e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
ploegmes leermachine: lę̄rmašiŋ (Wittem), lę̄rmǝšin (Schimmert), leermes: lę̄rmɛts (Neeritter), leerploeg: lę̄rplōx (Helden, ... ), mechaniekmes: mekanikmɛs (Sint-Truiden), ploeg: plux (Tessenderlo), plōx (Gulpen, ... ), ploegmes: ploegmes (Heythuysen), pluxmęs (Tessenderlo), plōxmɛts (Schimmert), riemenglijder: rę̄mǝglę̄jǝr (Gulpen, ... ), riemenmes: rę̄mǝmɛts (Klimmen), slede: šlęj (Heerlen), snijapparaat: snījapǝrāt (Weert), snijmachine: šni-jmǝšīn (Ransdaal), šnimašiŋ (Schaesberg), stelmes: štęlmɛts (Bleijerheide) Het werktuig waarmee men riemen snijdt. Het is een mes in koperen standaard dat men door een stuk leer heentrekt; aldus snijdt men riemen (Linssen, pag. 81). Zie afb. 73. [N 36, 28; N 36, 29a; N 36, 30] II-10
ploegschaaf groef-en-messingschaaf: gruf˱ɛnmɛseŋšāf (Reuver), groef-en-veerschaaf: grōf˱ɛnvē̜ršāf (Sint Odilienberg), klikschaaf: klekšāf (Dilsen, ... ), kliksxāf (Hasselt), (mv)  kleksxǭvǝ (Leopoldsburg), plancherschaaf: planšē̜sxǭf (Leopoldsburg), ploeg: plǫwx (Sittard), ploegschaaf: plōxš ̇āf (Roermond), plōxšāf (Eygelshoven, ... ) Een set van twee bijeenhorende schaven met vaste geleider, die wordt gebruikt om groeven en messingen aan planken te schaven. Zie ook afb. 41. De groefschaaf heeft een smalle beitel om de groef te schaven, terwijl de messingschaaf een brede beitel heeft met in het midden een inkeping ter breedte van de groefschaafbeitel. Ploegschaven bestaan in verschillende grootten. Zie ook de volgende twee lemmata. [N 53, 68a; monogr.] II-12
ploegschaar beitel: bęi̯tǝl (Putbroek  [(vroeger)]  ), dekplaat: dękplǭ ̝ǝt (Rijckholt), dikke schulp: dikǝ šø̜.lǝp (Riemst), groot schaar: groat šār (Krawinkel, ... ), grūǝt sxǭǝr (Waasmont, ... ), grūǝt šār (Ten Esschen), grote schalm: grūǝtǝ ša.lǝm (Bocholt), grote schulp: grou̯tǝ sxø̜.lǝp (Zepperen), gruǝtǝ sxø̜lǝp (Borlo, ... ), grūtǝ skø̜lǝp (Gingelom, ... ), grǫu̯tǝ skø̜.lǝp (Heers), grǫu̯tǝ sxø̜.lǝp (Alken, ... ), grǫu̯tǝ šø̜.lǝp (Vechmaal, ... ), ijzer: ē̜.zǝr (Beringen, ... ), ē̜zǝr (Heppen, ... ), klauw: klau̯ (Mechelen), klein mes: klęi̯n mɛ̄ ̝.s (Kerniel), klein schaar: klēn šār (Ten Esschen), klein schulpje: klɛ̄ sxø̜lǝpkǝ (Zelem), kleine: klęi̯n sxø̜.lǝp (Ulbeek), mes: mes (Kortenbos, ... ), mē̜.s (Bommershoven, ... ), męs (Kerkhoven, ... ), mɛ.s (Achel, ... ), mɛs (Beverst, ... ), mɛts (Bleijerheide, ... ), mɛ̄.s (Groot-Gelmen, ... ), onderschaard: øndǝrsxārt (Merselo), ploegbeitel: plōx˱bęi̯.tǝl (Opitter), ploegijzer: [ploeg]˱ē̜.zǝr (Beringen, ... ), [ploeg]˱ē̜zder (Nieuwerkerken), [ploeg]˱ē̜zǝr (Berverlo, ... ), [ploeg]˱ęi̯zǝr (Lommel), [ploeg]˱ī.zǝr (Amby, ... ), ploegmes: [ploeg]mę ̞ts (Mheer, ... ), [ploeg]męs (Kwaadmechelen), [ploeg]mɛ.s (Achel, ... ), [ploeg]mɛs (Berverlo, ... ), [ploeg]mɛts (Beegden, ... ), [ploeg]mɛ̄.s (Sint Huibrechts Lille), [ploeg]mɛ̄s (Hamont), ploegschaar: [ploeg]sxār (Afferden, ... ), [ploeg]sxǭr (Heijen, ... ), [ploeg]šār (Amby, ... ), [ploeg]šǭr (Lanaken), ploegschaar (Eupen), ploegschaard: [ploeg]sxārt (America, ... ), [ploeg]šā.rt (Helden, ... ), [ploeg]šārt (Horn, ... ), ploegschaars: [ploeg]sxārs (Boshoven, ... ), [ploeg]šā.rs (Ophoven), [ploeg]šārs (Heel, ... ), ploegschalm: [ploeg]sxa.lǝm (Hechtel, ... ), [ploeg]ša.lǝm (Bree, ... ), ploegscheer: [ploeg]sxē(ǝ)r (Aalst, ... ), [ploeg]sxē̜r (Neerpelt), [ploeg]sxīǝr (Hamont, ... ), [ploeg]sxɛ̄r (Berverlo, ... ), [ploeg]šēr (Mopertingen, ... ), [ploeg]šīr (Maastricht, ... ), [ploeg]šīǝr (Beegden, ... ), ploegschelp: plǫxsxɛlǝp (Rummen), ploegschulp: [ploeg]sxø̜.lǝp (Borgloon, ... ), [ploeg]sxø̜lǝp (Halen, ... ), [ploeg]sxę.lǝp (Stokrooie), [ploeg]šø̜.lǝp (Bilzen, ... ), ploegsnede: ploegsnede (Engelmanshoven, ... ), puntschaard: pø.ntsxārt (Lottum), schaar: skǫ ̝ǝr (Jeuk, ... ), skǭr (Buvingen), skǭǝr (Vorsen), sxār (Aijen, ... ), sxō ̞ǝr (Gingelom, ... ), sxǫǝr (Jeuk, ... ), sxǭr (Boekhout, ... ), sxǭǝr (Hamont, ... ), šā.r (Einighausen, ... ), šār (Amby, ... ), šārǝ (Wessem), šō ̞r (Heugem, ... ), šǭ ̝ǝr (Gronsveld, ... ), šǭr (Oost-Maarland, ... ), schaard: sxā.rt (Kronenberg, ... ), sxārt (America, ... ), šā.rt (Boukoul, ... ), šārt (Baarlo, ... ), schaarmes: šārmɛts (Ulestraten), schaars: sxārs (Eind, ... ), sxǭrs (Hamont), šā.rs (Kessenich, ... ), šārs (Baexem, ... ), schaartje: šē̜rtjǝ (Maasniel), schalm: sxa.lǝm (Achel, ... ), sxalǝm (Koersel, ... ), ša.lǝm (As, ... ), scheer: scheer (Hoepertingen), sxīǝr (Blerick), sx˙ē̜ǝr (Zonhoven), šīǝr (Schinveld), scheermes: sxē̜ǝrmɛs (Zonhoven), schelp: še.lǝp (Piringen), šęlǝp (Loksbergen), schulp: skø̜.lǝp (Heks, ... ), skø̜lǝp (Gingelom), sxø.lǝp (Wellen), sxø̜ ̞.lǝp (Berlingen), sxø̜.ljǝp (Sint-Lambrechts-Herk), sxø̜.lǝp (Alken, ... ), sxø̜lǝp (Aalst, ... ), sxę.lǝp (Berbroek, ... ), šxø̜lǝp (Zonhoven), šø̄.lǝp (Kanne), šø̜.lǝp (Berg, ... ), šø̜.rǝp (Berg, ... ), šę.lǝp (Beverst, ... ), schulpmes: šø̜.lǝpmɛs (s-Herenelderen), šę.lǝpmes (Munsterbilzen), snede: sne ̝i̯ (Bommershoven, ... ), snede (Achel, ... ), snei̯ (Sint-Truiden), snei̯.ǝ (Rukkelingen-Loon, ... ), snē (Berverlo, ... ), snē. (Kuringen), snē.(ǝ) (Gelinden), snē.ǝ (Stevoort, ... ), snēi̯ (Herderen, ... ), snē̜i̯ (Maaseik), snęi̯ (Borgloon, ... ), snęi̯(ǝ) (Boekhout), snęi̯.ǝ (Heers, ... ), snī (Heks, ... ), snī.t (Beverst  [wellicht een variant van het type snit]  ), snɛ ̝i̯ (Berlingen), snɛ̄ ̝i̯ (Kuttekoven), snijder: snē ̞ǝr (Borgloon), šnīǝr (Schinveld), snijmes: snijmes (Herk-de-Stad), snęi̯mɛts (Vroenhoven), šnīi̯mɛts (Kerkrade), snijschalm: snīša.lǝm (Dilsen), steunschaardje: stø̄nsxęrtjǝ (Lottum), vaste schalm: vastǝ sxa.lǝm (Meeswijk), wentelschaars: wenjtjǝlšārs (Panningen), wissel: wesǝl (Neer, ... ) Het mesvormig ploegonderdeel dat bij het ploegen de voor van onderen lossnijdt. Het spitse uiteinde hiervan zit voor op de punt van de ploegzool. Oude keerploegen hadden een pijl- of hartvormige schaar; in aansluiting daarop werd links of rechts van de ploegzool het riester aangebracht. Bij andere oude ploegtypen was de schaar een licht gebogen driehoekige plaat, waarop een verstelbaar riester aansloot. Het snijdend onderstuk van deze schaar kon ook een afneembaar onderdeel zijn. Het door schaar en riester gevormde geheel was in dat geval drieledig. Bij latere ploegen zijn het riester en het daaraan voorafgaande, niet-snijdende deel van de oude schaar vervangen door een groot gebogen blad. Onder aan dit blad is de snede bevestigd. Van de onderstaande benamingen zijn grote en dikke schulp, grote schalm en groot schaar van toepassing op de oude driehoekige schaar en/of op de latere combinatie van mes en blad. Dit geldt in veel gevallen ook voor schulp, schalm en schaar. Voor wat (ploeg)mes en enige andere termen betreft, zie men ook wat aan het einde van het lemma kouter is opgemerkt. [JG 1a + 1b + 2c; JG 2a-1, 3; JG 2b-4, 2b; A 26 , 5 ; Lu 4 , 5 ; N 11, 31.I.b + 38; N 11A, 85c + 87a + 88a + 89a; L 1a-m; L 28, 40] I-1
ploegschei, ploegzuil balk van het hoofd: bálǝk ˲ván t hyǝt (Kerkhoven), boorden: biǝrt (Hasselt  [(twee ijzeren verbindingsstaven tussen ploegboom en ploegzool - enkelvoud: bō˱rt)]  ), grietschei: grētšęi̯ (Meeswijk), grindel: gręndǝl (Bokrijk), grindelbred: greŋǝlbrē̜t (Geulle, ... ), grindelstuk: greŋǝlštøk (Margraten  [(ijzeren verbindingsstuk tussen schaar en riester enerzijds en de ploegboom anderzijds)]  ), groenschei: grȳnšęi̯ (Riemst), grēnšɛi̯ (Gellik), grīnšē (Heesveld-Eik, ... ), grīnšɛi̯ (Hees, ... ), groentschei: grø ̞ntšęi̯ (Smeermaas), grote schei: grūǝtǝ šęi̯ (Bocholt), hoofdschei: hitsxē (Hasselt), hytsxē (Stokrooie), hytsxɛ̄ (Beringen), hęxtšęi̯ (Meeuwen), kopijzer: kǫp˱ī.zǝr (Rekem), ploegschei: [ploeg]sxei̯ (Neerpelt), [ploeg]sxāi̯ (Berverlo, ... ), [ploeg]sxē (Donk, ... ), [ploeg]sxēi̯ (Eksel), [ploeg]sxęi̯ (Kesseleik, ... ), [ploeg]sxɛ̄ (Peer, ... ), [ploeg]šęi̯ (Bocholt, ... ), ploegspie: plūxspi (Halen), raam: rām (Kinrooi  [(het door hoofd en staart gevormde kader)]  ), schaardstang: šārtštaŋ (Haelen), schalmschei: sxa.lǝmsxęi̯ (Wijchmaal), scheen: šē̜n (Maasmechelen), schei: skē̜i̯ (Opheers), skęi̯ (Aalst), sxei̯ (Sint-Lambrechts-Herk, ... ), sxái̯ (Oostham), sxāi̯ (Kwaadmechelen, ... ), sxē (Godschei, ... ), sxē. (Zonhoven), sxē̜ (Heusden, ... ), sxē̜i̯ (Hamont), sxęi̯ (Aalst, ... ), sxǭǝi̯ (Kwaadmechelen), sxɛi̯ (Lommel), šei̯ (Lauw  [(van ijzer)]  , ... ), šei̯. (Beverst), šxēi̯ (Zonhoven), šē (Oud-Winterslag, ... ), šē. (Diepenbeek, ... ), šēi̯ (Berg, ... ), šē̜i̯ (Bocholt, ... ), šęi̯ (As, ... ), šɛi̯ (Kanne, ... ), šɛ̄i̯ (Mechelen), slofsteun: slofstø̄n (Velden), steun: stø̄n (Aijen, ... ), štø̄n (Simpelveld, ... ), steunbalk: štø̄nbalǝk (Rijckholt), steunijzer: stø̄nīzǝr (Berg), stuk: støk (Neerpelt), verbindingsbalk: vǝrbe.ndeŋs˱balǝk (Lottum), vǝrbeŋdeŋs˱balǝk (Sevenum), zuil: zȳl (Helden) De ploegschei, -stut of -zuil is het balkje dat de voorste verbinding vormt tussen de ploegboom en het ploeghoofd of de ploegzool. Samen met het onderstuk van de staart houdt de ploegschei de ploegboom en de ploegzool in een min of meer evenwijdige stand. In dit lemma zijn die termen opgenomen, welke de ploegschei als zodanig aanduiden. Dit onderdeel blijkt lang niet overal een naam te hebben gehad. In sommige gevallen is een term die voor een bepaalde plaats werd opgegeven als benaming voor zowel ploegschei als ploeghoofd, overgebracht naar het volgende lemma. Daar wordt ook vermeld in welke plaatsen men een bepaalde term gebruikte voor schei en zool tezamen. [JG 1b + 1b; N 11, 31.I.h; N 11A, 84e] I-1
ploegslede, egslede [slet] met wieltjes: de opmerking bij slet / sled / slit / slid geldt ook voor het [...]-gedeelte van dit type  slęt met wilkǝs (Tessenderlo), blok: blǫk (Ellikom, ... ), bolderwagen: bó̜ljdǝrwā.gǝ (Ophoven), bǫldǝrwā.gǝ (Maaseik), bǫldǝrwāgǝ (Susteren), brabanderslede: brǫǝbɛndǝršlɛi̯ (Bocholtz), brabanderslit: brǭǝbɛndǝršlit (Bocholtz), eegblok: ęi̯x˱blǫk (Meeuwen, ... ), ę̄x˱blǫk (Bree), eegdsleep: ēxtšlęi̯.p (Panningen  [(was ter plaatse echter niet gebruikelijk)]  ), eegslede: ę̄xslęi̯ (Wolder / Oud-Vroenhoven / Wiler), ę̄xšlęi̯ (Baarlo, ... ), eegsleep: ę̄xšlęi̯p (Tegelen), egeslede: ę̄gǝšlęi̯ (Beek, ... ), egesleep: ę̄gǝslę̄i̯p (Aijen), eggeslede: ęgǝslęi̯ (Kronenberg, ... ), eggeslui: ęgǝslø̜i̯ (Milsbeek, ... ), egslede: ęxslęi̯ (Gennep, ... ), geschierwagen: gǝšērwāgǝ (Herkenbosch), getuigwagen: gǝtȳxwāgǝ (Tungelroy), grote slede: grōtǝ šlęi̯ (Maasniel), houten slede: hōtǝ slēi̯ (Beverst  [(voor de eg)]  ), houtslit: (mv hōtsšlitǝ)  hōtsšlit (Eygelshoven), kar: kar (Bocholt), karretje: kārkǝ (Oud-Waterschei  [(vierwielig)]  ), kɛrkǝ (Hoensbroek), karslede: kārslē (Koersel), kɛ̄rslē (Paal), kleine raadjes: klęi̯n rę̄tjǝs (Herten), kroddelwagel: krǫdǝlwāgǝl (Puth), onderstel: oŋǝrstęl (Weert), ploegbalk: plōx˱balǝk (Bree  [(onder de schaar aangebracht)]  ), ploegblok: [ploeg]˱blǫk (Bree, ... ), ploegekarretje: plōgǝkɛrkǝ (Venlo), ploegelorrie: plōgǝlǫri (Munstergeleen), ploegeraadje: plōgǝrę̄tjǝ (Boekend, ... ), ploegeslede: plōgǝšlęi̯ (Beek, ... ), ploegesleep: plōgǝslęi̯p (Velden), ploegetram: plōgǝtram (Blerick  [(vroeger)]  ), ploegewagel: plōgǝwãgǝl (Guttecoven  [(driewielig)]  ), ploegkar: plōxkar (Bree), ploegkarretje: [ploeg]karkǝ (Kronenberg), [ploeg]karǝkǝ (Aijen, ... ), [ploeg]kɛrkǝ (Tungelroy), ploegrad: pluxrat (Merselo), ploegrader: plōxrãr (Noorbeek, ... ), ploegradje: [ploeg]rɛ ̝tjǝ (Kronenberg, ... ), [ploeg]rɛtjǝ (Milsbeek, ... ), ploegradjes: pluxrɛ ̝tjǝs (Oirlo), ploegrol: [ploeg]rǫl (Achel, ... ), ploegschoen: plōxšōn (Obbicht), ploegskarretje: plōxskɛrkǝ (Hoensbroek), ploegslede: [ploeg]sliǝ (Eksel), [ploeg]slē (Hamont, ... ), [ploeg]slęi̯ (Geulle, ... ), [ploeg]slɛi̯ (Veldwezelt), [ploeg]šl ̇ɛi̯ (Cadier, ... ), [ploeg]šlei̯ (Reijmerstok), [ploeg]šlēi̯ (Oirsbeek), [ploeg]šlęi̯ (Baarlo, ... ), ploegsleep: [ploeg]slęi̯.p (Kronenberg, ... ), [ploeg]slęi̯p (Nederweert, ... ), [ploeg]slę̄i̯p (Horst), [ploeg]šlēp (Hoensbroek, ... ), [ploeg]šlęi̯.p (Helden, ... ), [ploeg]šlęi̯p (Buchten, ... ), ploegsleepje: pluxslępkǝn (Neerpelt), ploegsleepradje: plōxslę̄i̯prę ̞tjǝ (Horst), ploegsleur: pluxsløi̯ǝr (Halen), ploegslof: [ploeg]slof (Blitterswijck, ... ), ploegslooi: [ploeg]sloi̯ (Heers, ... ), [ploeg]slǫi̯ (Borgloon), ploegslooitje: pluxslǫi̯kǝ (Vliermaalroot  [(wentelploeg)]  ), ploegslui: [ploeg]slø̄ (Mielen-boven-Aalst), [ploeg]slø̜i̯ (Jeuk, ... ), ploegsrullen: plǫu̯xsrø̜lǝ (Einighausen), ploegswagel: plōxswãgǝl (Neerbeek), ploegswageltje: plǫu̯xswę̄gǝlkǝ (Einighausen), ploegvoet: plux˲vut (Leopoldsburg), ploegwagel: [ploeg]wãgǝl (Sittard, ... ), [ploeg]wā.gǝl (Dilsen, ... ), [ploeg]wǭ.gǝl (Lanaken), ploegwageltje: [ploeg]wøę̄gǝlkǝ (Romershoven), [ploeg]wē.gǝlkǝ (Boorsem, ... ), [ploeg]wę̄.gǝlkǝ (Grote-Spouwen, ... ), ploegwagen: [ploeg]wā.gǝ (Maaseik  [(ook voor de eg)]  , ... ), [ploeg]wāgǝ (Buchten  [(ook voor de eg)]  , ... ), ploegwagentje: [ploeg]wę̄gǝntjǝ (Tegelen), [ploeg]wę̄gǝskǝ (Melick), raadjes: rę̄.tjǝs (Boukoul, ... ), rad voor achter aan de ploeg: rat ˲vø̜r āxtǝr án dǝ plux (Mook), radje: rɛtja (Middelaar), roddelaar: rǫdǝlīǝr (Montfort), rol: rǫl (Rijckholt), rol[slet]: de opmerking bij slet / sled / slit / slid geldt ook voor het (...)-gedeelte van dit type  rǫlslęt (Tessenderlo), rullen: rø ̞lǝ (Margraten), schalm: šalǝm (Guttecoven), schraag: šrāx (Stein  [(voor de ploeg)]  ), slede: s(ǝ)lēi̯ (Kermt), slei̯ (Gelinden, ... ), sleǝ (Hechtel), sliǝ (Hechtel, ... ), sli̯ęx (Spalbeek), slē (Beringen, ... ), slē(i̯) (Achel, ... ), slēi̯ (Berbroek, ... ), slēx (Riemst, ... ), slēǝ (Kermt), slęi̯ (Achel, ... ), slęx (Kwaadmechelen, ... ), slę̄i̯ (Gingelom, ... ), slī (Berverlo), slɛi̯ (Gellik, ... ), slɛ̄i̯ (Kanne), šl ̇ęi̯ (Melick), šlei̯ (Mechelen), šlēi̯ (Brunssum, ... ), šlęi̯ (Baexem, ... ), šlęi̯. (Sittard), šlę̄i̯ (Bocholtz, ... ), šlɛi̯ (Eijsden, ... ), sledeplaat: šlęi̯plǭt (Smeermaas  [(voor de eg)]  ), slederaadjes: šlęi̯rę̄tjǝs (Haelen), slederader: šlęi̯rãi̯ǝr (Haelen), sleep: slē.p (Houthalen), slęi̯.p (Achel, ... ), slęi̯p (Eind, ... ), slę̄.p (Helchteren), slę̄i̯p (Milsbeek, ... ), slę̄p (Merselo  [(eg)]  , ... ), slīǝp (Halen), slɛ ̝i̯.p (Geistingen, ... ), slɛ̄.p (Peer), šlēf (Bocholtz  [(eg)]  ), šlēp (Brunssum, ... ), šlęi̯.p (Baarlo, ... ), šlęi̯p (Einighausen, ... ), šlę̄p (Limbricht, ... ), sleepblok: slē(i̯).p˱blǫk (Wijchmaal), slęi̯.p˱blǫk (Opglabbeek, ... ), sleepbred: slęi̯p˱bret (Lottum  [(eg)]  ), sleephout: slē.phō.t (Heers  [(eg)]  , ... ), slēphōt (Boekhout  [(eg)]  ), slęi̯.p(h)ǫu̯.t (Maasmechelen  [(ploeg)]  ), slęi̯.pǫu̯.t (Boorsem  [(oude ploeg)]  , ... ), slęi̯phǫu̯t (Berg  [(eg)]  , ... ), slęi̯pōt (Borlo  [(eg)]  , ... ), slęi̯pǭǝt (Gingelom  [(eg)]  ), slęi̯ǝ.phō.t (Zepperen  [(eg)]  ), slę̄phōt (Oost-Maarland  [(eg)]  ), šlē ̞ǝphōt (Hoensbroek  [(eg)]  ), šlēfhō ̞ts (Bleijerheide  [(ploeg)]  , ... ), šlēfhōts (Simpelveld  [(ploeg)]  ), šlēphō.t (Waubach), šlēphōt (Heerlen, ... ), šlēphǫu̯t (Heerlerheide  [(ploeg)]  , ... ), šlęi̯phǫu̯t (Beek  [(eg)]  , ... ), šlę̄i̯phō ̞u̯t (Mechelen), šlę̄phǭt (Noorbeek, ... ), sleepijzer: šlēp˱īzǝr (Hoensbroek, ... ), sleepje: slęi̯pkǝ (Eisden), sleepkar: slę̄i̯pkar (Aijen), sleepkarretje: slęi̯pkɛrkǝ (Grathem), sleeprad: slę̄i̯prat (Aijen), sleepslooi: slēǝpslōi̯ (Wellen), sleepslui: slęi̯pslø̜i̯ (Borlo), slę̄i̯pslø̜̄i̯ (Niel-Bij-Sint-Truiden), sleepwageltje: sleepwageltje (Rotem), sleepwagen: slēpwāgǝ (Kiewit), sleetje: slei̯kǝ (Beverst  [(wentelploeg)]  ), slīkǝ (Zonhoven), slēi̯kǝ (Achel), slēkǝ (Godschei), slęi̯kǝ (Diepenbeek  [(wentelploeg)]  , ... ), slęxskǝ (Kwaadmechelen), slepenhout: šlęi̯pǝnou̯.t (Eisden  [(vroeger)]  ), sleper: slę̄pǝr (Eksel, ... ), slet / sled / slit / slid: slet (Beringen, ... ), aan welk(e) van dit viertal typen de daaronder vermelde varianten beantwoorden is - zonder hun meervoudsvorm - niet uit te maken  slęt (Beringen, ... ), slets/ slits: slęts (Halen), sleur: sløi̯ǝr (Halen), slø̄r (Paal), slēr (Kiewit), slit: šlet (Bocholtz), šlit (Bleijerheide  [(voor de eg)]  ), slob: šlup (Jabeek), slof: slof (Aijen, ... ), sluf (Montfort), slǫ.f (Achel), šlof (Ulestraten  [voorsteun van de ploegslede]  ), šluf (Baexem), slooi: sloi̯ (Berg, ... ), slōi̯ (Alken, ... ), slǫi̯ (Batsheers, ... ), slooitje: sloi̯kǝ (Ketsingen, ... ), slōi̯kǝ (Engelmanshoven), sloop: slø̄p (Wolder / Oud-Vroenhoven / Wiler), šlø̄p (Doenrade  [(eg)]  ), sloophout: sløi̯.phǫu̯.t (s-Herenelderen  [(eg)]  ), slø̄.phō.t (Val-Meer  [(eg)]  , ... ), slø̜i̯.phǫu̯.t (Tongeren  [(eg)]  ), slø̜i̯phōt (Vorsen  [(eg)]  ), slui: sløi̯ (Boekhout, ... ), sløę̄i̯ (Gingelom, ... ), sløę̄i̯s (Rummen  [deze opgave lijkt een contaminatie van slui en slets]  ), sløę̄ǝi̯ (Rummen), slø̄ (Halen, ... ), slø̄i̯ (Kozen, ... ), slø̜i̯ (Aalst, ... ), sluitje: slø̜i̯kǝ (Vorsen), stoeltje: stilkǝ (Peer  [(bij wentelploeg)]  ), tram: tram (Limbricht, ... ), transportkas: transpǭrtkas (Lommel), transportradjes: transpǫrtrɛ ̝tjǝs (Lottum), transportwiel: transportwiel (Ittervoort), wageltje: wøę̄gǝlkǝ (Zichen-Zussen-Bolder), wē.gǝlkǝ (Neerharen), wę̄gǝlskǝ (Meldert), wę̄gǝlšǝ (Sint-Pieters-Voeren), wagen: wāgǝ(n) (Hamont) Dit lemma bevat de benamingen voor zowel het wagentje, de slede of een combinatie van beide, waarop men de ploeg en/of de eg naar het land vervoerde, als de kleine slede of het wielenstel c.q. het wieltje dat men onder de ploegzool van een karploeg, zoals de latere wentelploeg (wentelploeg), aanbracht om deze over de weg te kunnen verplaatsen. [N 11, 77a + b; N 11A, 101a + b; N 18, 144; N J, 9; JG 1a + 1b + 1d + 2c; JG 2a-1, 5; monogr.] I-1
ploegsnede aardrug: ę̄rtrøk (Maasniel), aardwal: ę̄rtwal (Blerick), achtervoor: axtǝrvǫu̯r (Runkelen), akkervoor: akǝr[voor] (Cadier, ... ), bijeenslag: bi`ęi̯nšlāx (Klimmen), bouwvoor: buu̯[voor] (Gulpen), bǫu̯[voor] (Achel, ... ), bult: bø̜ltj (Munstergeleen), geakkerde voor: gǝakǝrdǝ [voor] (Diepenbeek, ... ), gedraaide voor: gǝdrɛ̄dǝ vōǝr (Beverst), geploegde voor: gǝplogdǝ [voor] (Houthalen), gǝplōgdǝ [voor] (As, ... ), groezels: grōzǝls (Waasmont), heuvel: hȳvǝl (Waubach), kluiten: klȳtǝ (Lutterade), losse voor: lǫ.se [voor] (Simpelveld), lǫsǝ [voor] (Blerick, ... ), mooi gevoord: mǫi̯ gǝvōrt (Mook), opgebouwde voor: ǫp˲gǝbǫu̯dǝ vōr (Tegelen), opgeworpen drek: ǫp˲gǝwo ̝rǝpǝ drɛ ̝k (Schinveld), overslag: īǝvǝrslãx (Bree), ploegrug: plōxrøk (Echt, ... ), plōxrø̜k (Maaseik), ploegsnede: ploxsnē (Lummen), ril: rel (Herten), rug: røk (Gulpen, ... ), røq (Einighausen), røx (Aijen), rø̜k (Guttecoven, ... ), rø̜x (Kaulille), ręq (Opglabbeek), rug van de voor: røx ˲van dǝ vōr (Leunen), rugbed: røqbęt (Rumpen), schol: šǫl (Bingelrade), schoor: šōr (Hoensbroek), šǭr (Jabeek), snede: sniǝ (Neerpelt), snē (Kwaadmechelen), snēi̯ (Lommel), snę̄i̯ (Kaulille), te hoog gevoord: tǝ hōx ˲gǝvōrt (Mook), toe√´ voor: tǫu̯ [voor] (Gelieren Bret, ... ), versgeploegde voor: vǫrs˲gǝplōgdjǝ vǭr (Heythuysen), voor: [voor] (Blerick, ... ), voor die deruit ligt: vōrdi dǝryt let (Siebengewald), voor die om is: [voor] dęi̯ em ęs (Munsterbilzen), [voor] dę̄ øm ęs (Zonhoven), wal: wal (Swalmen  [(mv wɛl)]  , ... ), walǝ (Nunhem) De omgeploegde voor of ploegsnede is de smalle strook aarde die in één ploeggang is afgesneden en omgekeerd: de losgeploegde reep aarde, waarmee de vorige ploeggeul gevuld werd. [N P, 11b, N 11A; 129c; JG 1a] I-1
ploegstaart arm: ɛrǝm (Gingelom, ... ), dobbele staart: dubǝlǝ [staart] (Simpelveld), dǫbǝlǝ [staart] (Heythuysen, ... ), dubbelde ploegstaart: dø̜bǝldǝ pluxstart (Siebengewald), dubbele ploegstaart: dø̜bǝlǝ [ploegstaart] (Aijen, ... ), dubbele staart: dø̜bǝlǝ start (Mook), gestel: gǝštęl (Waubach  [(het onderste en het bovenste deel van de staartbalk)]  ), hand: hant (Jeuk), hã.nt (Montenaken  [(niet meer gebruikelijk)]  ), ploegestaart: plōgǝstárt (Lottum), plōgǝštart (Mheer), plǫu̯gǝštart (Sittard), ploegstaart: [ploeg]start (Aijen, ... ), [ploeg]stat (Berbroek, ... ), [ploeg]stert (Molenbeersel), [ploeg]stárt (Horst, ... ), [ploeg]stát (Bommershoven, ... ), [ploeg]stēǝrt (Loksbergen, ... ), [ploeg]stɛ(r)t (Koersel), [ploeg]stɛrt (Baexem, ... ), [ploeg]stɛt (Berverlo, ... ), [ploeg]štart (Guttecoven, ... ), [ploeg]štats (Simpelveld), [ploeg]štɛrt (Baarlo, ... ), ploegstutz/-stots: plōxštuts (Simpelveld), ploegstuur: ploegstuur (Halen), staart: sta.rt (Achel, ... ), start (As, ... ), stat (Aalst, ... ), stá.t (Hasselt), stárt (America, ... ), stát (Bommershoven, ... ), stę̄rt (Heugem), stɛrt (Beringen, ... ), stɛt (Halen, ... ), stɛ̄rt (Achel), štart (Beek, ... ), štats (Bleijerheide, ... ), štɛrt (Baarlo, ... ), staart van de ploeg: stárt ˲van dǝ plōx (Lottum), staartboom: stárt˱būǝm (Horst), stutz-/stotsijzer: štutsīzǝr (Margraten), stutz/stots: štu.ts (Mechelen, ... ), štuts (Margraten, ... ) Het schuin naar achteren staande hout of ijzer, dat achter aan de ploegboom is bevestigd, van boven uitloopt in of voorzien is van een handvat en dat dient om de ploeg te besturen. [JG 1a + 1b; N 11, 31.I.i + j; N 11A, 84h; monogr.] I-1
ploegstok aardstoker: ę̄rtstø̄.kǝr (Achel, ... ), ɛtsty?ǝr (Lommel), afschrobber: ãfšrabǝr (Klimmen), akkergaffel: ákǝrgafǝl (Vorsen), akkerkuil: akǝrkyl (Klimmen, ... ), akkerstek: a.kǝrstɛk (Hees, ... ), akǝrstɛk (As, ... ), akǝrštɛk (Gronsveld, ... ), á.kǝrstɛ ̝k (Overrepen), á.kǝrstɛk (Martenslinde, ... ), ákǝrstęk (Bommershoven, ... ), ákǝrstɛ ̝k (Jesseren, ... ), ákǝrstɛk (Aalst, ... ), akkerstekje: akǝrštɛkskǝ (Gronsveld), akkerstok: akǝrstǫk (Leopoldsburg), ákǝrstǫk (Beringen, ... ), áʔǝrstǫk (Kwaadmechelen, ... ), ɛgǝrsto ̝k (Kwaadmechelen), ɛqǝrstǫk (Kerkhoven), bouwgeerd: bǫu̯gęrt (Gennep, ... ), eerstek: nērstɛk (Leuken, ... ), eerstok: ę̄rstǫk (Kerkhoven), eerstoker: (h)ērstø̄.kǝr (Neerpelt), ēǝrstø̄.kǝr (Overpelt), ɛi̯ǝrstø̄ǝ?ǝr (Lommel), eikstoker: ękstø̄ǝ?ar (Lommel), gaffel: gafǝl (Heythuysen), gaffeltje: gɛfǝlkǝ (Waubach, ... ), klampstek: klampstɛk (Maasmechelen), kouterstek: kǫu̯.tǝrstɛk (Meeswijk), kulterstek: kø̜ljtǝrštɛk (Holtum), kø̜ltjǝrstɛk (Stein), mestgaffel: [mest]˲gafǝl (Leopoldsburg), mestgaffeltje: [mest]˲gɛfǝlkǝ (Kanne, ... ), mestgeerd: [mest]˲gę̄rt (Ospel), mestkluppel: [mest]klø̜pǝl (Holtum, ... ), meststek: [mest]stɛk (Dilsen, ... ), meststeker: [mesl]stę̄ʔǝr (Lommel), meststok: [mest]stǫk (Leopoldsburg), meststoker: [mest]støę̄kǝr (Urmond), [mest]štøę̄kǝr (Mechelen), mik: mek (Velden), ploegestek: plōgǝstɛk (Nunhem), ploegkluppel: [ploeg]klø̜pǝl (Swalmen, ... ), ploegschup: [ploeg]sxøp (Milsbeek, ... ), ploegschupje: [ploeg]sxøpkǝ (Ottersum), ploegstek: [ploeg]stɛk (As, ... ), [ploeg]štɛk (Baarlo, ... ), ploegstok: [ploeg]stǫk (Aijen, ... ), [ploeg]štǫk (Helden, ... ), ploegstoker: [ploeg]støę̄kǝr (Milsbeek, ... ), [ploeg]stø̄.kǝr (Hamont), [ploeg]stø̄kǝr (Middelaar), [ploeg]stǫu̯kǝr (Sint-Truiden), [ploeg]štyǝkǝr (Ransdaal), ploegvork: [ploeg]˲vø̜rǝk (Velden), [ploeg]˲vǫrǝk (Maasniel), schrabber: šrabǝr (Klimmen), stek: stɛk (Berg, ... ), štɛk (Baexem), stokelaar: štøǝkǝlę̄r (Noorbeek, ... ), stoker: støę̄i̯kǝr (Maasmechelen, ... ), stø̄.kǝr (Achel, ... ), stø̄i̯kǝr (Sint Pieter), štøǝkǝr (Brunssum), štø̄kǝr (Schaesberg), stokerstek: štøę̄kǝrštɛk (Neer), stookstek: stø̜i̯.kstɛk (Dilsen), štø̄kštɛk (Nieuwenhagen), štȳǝkštɛk (Rijckholt), stoter: stø̄ǝtǝr (Baexem), voorstek: vǭ ̝rstɛk (Eisden  [(gevorkt)]  ), vorestek: vǭrǝstɛk (Haelen) Vroeger had men bij het ploegen een stok in de hand om mest en aarde die zich aan het kouter en andere werkende delen van de ploeg hadden vastgezet te verwijderen, om mest in de voor te duwen, om aardkluiten te breken, om de paarden aan te drijven en om er bij het ploegen op te steunen. Dat was een 1 à 1.5 meter lange stok die ofwel - uit een daarvoor geschikte tak gesneden - een gaffelvormig uiteinde had, ofwel van een schopje was voorzien, ofwel van onderen was aangepunt. Hier en daar kende men echter - en dat betreft vooral de hieronder vermelde geerd-benamingen - een 3 tot 4 meter lange, op een vishengel gelijkende roede of twijg, waaraan van onderen een schopje zat en die van boven vaak voorzien was van een gevlochten (zweep)koord. Soms werd de ploegstok - als men daarvoor tenminste niet een ander stuk hout gebruikte - achter aan de ploeg vastgemaakt om als tweede staart te dienen. Vergelijk het lemma hefhout ca. Voor het (.. .) gedeelte van varianten zie men de lemmata ploeg en (stal)mest. [JG 1a + 1b + 1c + 2c; N 11, 32f + 36; N 11A, 102; monogr.] I-1
ploegvoetje keiblok: kęi̯blǫk (Maasmechelen), keier: kęi̯ǝr (Maasmechelen), klomp: klo.mp (Baarlo, ... ), ploegevoet: plogǝvut (Peer), ploegslob: plōxslop (Geulle), ploegslof: pluxsluf (Rijkhoven), ploegvoet: [ploeg]˱vōt (Ellikom), [ploeg]˲vou̯t (Zelem), [ploeg]˲vu.t (Achel), [ploeg]˲vut (Berverlo, ... ), [ploeg]˲vuu̯t (Loksbergen), [ploeg]˲vōt (Veldwezelt), [ploeg]˲vūt (Halen, ... ), ploegvoetje: plux˲vytjǝn (Hechtel), pootje: pytjǝn (Zonhoven), schoen: šō.n (Boorsem, ... ), šōn (Lanklaar, ... ), schoentje: šø̄ntšǝ (Uikhoven), slede: slɛi̯ (Kanne), šl ̇ɛi̯ (Cadier), sleep: slē.p (Hees  [(aan de aanaardploeg - deze opgave zou ook een variant (met ontronding) van het type sloop kunnen zijn)]  ), slęi̯.p (Lanklaar), sleephout: šlę̄i̯phǫu̯t (Mechelen), sleepje: slē.pkǝ (Vlijtingen  [(zou ook een variant van het type sloopje kunnen zijn)]  ), sleepvoetje: šlēp˲vøsxˇǝ (Simpelveld), slob: slop (Stein), slup (Val-Meer), šlop (Beek, ... ), šlup (Bleijerheide, ... ), šlūp (Heerlen), slobijzer: šlubīzǝr (Brunssum  [(ijzeren voet)]  ), slof: slo.f (Achel, ... ), slof (Aijen, ... ), slu ̞.f (Sint-Huibrechts-Hern), slu ̞f (Kwaadmechelen), sluf (Alken, ... ), sluu̯.f (Mechelen-Bovelingen), slō.f (Heugem), slōf (Hout-Blerick, ... ), slőf (Zutendaal  [(aan een osseploeg)]  ), slū.f (Gelinden, ... ), slūf (Bokrijk, ... ), slūu̯.f (Rukkelingen-Loon), slűf (Mopertingen), slǫ.f (Achel), slǭf (Hamont), šlo.f (Helden, ... ), šlof (Baarlo, ... ), šluf (Baexem, ... ), šlūf (Haelen, ... ), slofje: sly.fkǝ (Borgloon), sløfkǝ (Wolder / Oud-Vroenhoven / Wiler), slø̄fkǝ (Wolder / Oud-Vroenhoven / Wiler), sloop: slø̜i̯p (Tongeren), voet: vo ̝u̯t (Paal), voet (Schalkhoven, ... ), vu ̞u̯t (Loksbergen, ... ), vu.t (Hamont), vut (Berverlo, ... ), vuu̯t (Lommel), vūt (Berverlo, ... ), vōt (As, ... ), vū.t (Broekom, ... ), voetje: ve ̝tšǝ (Kuringen), ve ̞tšǝ (Beverst), vitjǝ (Berbroek, ... ), vitšǝ (Berbroek, ... ), vutǝkǝ (Berverlo), vy ̞i̯tšǝ (Kortessem), vy ̞tšǝ (Gingelom, ... ), vy.tšǝ (Sint-Huibrechts-Hern, ... ), vyi̯tjǝ (Heers), vyi̯tšǝ (Kozen, ... ), vykǝ (Linkhout, ... ), vytjǝ (Buvingen, ... ), vytjǝn (Houthalen, ... ), vytšǝ (Alken, ... ), vytšɛ (Hopmaal), vytǝkǝ (Beringen, ... ), vø ̝tjǝ (Diepenbeek, ... ), vø ̝tǝkǝ (Paal), vøi̯tšǝ (Berlingen, ... ), vøtjǝn (Zonhoven), vøtšǝ (Aalst, ... ), vøtǝkǝ (Beringen, ... ), vø̄tšǝ (Bocholt, ... ), vētjǝ (Opglabbeek, ... ), vȳtšǝ (Diets-Heur, ... ), voorslof: vø̄rslof (Velden), vø̄ršlof (Tegelen), vø̜̄ršlūf (Haelen), voorste slob: vø̄rstǝ šlup (Mechelen), voorste voet: vę̄rstǝ vut (Peer), voorstelslof: vø̄rstęlslof (Velden), voorvoet: vøę̄rvōt (Kaulille), voorvoetje: vøi̯ǝ.rvytšǝ (Zepperen) De slede-achtige voorsteun van een voetploeg. In plaats van een slof kon aan deze voorsteun ook een wieltje bevestigd zijn (of worden). Zie hiervoor het volgende lemma. [JG 1a + 1b + 1c; JG 2a-1, 4; N 11, 31.III.a + IV.b + V.a; N 11A, 92c] I-1
ploegvoetstaander balk: balǝk (Milsbeek, ... ), been: bę̄i̯n (Bocholt), blok: blǫk (Koersel, ... ), de blok van het voetje: dǝ blǫk ˲van t ˲vøtǝkǝ (Koersel), diepteregeling: diptǝrēgǝlǝŋ (Hamont), ijzer van de slof: īzǝr van ǝ slof (Opglabbeek), lat aan de slof: lat ǫn dǝ slǫf (Neerpelt), lat van de slof: lat ˲van dǝ slǫf (Neerpelt), ophefboom: ǫphɛf˱buǝm (Overpelt), ploeglat: pluxlat (Berverlo), regelaar: rēgǝlę̄r (Maaseik), rullenstutz/-stots: rø̜lǝštuts (Mechelen), schakel: sxãkǝl (Oostham, ... ), schei: sxãi̯ (Tessenderlo), schuif: skǭi̯f (Opheers), slobbalk: šlup˱balǝk (Bocholtz, ... ), slobhout: šluphǫu̯t (Mechelen), slobstang: šlupštaŋ (Oirsbeek), slofbalk: slof˱balǝk (Achel, ... ), šlof˱balǝk (Baarlo), sloffesteun: šlofǝštø̄n (Tegelen), slofhout: slofhǫu̯.t (Neeroeteren), slofijzer: slof˱īzǝr (Neeritter, ... ), slof˱īǝzǝr (Neeroeteren), šlof˱īzǝr (Holtum), slofschei: slofšɛi̯ (Neeritter), šlō.f šɛi̯ (Panningen), slofstang: šlufštaŋ (Herten), slofsteel: šlufštēl (Maasniel), slofsteun: slofstø̄n (Middelaar), šlofštø̄n (Tegelen), staaf: stãf (Urmond), staart: stat (Opheers), štats (Bleijerheide), štɛrt (Posterholt), staart van de slob: štart ˲van dǝr šlup (Klimmen), staartstuk van de slob: štartštøk ˲van dǝr slup (Brunssum), stang van de slob: štaŋ van dǝr šlup (Brunssum, ... ), steel: štēl (Rothem), stegelstek: stīgǝlstɛk (Maasmechelen), stelbalk: štęlbalǝk (Maasniel), stelijzer: stęlīzǝr (Wolder / Oud-Vroenhoven / Wiler), steun: stø̄n (Achel, ... ), štø̄n (Swalmen), steun van de voorslof: štø̄n van dǝ vø̄ršlof (Tegelen), steunhout: stø̄nǫu̯t (Achel), steunplaat: stø̄nplǭǝt (Hamont), steunsel: stø̄nsǝl (Overpelt), voetbalk: vut˱balǝk (Leopoldsburg), voetlat: vuu̯tlat (Lommel), voetstang: vuu̯tstaŋ (Lommel), voetsteun: vūtstø̄n (Kwaadmechelen) De verticale lat die de slof of het wieltje met de ploegboom verbindt. Dit onderdeel dient bij een bepaald type ploeg tevens om de diepte van de voor te regelen. In de ploegboom is dan een holte waar de staander door gaat. De staander heeft een rij gaatjes en in de ploegboom zitten ook twee gaatjes ter weerszijden van de opening. Een spie die door ploegboom en staander gestoken wordt, bevestigt het geheel. [N 11, 31.III.b; N 11, 31.V.b; monogr.] I-1