e-WLD begrippen 

 
 
Filteren...

Overzicht

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
tand, tanden tand: tānt (Meijel, ... ), tand(en): ta.njt (Ophoven  [(mv tɛnj)]  ), ta.nt (As  [(mv tan)]  , ... ), tai̯.njtjš (Kessenich  [(mv tɛnj)]  ), tant (Beverst  [(mv tān)]  , ... ), tãnt (Gingelom  [(mv tān)]  , ... ), tā.njtjš (Kinrooi  [(mv tɛnj)]  ), tā.nt (Achel  [(mv tān)]  , ... ), tān (Lommel  [(mv tān)]  ), tānt (Binderveld  [(mv tān)]  , ... ), tɛ̄.nt (Zonhoven  [(mv tɛ̄.n)]  ), tanden: taŋ (Panningen), teŋ (Moresnet), tęŋ (Moresnet), tɛnj (Haelen, ... ), tɛŋ (Heerlerheide, ... ) Achter het codenummer van de plaats is de meervoudsvorm vermeld. Voor een aantal plaatsen beschikken wij evenwel alleen over de enkel- of meervoudsvorm; deze laatste citeren wij als eerste. [JG 1a, 1b; N 8, 17] I-9
tanden tanden (mv.): laang taen (Kermt), laang teng (Montzen), lan tān (Sint-Huibrechts-Lille), lang ta:n (Hoepertingen), lang taan (Houthalen, ... ), lang tan (Amby, ... ), lang tān (Rosmeer), lang tâ-n (Wellen), lang tân (Koninksem), lang téng (Montzen), lange taaën (Velm), lange teng (Welkenraedt), langə tan (Oostham), lannge tan (Tessenderlo), lant taon (Eksel), laŋ ta:n (Opgrimbie), laŋ tan (Bommershoven, ... ), laŋ tān (Bilzen, ... ), laŋ tân (Zonhoven), laŋ tänj (Molenbeersel), laŋ téŋ (Montzen), laŋə tan (Tessenderlo), laŋə tān (Sint-Huibrechts-Lille), lāŋ tān (Peer), lāŋ tōͅn (Hamont), taan (Heusden), taand (Gennep, ... ), tan (Berg-en-Terblijt, ... ), tand (Horst, ... ), tang (Grubbenvorst, ... ), tangt (Sevenum), tann (Amby), tān (Heer, ... ), tānd (Arcen, ... ), tānj (Grevenbicht/Papenhoven), tend (Oirlo), teng (Baarlo, ... ), tengj (Horn), tenj (Asenray/Maalbroek, ... ), tēnd (Afferden), tēnj (Susteren), tĕng (Heek), tĕnj (Beegden, ... ), tĕŋ (Montzen), tseng (Simpelveld), täng (Belfeld, ... ), tänj (Schinveld), tènj (Oirsbeek) kinderwoord voor tanden [ZND 07 (1924)] || lange tanden [ZND 07 (1924)] || tanden [SGV (1914)] III-1-1
tanden poetsen borstelen: bostelen (Sint-Truiden), tanden kuisen: tanden kuisen (Lommel), tanden poetsen: ich poets mien teng (Tegelen), ich poets mien tenj (Stevensweert), ich poits mien tang (Beek), ik poets mich de teng (Maasbree), poets ich de teng (Waubach), poets ich men taan (Bilzen), poets ich mich de teng (Klimmen, ... ), poets ich mich de tenj (Tungelroy), poets ich mich mien teng (Tegelen), poets ich mich mien tänj (Brunssum), poets ich mien tang (Nederweert), poets ich mien teng (Klimmen), poets ich mien tenj (Beesel, ... ), poets ich mien tênj (Echt/Gebroek), poets ich mieng teng (Waubach), poets ich m’n tan (Eijsden), poets iech miech de tseng (Simpelveld), poets is mien tenj (Ell), poĕts ich mich de te:nj (Montfort), pots ich mich de tenj (Nieuwstadt), pots ich mien tan (Dilsen, ... ), pots ich mien tenj (Susteren), pŏts ich mein tan (Stokkem), puts ich mein tenj (Limbricht), pŭŭts ich min tan (Opglabbeek), pòts ich mien tan (Maastricht), pòts ich m’n tenj (Geistingen), póts ich mien tenj (Susteren), póts ich m’n tan (Meerssen), pôts ich mien tan (Mechelen-aan-de-Maas), pôts iech mien tan (Maastricht), taan poetse (Genk), taan poetsen (Achel, ... ), taan poetsë (Tongeren), taanputse (Eigenbilzen), tan poetse (Bree), tan pòtse (Maaseik), tan pótse (Kanne), tande poetsen (Kerkhoven), tenj potsen (Geistingen, ... ), táénj pútsə (Kinrooi), Spelling: <`> = sjwa.  tan poetse (Bocholt), tàèn poetse (Kaulille), Vgl. SGV-enquête (L 210), blz. 37: tanden (mv.), taand [ev. = mv.]  poets ik mien tând (Venray), Vgl. SGV-enquête (L 216), blz. 37: tanden (mv.), tend?.  poets ik mien taand (Oirlo), Vgl. SGV-enquête (L 244b), blz. 37: tanden (mv.), taand [ev. = mv.]  poets ik mien tānd (Veulen (bij Venray)), Vgl. SGV-enquête (L 246), blz. 37: tanden (mv.), tand [ev. = mv.]  poets ik mien tand (Tienray), Vgl. SGV-enquête (L 271), blz. 37: tanden (mv.), tand (kort) [ev. = lang].  poets ik mich de tand (Venlo), poets ik mien tand (Venlo, ... ), tanden schoonmaken: mōāk ich m’n taan sjoon (Tongeren), tanden schuren: taan sjoere (Hoeselt), tanden wassen: de tan wassen (Maaseik), de/z`n taan wasse (Bilzen), t. wasen (Diepenbeek), ta:n wasse (Wellen), ta:n wasən (Lommel), taan waassen (Zonhoven), taan wase (Zutendaal), taan wasse (Alken, ... ), taan wassen (Eksel, ... ), taan wassə (Loksbergen), tan wasse (Rekem, ... ), tan wesje (s-Gravenvoeren), tanden wassen (Eksel, ... ), tenj wasse (Kinrooi), tâân wââ.se (Gors-Opleeuw), waas ich m’n taan (Zonhoven), was (Hasselt), was ich men taan (Gors-Opleeuw), was ich mien tan (Uikhoven), was ich mən ta:n (Diepenbeek), was ich m’n taan (Eigenbilzen), was iech m’n tan (Maaseik), wasse (Hoepertingen, ... ), wassen (Grote-Spouwen, ... ), z`n taan wasse (Kuringen), z`n taan wasse(n) (Eigenbilzen), Met zaat wátter.  taan wassen (Hechtel), Nu meer taan poetsen.  zen taan wassen (Eksel), tanden zuiveren: taan zuivere (Genk) Elke avond poets ik mijn tanden. [DC 64 (1989)] || Tanden poetsen [t. wassen] [N 114 (2002)] III-1-3
tanden van de hooihark gritseltanden: gretseltant (Spalbeek), gretseltāǝn (Wellen), harketanden: hɛrǝkǝtaŋ (Velden), houteren pinnen: hø̜̄ltǝrǝ penǝ (Gennep, ... ), pinnen: pen (Klimmen, ... ), reketanden: rē̜kǝtan (Bree), rē̜kǝtaŋ (Weert), rē̜kǝtãnt (Meijel), rē̜kǝtɛnj (Baexem, ... ), schanken: šɛŋk (Noorbeek), tanden: tan (Bocholt, ... ), tant (America, ... ), taŋ (Eind, ... ), tãn (Borgloon, ... ), tãnt (Gennep, ... ), tãǝn (Kermt), tān (Achel, ... ), tānǝ (Lommel), tɛi̯nj (Susteren), tɛnj (Boukoul, ... ), tɛntj (Tungelroy), tɛŋ (Baarlo, ... ), t˙an (s-Gravenvoeren), t˙ɛŋ (Teuven) De houten pennen die aan beide zijden uit de dwarsbalk van de hooihark steken; zie afbeelding 11, d. Alle opgaven zijn in het meervoud. [N 18, 92d] I-3
tanden van een riek rieketanden: rēkǝntãnt (Cadier  [enkelv]  ), rēkǝtant (Lottum), rēkǝt˙aŋt (Kronenberg, ... ), rīkǝtānt (Aijen, ... ), schanken: šę.ŋk (Bocholtz, ... ), šɛ.ŋk (Berg / Terblijt, ... ), šɛ̄.ŋk (Cadier, ... ), šɛ̄.ŋkǝ (Sint-Martens-Voeren, ... ), enkelv  ša.ŋk (Berg / Terblijt, ... ), šā.ŋk (Gronsveld, ... ), šę.ŋk (Eys), šɛ̄.ŋk (Sint-Martens-Voeren, ... ), tanden: tan (Bocholt, ... ), tant (Blitterswijck, ... ), taŋ (Baarlo, ... ), tãn (Halen, ... ), tãnt (Aijen, ... ), ts˙ę ̞ŋ (Kerkrade, ... ), tā(ǝ)n (Hoeselt, ... ), tān (Aalst, ... ), tɛnj (Baexem, ... ), tɛŋ (Helden, ... ), tɛ̄ ̞n (Borgloon), t˙an (s-Gravenvoeren), t˙aŋt (Kronenberg, ... ) Van de opgesomde termen zijn de niet-samengestelde meestal ook toepasselijk op de tanden van de mesthaak en van de hooivork. Voor het aantal tanden dat een riek kan hebben, zie men het vorige lemma. [N 11A, 13b + 17b; div.; monogr.] I-1
tandenborstel borstel: borstel (Kerkhoven), borstel voor de tanden te poetsen: ne borstel vehr de taan te poetsen (Peer), doekje: Doekje; heel vroeger.  dukske (Hechtel), tandborstel: ta:ndbōͅsəl (Lommel), ta:ndjbustel (Montfort), taandbeusjtel (Eijsden), taandbjöstel (Riemst, ... ), taandborstel (Eksel), taandbossel (Diepenbeek, ... ), taandbuuërstjel (s-Gravenvoeren), taantbeurstel (Rekem), tandbjostel (Eigenbilzen, ... ), tandbjustel (Eigenbilzen, ... ), tandborstel (Hasselt, ... ), tandbossel (Alken, ... ), tandbōsjtel (Klimmen), tandbuustel (Dilsen), tandj-beurstel (Susteren), tandj-börsjtel (Posterholt), tandjbeustel (Kinrooi, ... ), tandjbäöstel (Echt/Gebroek), tandjbörsjtel (Posterholt), tankbusjtel (Heerlen, ... ), tsankbuschtel (Simpelveld), tândborstël (Bree), Spelling: <`> = sjwa.  tandborst`l (Bocholt), tandborsteltje: tandbeurstelke (Uikhoven), tandjbeustelke (Kinrooi), tandenborstel: ta.nbosəl (Diepenbeek), taanbjèstel (Veldwezelt), taanboossel (Vliermaal), taanborstel (Houthalen, ... ), taanbosel (Bilzen), taanbossel (Genk, ... ), taanbòssël (Tongeren), taanbòstel (Lauw), taanbəstəl (Loksbergen), taandeborstel (Achel), taandebostel (Vorsen), taaneborsel (Eksel), taanebossel (Bilzen), tande burstel (Venlo), tandebeursjtel (Meerssen), tandebeurstel (Maastricht, ... ), tandebeustel (Geistingen, ... ), tandebjostel (Bilzen), tandebjèstel (Veldwezelt), tandeborsel (Maasbree), tandeborstel (Tungelroy), tandebōrstel (Veulen (bij Venray)), tandebusjtel (Schaesberg), tandebuurstel (Maaseik, ... ), tandebuësjtel (Klimmen), tandeböesjtel (Wittem/Partei), tandebörstel (Tegelen), tandebüsjtel (Waubach), tandem-börstel (Tegelen), tandenborstel (Eksel, ... ), tandenbörstel (Tienray, ... ), tandjebeustel (Nieuwstadt), tandjeböstel (Echt/Gebroek), tandəbórstəl (Opglabbeek), tanjeborstel (Roermond), tānəbø̄:stəl (Kinrooi), tendjbeusjtel (Limbricht), tenjbeustel (Geistingen), tenjborstel (Beesel), tenjdebeustel (Ophoven), tenjebörstel (Tungelroy), tândeborstel (Venray), tâânbóó.sel (Gors-Opleeuw), tändjebörstel (Nederweert), tängpeuschtel (Beek), tänjebuësjtel (Brunssum), (tandbostel)  taanbostel (Sint-Truiden), [recenter, <AN]  tandenborstel (Riemst, ... ), Later.  taanborsel (Hechtel), Spelling: <`> = sjwa.  tand`borst`l (Kaulille), Tandenborstel.  tainbjosəl (Grote-Spouwen), tandenborsteltje: tenjbörstlke (Ell) Een tandenborstel [N 114 (2002)] || tandenborstel || Tandenborstel [DC 64 (1989)] III-1-3
tandenstoker -> lucifer: Vroeger: lucifer e.d.  / (Gors-Opleeuw), koteraar: keutereer (Jeuk), keuterer (Lauw), keuterreer (Jeuk), keutërer (?) (Tongeren), koterstokje: keuterstekske (Rekem), kiëterstekske (Zutendaal), kutterstekske (Wellen), Spelling: <`> = sjwa.  koe:t`rstekske (Bocholt), peuteraar: peuterair (Sittard), peuteren (ww.): Dit is het werkwoord!  pûûterə (Ubachsberg), spikje: spiekske (Caberg), stoker: sjtokər (Sweikhuizen), stokje: sjtekske (Vlodrop), stekske (Caberg, ... ), (= lucifer).  stèkske (As), stokje voor in de tanden te peuteren: e stökske vur inne taan te peuteren (Eksel), stokje voor te koteren: stekske vur te keutere (Hechtel), stokje voor tussen de tanden te koteren: stekskes vehr tissen de taan te koteren (Peer), stopnaald: stopnĕl (Munsterbilzen), tandenkoter: tandekoter (Bilzen), tandenkoter (Tessenderlo), tenjdekoter (Ophoven), [Onder keuter staat nog iets als uieter]  tāānkeuter (Sint-Truiden), Niet algemeen.  taankiëter (Bilzen), tandenpeuter: ta:nəpø͂ͅtər (Lommel), tandepeuter (Kanne), tandenpeuteraar: tandepeutereer (Maastricht), tandenpurker: táándə-pörker (Gennep), tandensteker: tande stèker (Meerlo), tande-schtĕker (Schimmert), tandesteeker (Maastricht), tandestjèkker (Veldwezelt), tandestèker (Meijel), tanje schteĕkur (Brunssum), tanjəsjtéékər (Roermond), tendjstéker (Born), tèngsjtéékər (Schinnen), tèntjstéékər (Urmond), Niet algemeen.  taanstaeker (Bilzen), tandenstoker: taandestooker (Vorsen), taanjestôâker (Thorn), taansteuker (Genk), taanstoeëker (Vliermaal), taanstoker (Zonhoven), taanstokers (Peer), tande sjtaoker (Beek), tande sjtöker (Schimmert), tande steuker (Montfort), tande stöker (Venlo), tande-sjtaoker (Kunrade), tandenstoker (Achel, ... ), tandesjteuker (Reuver), tandesjtooker (Geulle), tandestaöker (Venlo), tandesteuker (Meijel), tandestoaker (Blerick), tandestoeker (Maaseik), tandestoeëker (Maaseik), tandestoker (Bree, ... ), tandestooker (Wolder/Oud-Vroenhoven), tandestoëker (Gulpen), tandəsjtaokər (Hulsberg), tandəstookər (Maastricht), tandəstuikər (Montfort), tanestoker (Eksel), tanjestöaker (Schinnen), tanstoker (Maastricht), tāndəstō:kəR (Kinrooi), tenjstoker (Ittervoort, ... ), tàndəsjtaokər (Nieuwenhagen), tàndəstookər (Maastricht), tànjestaoker (Guttecoven), tànjàsjtaokər (Susteren), tándəsjtûûkər (Heerlen), tándəstaokər (Venlo), tânde-stoker (Oirlo), tèngsjtûûkər (Heerlen), AN.  tandenstoker (Riemst), AN. Vroeger gebruikte men hiervoor een zwèngel (i.e. een lucifer).  tandenstoker (Val-Meer), m.  t‧andəštø͂ͅ.əkər (Ingber), Spelling: <`> = sjwa.  tand`stoo:k`r (Kaulille), Verkl. tandstookerke (eerder modernisme). Hiervoor bestaat eigenlijk geen alg. benaming in het Bilzers, men benoemde het voorwerp dat voor het reinigen van de tanden dienst deed, zoals e spikske lucifer, n ploem veer, n stopnél stopnaald, iet vér (tèsse) zn taan te kiëtere...  tandestooker (Bilzen), tandenstokje: taanstèkskə (Loksbergen), tenj-stekske (Beesel), tandkoter: tandkjètter (Eigenbilzen), tandkotertje: tandkjètterke (Eigenbilzen), tandpeuteraar: tandjpeuteraer (Kinrooi), tandsteker: tandjsptèker (Merkelbeek), tandsjteëker (Gulpen), tandsteaker (Hoensbroek), tantjsjtékər (Kapel-in-t-Zand), tandstoker: tandjstaoker (Maasniel), tandsjtaoker (Roermond), tandsjtuëker (Ten-Esschen/Weustenrade), tsanksjtorger (Vaals), ps. boven de à moet nog een lengteteken staan; deze combinatieletter kan ik niet maken/omspellen!  tàntstookər (Maastricht), tandstokje: taandsjtekske (s-Gravenvoeren), tandstekske (Alken, ... ), tanksjtekske (Waubach), zwegel: sjweegel (Bunde), zwengel: AN. Vroeger gebruikte men hiervoor een zwèngel (i.e. een lucifer).  zwèngel (Val-Meer) een puntig voorwerp waarmee men voedselresten verwijdert die tussen tanden en kiezen of in kiezen zijn blijven zitten [tandestoker, kloker, koter] [N 86 (1981)] || Een tandenstoker. Een puntig voorwerp waarmee men voedselresten verwijdert die tussen tanden zijn blijven zitten [tandenstoker, kloker, koter] [N 114 (2002)] III-1-3
tandheugel van de stijlentrekker krabbe van de stijlentrekker: krap van dǝ štīlǝtrękǝr (Stein  [(Maurits)]   [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), ritzel: retzǝl (Heerlen  [(Oranje-Nassau I-IV)]   [Maurits]), takstang: tsakštaŋ (Bleijerheide  [(Domaniale)]   [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]), tanden: tsɛŋ (Spekholzerheide  [(Willem-Sophia)]   [Domaniale]), tandheugel: tanjtjhø̄gǝl (Brunssum  [(Emma / Hendrik / Wilhelmina)]  , ... [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]  [Emma, Hendrik, Wilhelmina]), tanthyǝgǝl (Klimmen  [(Oranje-Nassau I / III / IV)]   [Domaniale, Wilhelmina]), tsaŋkhyǝjǝl (Bleijerheide  [(Domaniale)]  , ... [Emma]  [Domaniale]), tandwerk: tantwɛ̄rk (Heerlen  [(Emma)]   [Willem-Sophia]) De tandheugel van een stijlentrekker. [N 95, 592] II-5
tandjes knippen breken: brēkǝ (Schimmert), brē̜kǝ (Haler), korten: kortǝ (Meijel), tanden afknijpen: tɛŋ āfknīpǝ (Baarlo), tanden breken: taŋ brē̜kǝ (Altweert, ... ), tɛnj brē̜kǝ (Ell), tɛŋ brē̜kǝ (Maasbree), tanden knijpen: tanden knijpen (Linne), tanden knippen: tan knepǝ (Opoeteren, ... ), tɛnj knepǝ (Echt), tɛŋ knepǝ (Epen, ... ), tanden pitsen: tan petsǝ (Opglabbeek), tān petsǝ (Houthalen), tanden snijden: tsɛŋ šniǝ (Kerkrade), tān snęi̯ǝ (Heiselt, ... ), tandjes afknippen: tɛntjǝs āfknepǝ (Thorn), tandjes afpitsen: tɛntjǝs āfpetšǝ (Doenrade), tandjes breken: tɛntjǝs brē̜kǝ (Lutterade, ... ), tɛntjǝs brē̜ǝkǝ (Nieuwenhagen), tandjes knippen: tɛntjǝs knepǝ (Heel, ... ), tɛntšǝs knepǝ (Boorsem) De tanden van de pasgeboren biggen afknippen. [N 76, 42] I-12
tandpasta appel: Oorspronkelijk.  nen appel slieët de taan aaf (Hechtel), dentifrice (fr.): dentifrice (Hasselt), pasta: pasta (Bilzen), tandcrme: [Van Dale: tandcrème, <vero.> tandpasta] (gn. vermelding <Fr. o.d.)  tandjcrème (Echt/Gebroek), tantcrème (Stokkem), ta͂ndkreim (Sint-Truiden), tandenpasta: tendjpasta (Limbricht), tenjpasta (Geistingen), tandenpoets: taanpoets (Genk), tandenzeep: taanzeep (Bilzen), tandpasta: ta:ndjpasta (Montfort), taand-pasta (Eijsden), taandpasta (Achel, ... ), taanpasta (Tongeren, ... ), tampasta (Maastricht), tand pasta (Venlo), tandj-pasta (Susteren), tandjpasta (Brunssum, ... ), tandpasta (Beesel, ... ), tandpastá (Tongeren), tandpəsta (Meerssen), tanjdpasta (Roermond), tank-pasta (Tegelen), tankpasta (Heerlen, ... ), tanpasta (Kanne), tantpasta (Wittem/Partei), tāāndpasta (Eksel), tāndpasta (Rekem), tāntpasta: (Kinrooi), tsankpasta (Simpelveld), tândpasta (Venray), tändj pasta (Nederweert), tängpasta (Beek), AN  tandpasta (Riemst), AN.  tandpasta (Val-Meer), nu dit ook  ta.ntpasta (Diepenbeek), Spelling: <`> = sjwa.  ta:ndpasta (Kaulille), tandpasta (Bocholt), tandzeep: ta:ntzeiəp (Lommel), taandziep (Diepenbeek), taandzieëp (Eksel, ... ), tand ziehjep (Peer), tandzeep (Bilzen, ... ), tandzeip (Alken), tandziep (Houthalen, ... ), tandzijp (Opglabbeek, ... ), tandzéép (Eigenbilzen, ... ), tââ.ntzêjp (Gors-Opleeuw), Later.  taandzieëp (Hechtel), voorheen  ta.nts.p (Diepenbeek), zout water: taan wassen met zaat wátter (Hechtel) tandpasta || Tandpasta [DC 64 (1989)], [N 114 (2002)] III-1-3