e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
overdwars eggen (in het) zijn wars [eggen]: (en) s wē̜rs (Hamont), de voren breken: dǝ vǭrǝ brēǝkǝ (Margraten), dwars [eggen]: dwars (Baexem, ... ), dwi̯ás (Donk), dwē ̞ǝrs (Lanklaar), dwērs (Peer, ... ), dwērš (Valkenburg), dwē̜.rs (Boukoul, ... ), dwē̜rs (Baarlo, ... ), dwē̜ǝrs (Achel, ... ), dwęǝ.rs (Eksel), dwars erover [eggen]: dwɛrs˱ ǝrōvǝr, dwars˱ ǝrōvǝr (Lommel), in de bredeweg [eggen]: en dǝ bręi̯ǝwē̜x (Thorn), in de breedt [eggen]: en dǝ bret (Sevenum), en dǝ bręt (Horst, ... ), in de breedte [eggen]: en dǝ brędjǝ (Heythuysen), en dǝ bręi̯dǝ (Sittard), in dǝ brętǝ (Mook), in dǝ brɛ ̝tǝ (Merselo), in dǝ brɛi̯tǝ (Gronsveld), in de korteweg [eggen]: en dǝ kǫrtǝwē̜x (Tegelen), in de smaleweg [eggen]: en dǝ smālǝwē̜x (Lottum), in het dwars [eggen]: en ǝt˱ dwars (Hamont, ... ), en ǝt˱ dwē̜rs (Baexem, ... ), en ǝt˱dwē̜š (Sittard), en ǝt˱dwē̜ǝš (Brunssum), in ǝt˱ dwars (Aijen), in ǝt˱ dwárs (Merselo), in ǝt˱ dwē̜ǝs (Gronsveld), in het kort [eggen]: en t kort (As), en t kot (Velm), en t kǫrt (Beek, ... ), en t kǫt (Buvingen, ... ), ęn t kort (Bree, ... ), ęn t kot (Borlo), ęn t kǫrt (Neerglabbeek, ... ), ęn t kǫt (Aalst, ... ), ęn ǝt kǫrt (Oud-Winterslag), in het tewars [eggen]: en ǝt tǝwē̜š (Nieuwenhagen), in het wars [eggen]: en t jās (Kanne), en t jɛ̄.s (Vroenhoven), en t wars (Hamont), en t we ̝ɛ.rs (Leut), en t wi̯ā.s (Veldwezelt), en t wē̜.rs (Neerpelt), en ǝt wē ̝ǝrš (Cadier), en ǝt wē ̞ǝš (Bleijerheide, ... ), en ǝt wēǝrš (Margraten), en ǝt wē̜rs (America, ... ), en ǝt wē̜rš (Mechelen, ... ), en ǝt wē̜š (Beek, ... ), en ǝt wē̜ǝš (Mechelen, ... ), i.n ǝt wē̜rs (Oost-Maarland), in ǝt jē̜s (Wolder / Oud-Vroenhoven / Wiler), in ǝt wars (Milsbeek, ... ), ęn t [eggen] (Ellikom, ... ), ęn t wi̯ás (Riemst), ęn t wi̯ā.s (Alken), ęn t wē.rs (Rekem, ... ), ęn t wēǝ.rs (Neerharen), ęn t wē̜.rs (Kaulille), ęn t wē̜ǝ.rs (Niel-bij-As), ęn t wē̜ǝrs (Achel), ęn twi̯ās (Hees), īn ǝt wē̜ǝs (Gronsveld, ... ), in terdwars [eggen]: en tǝrdwē̜ǝs (Zelem), in terwars [eggen]: e.n tǝrjas (Nerem), e.n tǝrwi̯ę.s (Tongeren), en tǝrjá.s (Herderen), en tǝrjás (Diets-Heur), en tǝrjā.s (Borgloon, ... ), en tǝrwias (Hoeselt), en tǝrwiɛ.s (Romershoven), en tǝrwiɛs (Sint-Huibrechts-Hern, ... ), en tǝrwi̯as (Mopertingen, ... ), en tǝrwi̯ás (Gelinden), en tǝrwi̯ā.s (Gors-Opleeuw, ... ), en tǝrwi̯ǫs (Martenslinde), e̜n tǝrwi̯ā.s (Guigoven, ... ), ęn tǝrjas (Membruggen), ęn tǝrjā.s (Bommershoven, ... ), ęn tǝrjās (Herk-de-Stad), ęn tǝrwiā.s (Rukkelingen-Loon), ęn tǝrwiǫ.s (Rijkhoven), ęn tǝrwiɛ.s (Bilzen), ęn tǝrwē̜.s (Nieuwerkerken), ęn tǝrwē̜ǝs (Binderveld), in tewars [eggen]: ęn tǝwē.s (Boorsem), kort [eggen]: kǫrt (Swalmen), kǫt (Vorsen), kortweegs [eggen]: kǫrtwēxs (Leuken), op de kortte [eggen]: ǫp ǝ kordjǝ (Haelen), ǫp ǝ kǫrdjǝ (Baexem), ǫp ˲dǝ kordǝ (Meijel), op het keuls [eggen]: ǫp˱ǝt kø̜ls (Nederweert), op het kort [eggen]: ǫp t kǫrt (Ophoven), op kort [eggen]: ǫp kǫrt (Heel), op tewars [eggen]: op tǝwē̜rs (Sevenum), op zijn breed [eggen]: up ˲zǝ brīǝt (Zelem), op zijn breeds [eggen]: up ˲zǝ brīǝts (Leopoldsburg), op zijn dwars [eggen]: op ˲zǝn dwē ̞ǝs (Kwaadmechelen), up ˲zǝn dwē̜ǝs (Heppen, ... ), ǫp ˲zǝn dwęǝs (Berverlo), over de kortte [eggen]: ø̜̄vǝr ǝ kǫrdjǝ (Baexem), ōvǝr dǝ kǫrdǝ (Panningen), over de voor [eggen]: ø̄vǝr dǝ vǫu̯r (Velm), over de voren [eggen]: īvǝr dǝ vǭrǝ (Opglabbeek), overdwars [eggen]: ø̄vǝrdwars (Tungelroy), ø̄vǝrdwērs (Heugem), ø̄vǝrdwē̜rs (Nunhem), overkorts [eggen]: ø̄vǝrkǫrs (Ell), slichten: slextǝ, slęxtǝ (Tessenderlo), tegen de voren in [eggen]: tēǝgǝ dǝ vǭrǝ en (Margraten), terdwars [eggen]: dǝrdwē̜ǝs (Zelem), tǝdwē̜ǝs (Gingelom), tǝdwęǝs (Montenaken, ... ), tǝrdwēǝ.s (Koersel), tǝrdwē̜ǝs (Linkhout, ... ), tǝrdwęǝs (Halen, ... ), terwars [eggen]: tǝrjas (Millen), tǝrjā.s (Berlingen, ... ), tǝrjās (Bokrijk, ... ), tǝrweás (Stokrooie), tǝrweę.s (Lummen), tǝrwias (Berg), tǝrwiøs (Henis), tǝrwię.s (Tongeren), tǝrwi̯as (Vlijtingen), tǝrwi̯ás (Zichen-Zussen-Bolder), tǝrwi̯áǝ(r)s (Zonhoven), tǝrwi̯ā.s (Berbroek, ... ), tǝrwi̯ārs (Hasselt), tǝrwi̯ē̜s (Tongeren), tǝrwi̯ǫs (s-Herenelderen), tǝrwēi̯s (Beverst), tǝrwēǝrs (Heusden, ... ), tǝrwē̜.rs (Zutendaal), tǝrwē̜rs (Tegelen), tǝrwīǝ.rs (Zonhoven), tǝrwīǝs (Beverst, ... ), tǝrwɛ̄.rs (Beringen), tewars [eggen]: tǝwē̜rs (Kronenberg), twars [eggen]: twi̯ás (Val-Meer), twē.s (Eisden, ... ), twē̜.rs (Lanaken), twē̜rs (Broekhuizen, ... ), twē̜ǝrs (Koersel), twarsaf [eggen]: twē̜rs˱āf (Velden), wars [eggen]: wē.s (Maasmechelen) Men egt een akker in de breedte om de ploegvoren te breken of om hem van onkruid te zuiveren. Meestal wordt de akker daarna ook nog eens in lengte geëgd. In de betrokken woordtypen hieronder verschijnen dwars, wars e.d. steeds met a als klinker, ook al beantwoordt aan de meeste dialectvarianten veeleer een type met e (dwers e.d.) of ee (dweers e.d.). Voor het werkwoordelijk deel eggen en de weglating daarvan bij de varianten zie men de toelichting op het lemma ''eggen''.' [JG 1a + 1b + 1c + 2c; N 11, 84b; N 11A, 176d + 189d; monogr.] I-2
overgebleven stuk grond boord: bōrt (Ospel) Een smalle strook land, overgebleven tussen twee baggerplassen. [I, add.] II-4
overgevoelig paard (een) gevoelige: gǝvø̄legǝ (Urmond), (een) kietelachtige: kītǝlętegǝ (Oost-Maarland), (een) krawellige: krǝwɛlegǝ (Tessenderlo  [(licht geraakt)]  ), (een) kreupele: krøpǝlǝ (Neeritter), (een) pijnlijke: pinlekǝ (Montfort), pinlǝkǝ (Meeswijk), (een) weke: węi̯kǝ (Blerick), (een) zure: zōrǝ (America, ... ), zūrǝ (Eigenbilzen, ... ), beuker: bø̄kǝr (Urmond, ... ), beukerd: bø̄kǝrt (Meeswijk), bruller: brylǝr (Opheers), gevoelig: gǝvø̜̄i̯lex (Sittard), grijzerd: gręi̯zǝrt (Broekhuizen  [(van grijzen?)]  ), grinser: grenšǝr (Maasmechelen), jammeraar: jǭmǝrē̜r (Welkenraedt), janker: ja.ŋkǝr (Hasselt), jaŋkǝr (Halen, ... ), jāŋkǝr (Ottersum), jāŋʔǝr (Kwaadmechelen), jenker: jeŋkǝr (Bocholt, ... ), jinkǝr (Kinrooi), jęŋkǝr (Meeuwen), junker: jøŋkǝr (Maasmechelen, ... ), junkerd: jø̄ŋkǝrt (Kanne), kakelaar: kē̜kǝlɛr (Bilzen), kakerd: kākǝrt (Meijel), karzeiker: karzeiker (Venray), keker: keker (Opheers), kēkǝr (Bokrijk), krawellig: krǝwęlęx (Rummen), kreupel: krø̄pǝl (Swalmen), krikkel: krekǝl (Tessenderlo), krīkǝl (Zolder), kwaker: kwākǝr (Hasselt, ... ), kwakerd: kwākǝrt (Roggel), kweker: kwēkǝr (Heel, ... ), kwē̜kǝr (Valkenburg), kwɛʔǝr (Lommel), kwɛ̄kǝr (Achel, ... ), kwekerd: kwēkǝrt (Baexem, ... ), kwieker: kwikǝr (Bilzen, ... ), kwīkǝr (Beverst, ... ), kwiekerd: kwīkǝrt (Heerlerheide), meek: mēk (Neeritter  [(zie meker)]  ), meker: mīkǝr (Lanklaar, ... ), minker: miŋkǝr (Tongeren  [(minken: janken)]  ), pijnlijk paard: pinlek pē̜rt (Stramproy), schreeuwer: skriǝvǝr (Paal), sxrii̯ǝu̯ǝr (Tessenderlo), sxriu̯ǝr (Koersel), sxrīu̯ǝr (Zolder) Paard dat bij het zien van mensen geluiden en bewegingen maakt, maar zonder kwaadaardigheid. [N 8, 94e] I-9
overgordijn draperie: draperie (Zonhoven), drāpəri (Beverlo), dràpperi-j (Opglabbeek), drápəri (Sint-Truiden), Fr. draperie  draperīē (Zonhoven), spelling Beverlo wbk.; \": naslag (stomme e)  draperie (Beverlo), gardijn: gardiŋ (Gulpen), gardèèn (Hasselt), gard‧iŋ (\'s-Gravenvoeren, ... ), jardiŋ (Bleijerheide, ... ), hoes veur hoes tösse de gesjeigelde gardijne hing e gipse blómmekörrefke Veur de gardijne brande zes keerse van ¯n sent Dee zit achter de gardijne: hij is de geheime aanstoker  gardijn (Maastricht), gordijn: gardēͅn (Sint-Truiden), gerdien (Sittard, ... ), gerdyn (Gronsveld), gerdèèn (Hasselt), goͅrdēͅi̯n (Lommel), goͅrdin (Blitterswijck, ... ), gərdeͅi̯n (Genk), gərdie:n (Roermond), gərdin (Gennep, ... ), gərdiŋ (Heerlen), gərdī.n (Herten (bij Roermond), ... ), gərdīn (Altweert, ... ), gərdɛ̝n (Kanne), \'ne Pluusje gerdien De gerdiene toetrèkke  gerdīē:n (Roermond), Achter de gerdiene gaon: gaan slapen Schón gerdien hebbe, már gén lakes: zich beter voordoen dan men is  gerdien (Castenray, ... ), D؉ët (d)e gerdijn ¯ns tou: schuif het gordijn even dicht  gerdijn (Zonhoven), trèk dë gërdainë tau; t és bautën al dónkël  gërdain (Tongeren), Verklw. gerdientje  gerdieng (Heerlen), Verklw. gordienke  gordien (Venlo), overgardijn: øvərjardiŋ (Bleijerheide, ... ), overgordijn: aovergerdien (Oirlo), ō.vərgərdīn (Boshoven, ... ), uəvərgərdīn (Altweert, ... ), rideau: rido (Maastricht), rideau-tje: Kiek ins achter de rido ¯t rido veel en de veurstelling waos aofgeloupe: toneelgordijn Ze höbbe hijj neve nuij ridoos opgehaange: venstergordijnen  ridoke (Maastricht), store (fr.): stōr (Sint-Truiden), stōͅr (Genk, ... ), stóór (Zonhoven, ... ), štōr (Bleijerheide, ... ), Fr. store  stoar (Hasselt), voorhang: vy(3)̄rhaŋk (Bleijerheide, ... ) Dun gordijn van gaas of andere fijne stof, dat vlak voor het raam hangt (gordijn, glasgordijn, vitrage) [N 79 (1979)] || gordijn || overgordijn || rideau || store || store, overgordijn || voorhang || voorhanggordijn III-2-1
overgronden, voorlakken bet grondverf overlopen: bɛ grǫnt˲vɛrǝf ø̄vǝrlūwpǝ (Jeuk), nog eens in de grondverf zetten: nǫx˱ ens˱ e dǝ grǫnt˲vɛrǝf ˲zętǝ (Gulpen), overgronden: ovǝrgrondǝ (Meijel), yǝvǝrgrondǝ (Klimmen, ... ), yǝvǝrgronjǝ (Heel), yǝvǝrgronǝ (Klimmen), yǝvǝrgroŋkǝ (Heerlen), ó̜vǝrgrōndǝ (Ottersum), ø̄vǝrgronjǝ (L426p  [Buchten]  ), overstrijken: øvǝrštrīxǝ (Kerkrade), voorlakken: vyǝrlakǝ (Klimmen), vørlakǝ (Tessenderlo), vø̄rlakǝ (Diepenbeek) Een tweede grondverflaag aanbrengen op het geschuurde en geplamuurde oppervlak. [N 67, 72c] II-9
overgrootmoeder overgrootmoeder: aovergrótmoēder (Castenray, ... ), aovergrötmoēder (Castenray, ... ), euvergroetmojer (Maastricht), yùvërgró’tmóiër (Tongeren), üvergroesmodder (Heerlen), overgross-moeder: uv’verjroeësmodder (Bleijerheide, ... ), overgross-moeder (du.): uv’verjroeësmodder (Kaalheide/Onderspekholz), tovergrootmoeder: tüvergroesmodder (Heerlen) bestemoe; overgrootmoeder || betovergrootmoeder [SGV (1914)] || overgrootmoeder III-2-2
overgrootvader ate: êtê (Diepenbeek), oudpa: auba (Valkenburg), overbestevader: üverbestevadder (Waubach), overgrootvader: aovergrótvader (Castenray, ... ), aovergrötvader (Castenray, ... ), euvergroetvajer (Maastricht), yùvërgró’tvôiër (Tongeren), øvərgrūt˃vōͅr (Sint-Truiden), overgross-vader: uv’verjroeësvadder (Bleijerheide, ... ) bestevaar; overgrootvader || grootvader, overgrootvader || overgrootvader [ZND m] III-2-2
overhalen ophalen: ophalen (Lommel), oppinnen: oppenǝ (Bilzen), optrekken: optrekken (Dilsen, ... ), opzetten: opsętǝ (Milsbeek), overzwikken: ø̜̄vǝrzwekǝ (Roggel), zwikken: zwekǝ (Maasbree) Het overleer op de leest om de rand van de binnenzool slaan en met een tang glad trekken. Het overleer, op de leest opgezet, slaat men, vooraan bij de neus beginnend, om de rand van de binnenzool en men trekt het dan met de rektang over de leest glad. Op die manier werkt men langs hak en zool, boord en kant af. Het overleer wordt voorlopig met speldnagels onder aan de binnenzool vastgezet, tot binnenzool, overleer en rand aaneengenaaid worden (Liedmeier, pag. 19). [N 60, 83a] II-10
overhands overhands: overhands (Ottersum), ovǝrhants (Horst), ovǝrhanš (Herten), yǝvǝrhants (Heerlen), ø̄vǝrhɛntš (Lutterade) Gezegd van naaien over de hand met dichte steken. [N 59, 66; N 62, 15a; Gi 1.IV, 30] II-7
overhandsen, omslingeren aannaaien: ānnɛjǝ (Reuver), ǭnni-jǝ (Eijsden), afnaaien: āfnēǝ (Nieuwstadt), afwerken: āfwerkǝ (Kesseleik), besteken: besteken (Houthalen), bǝstiǝ.kǝ (Zolder), omnaaien: omnęjǝ (Neeroeteren), omslingeren: omslingeren (Kesseleik), omšleŋǝrǝ (Geleen, ... ), ømsleŋǝrǝ (Meijel), ømšleŋǝrǝ (Meerssen, ... ), omsteken: omstęjkǝ (Bocholt), omštē̜kǝ (Doenrade), ømstē̜kǝ (Ottersum), ømstē̜kǝn (Neerpelt), ømstęǝkǝ (Hopmaal), omtroggelen: omtrogǝlǝ (Noorbeek), omwerpen: omwęrpǝ (Born, ... ), omwɛrpǝ (Reuver, ... ), ømwē̜rǝpǝ (Horst), ømwęrpǝ (Venlo), ømwɛrpǝ (Bleijerheide, ... ), ømwɛrǝpǝ (Weert), omzeulen: omzø̄lǝ (Grevenbicht / Papenhoven), omzomen: omzø̄mǝ (Schimmert), omzɛjmǝ (Meeuwen), ømzø̜jmǝ (Boorsem), overhands naaien: iǝvǝrants nē̜ǝ (Bilzen), ȳǝvǝrhants niǝ (Ransdaal), ø̄vǝrhants niɛjǝ (Rothem), ø̄vǝrhānts niǝ (Q088p  [Lanaken]  ), ø̄vǝrhē̜ntš nɛjǝ (Schinnen), ø̄vǝrshans nɛjǝ (Maastricht), ø̜̄vǝrhanjtjs nęjǝ (Echt), ø̜̄vǝrhants nęjǝ (Houthem, ... ), ø̜̄vǝrhantš nięjǝ (Grevenbicht / Papenhoven), ø̜̄vǝrhanš nęjǝ (Echt), ø̜vǝrhants nɛ̄jǝ (Meijel), ø̜vǝrhaŋs niǝnǝ (Bleijerheide), overhandsen: uvǝrhantsǝ (Weert), ȳvǝrhantsǝ (Bocholt), ǫvǝrhāntsǝ (Ottersum), oversteken: ięvǝrstɛ̄kǝ (Meeuwen), iǝvǝrstē̜kǝ (Bilzen), jø̜vǝrstɛ̄kǝ (Tongeren), jɛ̄vǝrstɛ̄kǝ (Eigenbilzen), oversteken (Hasselt, ... ), ȳvǝrstiǝkǝ (s-Gravenvoeren), ø̜jvǝrsti-jǝkǝ (Wellen), ø̜jvǝrstēkǝ (Jeuk), ø̜jvǝrstē̜kǝ (Loksbergen), ēvǝrstē̜kǝ (Opglabbeek), ēǝvǝrstēkǝ (Schulen), īvǝrstē̜kǝ (As), ōvǝrstēkǝ (Tessenderlo), ōvǝrstē̜kǝn (Achel), ǫjvǝrsti-jkǝ (Hoepertingen), ǫwǝrstēkǝn (Oostham), ɛvǝrstē̜kǝn (Munsterbilzen), overwerpen: ȳvǝrwęǝrpǝ (s-Gravenvoeren), ȳǝvǝrwęrpǝ (Ransdaal), øvǝrwęrǝpǝ (Montzen), øǝvǝrwē̜rǝpǝ (Eijsden), ø̄vǝrwɛrpǝ (Eisden, ... ), ø̄vǝrwɛrǝpǝ (Voerendaal), ø̜̄vǝrwɛrpǝ (Grevenbicht / Papenhoven, ... ), ø̜vǝrwęrpǝ (Bleijerheide) Overhandsen is bij elke steek de draad over de zoom toehalen, terwijl omslingeren het rafelen moet voorkomen. Voor overhandsen en omslingeren wordt wel dezelfde steek gebruikt, maar er zijn toch verschillen. Bij overhandsen is er sprake van twee lagen of twee stukken stof, bij omslingeren is er slechts sprake van één stuk stof; bij overhandsen is er sprake van het aan elkaar bevestigen van twee delen, bij omslingeren van beveiligen van de stofrand tegen uitrafelen. Beide begrippen zijn in dit lemma ondergebracht. [N 59, 66; N 59, 65; N 59, 67; N 62, 15a; N 62, 15b; N 62, 15c; Gi 1.IV, 30] II-7