelen), kīu̯ǝ (Afferden), kin: ken (Maaseik, ... ), kinnebak: kenǝbak (Kanne), maalwerk: mālwɛrǝk (Meeswijk  [(malen is de naam voor de beweging en werking van de tanden van het paard bij het eten)]  ), molen: mø̄lǝ (Zelem), mø̜i̯.lǝ (Ulbeek), mē.lǝ (Stokrooie), mīǝ.lǝ (Schulen), muil: māl (Sint-Truiden), onderkaak: oŋǝrkāk (Posterholt), uŋǝrkāk (Oirsbeek), onderste muil: ø̄nǝštǝ mul (Q251p  [Gemmenich]  ), schaakbeen: sxǭkbiǝn (Leopoldsburg), schaar: skīǝr (Hoepertingen), sxięr (Hasselt, ... ), sxiǝr (Alken, ... ), sxēi̯ǝr (Kwaadmechelen), sxēr (Beringen, ... ), sxēǝ.r (Helchteren), sxēǝr (Berbroek, ... ), sxē̜r (Hechtel, ... ), sxē̜ǝr (Kwaadmechelen), sxīǝ.r (Godschei, ... ), sxīǝr (Godschei, ... ), sxɛ̄i̯ǝr (Kwaadmechelen, ... ), sxɛ̄r (Lommel), sxɛ̄ǝr (Achel), šięr (Diepenbeek), šēr (Haelen, ... ), šēǝr (Puth), šē̜r (Urmond), šęi̯r (Beverst), šęi̯ǝr (Munsterbilzen), šīr (As, ... ), šīǝr (Bree, ... ), schaarbek: sxiǝrbɛk (Blerick  [(schaar van de paardemuil)]  ), širbęk (Bree), širbɛk (Smeermaas), šārbɛk (Heerlerheide, ... ), š˙ērbɛk (Roermond), scharen: sxērǝ (Ottersum), sxērǝn (Eksel, ... ), sxēǝrǝ (Zolder), sxē̜rǝ (Kerkhoven), sxīrǝ (Linkhout, ... ), sxīǝ.rǝn (Achel), sxīǝrǝ (Grote-Brogel), sxīǝrǝn (Kaulille), sxɛ̄rǝn (Lommel, ... ), šīǝrǝ (Beek, ... ) De scha(a)r(en) of het geschaar vormen de beide takken van de onderkaak van een paard en de uitwendige holte in het achterste gedeelte daarvan. Zie afbeelding 2.11. [JG 1a, 1b; N 8, 30] I-9
beide panden van een uiteengeploegde akker helft: hęlǝft (Lommel), kanten: kantǝ (Maaseik), kɛnj (Swalmen), kɛnt (Klimmen, ... ), links en rechts stuk: leŋs˱ ɛn rɛxs stø̜k (Wolder / Oud-Vroenhoven / Wiler), linkse en rechtse kant: leŋsǝ ɛn rɛxsǝ kãnt (Milsbeek, ... ), lopen: lȳǝp (Aijen), onderhandse en uiterhandse kant: ǫnǝr(h)antsǝ ɛn øę̄i̯tǝr(h)antsǝ kant (Koersel), ǫnǝrhantsǝ ɛn ø̜tǝrhantsǝ kant (Paal), op de voor: ǫp ˲dǝ vūǝr (Bocholtz), ruggen: røgǝ (Neerpelt), twee akkers: twē akǝrs (Siebengewald), twee helften: twi hɛlǝftǝ (Rijckholt), twiǝ hęlǝftǝ (Kronenberg), voorste en achterste helft: vørstǝ ɛn ɛ̄ ̝xtǝrstǝ hę̄lǝft (Horst), zijden: ze ̝i̯ǝ (Bree), zii̯ǝ (Baarlo, ... ), zīǝ (Kinrooi), zęi̯ǝ (Kanne), zę̄i̯ǝ (Berverlo), zę̄i̯ǝn (Lommel), zijgestuk: zei̯gǝstø̜k (Maasmechelen), zijkanten: zei̯kãntǝ (Gennep, ... ), zę̄kantǝ (Hasselt), zę̄kãntǝ (Rummen), zīkɛnjtǝ (Berg), zijperceeltjes: zęi̯pǝrselkǝs (Achel) Het uiteenploegen van een akker levert, als men de keerstroken buiten beschouwing laat, twee even grote stroken op aan weerskanten van de eindvoor in het midden. Uiterlijk is er overeenkomst met het ploegen in panden. Voor deze, afzonderlijk te ploegen delen van een akker zie men echter het vorige lemma. [N 11, 54; N 11A, 121f] I-1
beieren beieren: baiere (Kerkrade), baijere (Bree), bajere (Montzen), beiere (Eupen, ... ), beieren (Baarlo, ... ), beijere (Doenrade, ... ), beijere vanne klokke (Thorn), beijjeren (As), beīeren (Schimmert), beĭere (Urmond), bēren (Genk), beͅjərə (Meijel), bèire (Beringen), bèjjere (Valkenburg), béjere (Gronsveld), de klokke bei-jere (Weert), de klokke beiere (Gulpen, ... ), de klokke beieren (Eigenbilzen), de klokke beijere (Heel, ... ), de klokke bĕ-jere (Uikhoven), de klokke bijjere (Opglabbeek), de klokke bèjjere (Klimmen), de klokken beieren (As, ... ), klokke beiere (Klimmen, ... ), t bei-jert (Boorsem), [OVT]  beierde (Stokkem), beirde (Peer), Bim, bam, beiere  beiere (Meerlo, ... ), dit gebeurt op zaterdagavond voor de grote bronk door de bèjjerjonge  bèjjere (Klimmen), met hamers op de klokken slaan op de vooravond van de "brónk  t bejjere (Klimmen), Ook: bij feestelijke gelegenheden met houten hamers of dikke stokken op rand van klokken slaan.  bèiere (Sittard), bengelen: bengele (Sevenum), bimbammen: bimbamme (Tongeren), KINDERTAAL  bimbamme (Baarlo), bimmelen: de klokke bemmele (Maastricht), bimmeren: bimmeren (Eksel), bommelen: bommelen (Bocholt), de klokken doen zwenken: de klokke douë zwēŋke (Montzen), de klokken gaan: de klokke gōōn (Maastricht), galderen: klokke galdere (Montfort), galmen: klokke galme (Echt/Gebroek), klokkegalme (Ell), jammeren: de klokke jammeren (Meijel), luiden: de klokke loege (Montzen), de klokke loeije (Grevenbicht/Papenhoven), de klokke loeje (Horn, ... ), de klokke loewe (Eys, ... ), de klokke loeë (Kerkrade, ... ), de klokke loeëwe (Hoensbroek), de klokke loije (Heugem), de klokke loje (Maastricht), de klokke lojje (Maastricht), de klokke lowwe (Ospel), de klokke lōēje (Maastricht), de klokke luije (Hoepertingen, ... ), de klokke luin (Sint-Truiden, ... ), de klokke luje (Sint-Martens-Voeren), de klokke luueje (Baarlo), de klokke luuje (Oirlo, ... ), de klokken leuën (Diepenbeek), de klokken luien (Zonhoven), de klokken luiën (Hasselt), de klokken lujen (Achel), de klòke lōewe (Amstenrade), et leow (Weert), et loeit (Achel), et loetj (Roggel, ... ), et luujt (Sevenum, ... ), hət loeit (Boorsem), klokke loeje (Montfort, ... ), klokke loewe (Posterholt), klokke lōēwe (Vijlen), klokke luie (Maastricht), klokke luije (Hoepertingen, ... ), klokke luuje (Maasbree, ... ), loeje (Geistingen, ... ), loeje vanne klokke (Thorn), loejen (Beek), loewe (Holtum, ... ), louwen (Eksel), luien (Jeuk), luië (Hoeselt), luuje (Siebengewald, ... ), lø͂ͅə (Loksbergen), t loet (Geulle), t loewt (Schinnen), uitbengelen: oeetbengele (Sevenum) Beiaarden; klokken luiden op ongewone wijze. || Beieren, luiden, kleppen. || Beieren, zwieren. || Beieren. [Willems (1885)] || Beiren, beiaarden van klokken. || Het gelui, het gebeier van de klok(ken). [N 96A (1989)] || Hoe zegt men : de klokken beieren?. [N 96A (1989)] || Luiden (beieren). [ZND m] III-3-2, III-3-3
beieren add. tarlateren: tarlatere (Montzen) Luiden (beieren). [ZND m] III-3-3
beitel beitel: b ̇ęjtǝl (Gronsveld), bãtǝl (Tessenderlo), bãʔǝl (Tessenderlo), behǝtǝl (Beverst), bię.tǝl (Tongeren), biętǝl (Beverst, ... ), biǝtǝl (Bilzen, ... ), bjø̄tǝl (Val-Meer), bjē̜tǝl (Hoeselt, ... ), bjē̜ǝtǝl (Beverst), bjętǝl (Berg, ... ), bjītǝl (ɛ'S-Herenelderen'), bø̜̄tǝl (Koersel), bātǝl (Linkhout, ... ), bāǝtǝl (Leopoldsburg, ... ), bāʔǝl (Kwaadmechelen), bē.tǝl (Hasselt), bē.ǝtǝl (Zonhoven), bējtǝl (Hoepertingen, ... ), bējǝtǝl (Heers, ... ), bēsǝl (Bleijerheide, ... ), bētǝl (Aalst, ... ), bēǝtǝl (Beverst, ... ), bē̜(j)tǝl (Lommel), bē̜.tǝl (Lummen, ... ), bē̜dǝl (Halen), bē̜jtǝl (Borgloon, ... ), bē̜tǝl (Aalst, ... ), bē̜ǝtǝl (Zutendaal), bęj(ǝ)tǝl (Berverlo), bęj.tǝl (Eupen), bęjtǝl (Amby, ... ), bęjǝtǝl (Alken, ... ), bęjʔǝl (Leopoldsburg), bętǝl (Beringen, ... ), bęǝtǝl (Heppen), bītǝl (Helchteren), bɛjtǝl (Mheer, ... ), bɛ̄tǝl (Beringen, ... ), bɛ̄ǝtǝl (Zutendaal), bẽ̜.tǝl (Montzen), handbeitel: handbeitel (Reppel), houtbeitel: houtbeitel (Berbroek, ... ), hø̜̄t˱bãʔǝl (Tessenderlo), hø̜jt˱bęjtǝl (Opglabbeek), hōts˱bēsǝl (Bleijerheide), hōt˱bētǝl (Eygelshoven, ... ), hǫlt˱bęjtǝl (Venlo), hǫwt˱bęjtǝl (Amby, ... ), hǭt˱bjętǝl (Rosmeer), ǭt˱bētǝl (Sint-Truiden) De algemene benaming voor het stalen werktuig met een wigvormige snede dat dient om bijvoorbeeld gaten of uitsparingen in hout te steken of te hakken. Beitels die door houtbewerkers worden gebruikt, bestaan uit een beitelblad dat aan de onderzijde in een snede uitloopt en aan de bovenzijde via een versmalling, de hals, en vervolgens een verbreding, de borst, in een pin eindigt. Deze pin, de arend, wordt in het houten handvat van de beitel gestoken. Zie ook afb. 63 en vgl. het lemma ɛbeitelɛ in Wld II.11, pag. 33. Het betreft daar de beitel met een andere vorm die door de smid wordt gebruikt bij het doorhakken en splijten van koud of verhit metaal.' [N 53, 34a; N G, 24; L 1a-m; L 21, 12; L 45, 12a; L A2, 434; A 14, 12a; monogr.] || De beitels die door de smid worden gebruikt zijn in het algemeen uit één stuk metaal vervaardigd, en hebben niet, zoals de beitels van de timmerman, klompenmaker, kuiper, etc., een hecht van hout of kunststof. Al naar gelang van de werkzaamheden, verschilt ook de vorm van de beitel. Beitels worden onder meer gebruikt voor het weghakken van bramen en lasslakken, voor het doorhakken van bouten, voor het splijten en doorhakken van metaalplaat en voor het aanbrengen van groeven in metaal. De smid kent ook beitels aan een steel; zij worden vooral gebruikt wanneer gloeiende voorwerpen moeten worden bewerkt. Zie ook de volgende lemmata. [N 33, 109] II-11, II-12
beitel, schaar, ganzevoetschaar aan een cultivatortand beitel: bęi̯tǝl (Kronenberg), cultivatorschaar: køltivãtǝrsxār (Aijen), extirpatorschaar: ɛkspātǝršār (Cadier), ganzepoot: gãnzǝpuǝt (Aijen, ... ), gãnzǝpōt (Ottersum), gãnzǝpōǝt (Mook), ganzevoet: ganzǝvōt (Heythuysen, ... ), gãnzǝvūt (Mook, ... ), gǭ ̝zǝvos (Simpelveld), ganzevoetje: ganzǝvøtjǝ (Lottum), schaar: sxār (Siebengewald), sxǭr (Ottersum), šār (Margraten), schaardje: sxę ̞rtjǝ (Kronenberg, ... ), schaartje: šē̜rkǝ (Doenrade), schoffel: sxufǝl (Merselo), schupje: šø̜pkǝ (Rijckholt), voetje: vytjǝ (Mook), woelschupje: wulsxøpkǝ (Lottum) Het snijdend onderdeel aan het uiteinde van een cultivatortand. Vergelijk afb. 80. [N 11A, 151g; monogr.] I-2
beitelarend angel: aŋǝl (Bleijerheide), arend: ārǝnt (Blerick, ... ), band: band (Niel-bij-As), bānt (Stokkem), beitelpik: bęjtǝlpek (Kessenich), beitelspin: bęjtǝlspen (Lottum), beitelspits: bētǝlšpets (Kerkrade), hecht: hecht (Beegden), heftijzer: heft˱īzǝr (Venray), houder: hǫwǝr (Amstenrade), huis: hūs (Meerssen), kijl: kīl (Borgharen), pegel: pēl (Zutendaal), pīgǝl (Mopertingen), pen: pęn (Genk), pin: pen (Alken, ... ), penǝ (Hulsberg, ... ), pēn (Arcen, ... ), punt: pønt (Maastricht), pøntj (Peij), spie/spij: spij (Grote-Brogel), spil: spel (Diepenbeek), spits: spets (Tungelroy, ... ), špets (Kerkrade, ... ), staart: start (Dieteren, ... ), stat (Wellen), stęrt (Koersel, ... ), štart (Amby, ... ), steelpin: steelpin (Schinnen), steelstuk: štēlštø̜k (Born), steeltje: stēlkǝ (Ospel), tap: tap (Nuth), tip: tip (Sint-Truiden) Het spits uitlopende deel van het beitelblad dat in het beitelhecht wordt bevestigd. Zie ook afb. 63d. [N 53, 34e; L 45, 12b; A 14, 12b] II-12
beitelblad beitel: biǝtǝl (Bilzen), beitelblad: bęjtǝlblāt (Herten, ... ), blad: blāt (Herten, ... ), snijstaal: snē̜jstǭl (Dilsen), šnijštǫal (Bleijerheide), staal: dǝr štǭl (Mechelen) Het stalen of verstaalde gedeelte van een beitel, dat aan de onderzijde via de beitelvouw uitloopt op de beitelsnede. Zie ook afb. 63 en de volgende lemmata. [N 53, 34b] II-12
beitelblok blij: blēj (Montzen), brikje: brekskǝ (Bilzen), knoopsgatenlood: knawpsgǭtǝlawt (Hopmaal), lood: loǝt (s-Gravenvoeren), lut (Eijsden), luǝt (Tegelen, ... ), lǭt (Geleen), lǭwt (Stein), lood onder het knoopsgat: lood onder het knoopsgat (Opglabbeek), loodje: lø̜̄ǝtjǝ (Lutterade), lētjǝ (Neeroeteren), plaat lood: plāt lǭt (Herten), stuk lood: štø̜k luǝt (Ransdaal) Stuk lood dat men onder het met de knoopsgatenbeitel uit te ponsen knoopsgat legt. De informanten van L 417, Q 7, Q 88 en Q 99 geven aan dit beiteltje nooit gebruikt te hebben. De informanten van K 361 en Q 121c namen hiervoor een stuk karton, eventueel met een blaadje lood op de helft bevestigd (Q 121c). De informant van Q 95 zegt dat de kleermakers vaker een eikehouten blok als lood gebruikten. De informant van Q 83 maakte van hennep of binnenwerk een onderlegger. Een andere informant van Q 83 hanteerde een ø̄brikjeø̄, vroeger gemaakt van aardewerk, nu van kunststof. De informant van L 265 gebruikte geen beitel maar de knoopsgatenschaar. [N 59, 29b] II-7