e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
zegelwas ontzegelwas: ontzegelwas (Asenray / Maalbroek, ... ), ontzēgǝlwas (Beek, ... ), ontzęjgǝlwas (Rummen, ... ), ōntzēgǝlwas (Horst), was: was (Kerkhoven), witte was: wetǝ was (Tessenderlo), zegeltjeswas: zēgǝlkǝnswas (Hasselt), zegelwas: zegelwas (Born, ... ), ziǝgǝlwas (Heerlen), zēgǝlwas (Beek, ... ), zēgǝlwaǝ.s (Diepenbeek), zīgǝlwas (Genk, ... ), zuivere was: zɛ̄vǝrǝ was (Hasselt) Was die afkomstig is van de celdeksels of zegels. De kwaliteit hiervan is zeer goed en de kleur blank. De informanten van L 333 en Q 253 merken op dat de zegels niet apart verwerkt worden tot was maar tezamen met andere wasingrediënten. De informant van Q 177 vermeldt dat men als kind de zegelwas mocht uitzuigen maar dat men de bolletjes was, die in de mond achterbleven, eruit moest halen en apart moest leggen. Zegelwas als medicinale toepassing verzacht zware hoestaanvallen bij kinkhoest. [N 63, 132b; N 63, 132a; Ge 37, 172; monogr.] II-6
zegen aan het eind van de mis allerheiligzegen: aller heilig zegen (Meijel), benedictie (<lat.): beenədikse (Boorsem), benedictie (Eksel, ... ), benedikse (Eigenbilzen, ... ), benediksie (Eigenbilzen, ... ), benediktie (Eksel), benediktiej (Geistingen), bennediksie (Jeuk), binnediksie (Bocholt, ... ), bénnedikse (Hoeselt), beneficie (<lat.): beneviesen (Zonhoven), de zegen geven: de zaege gaeve (Geulle), de zege geve (Maastricht), de zegen gaeve (Venlo), de zége géve (Maastricht), de zengel geven: de zaengel gaeve (Weert), kruisje: kruiske (Eksel, ... ), krəskə (Loksbergen), laatste zegen: dr letste zeëge (Gulpen), də lēͅstə zēͅgə (Siebengewald), leste zaegen (Echt/Gebroek), leste zène (Holtum), letste zaegen (Baarlo), letste zege (Beesel), laatste zengel: leeste zeingel (Ospel), zegen: de zeegen (Tongeren), de zege (Heugem, ... ), der zaege (Eys, ... ), der zèèn (Sint-Martens-Voeren), dr sèège (Ubachsberg), dr zeëge (Kunrade, ... ), dr zēēëge (Nieuwenhagen), dr zēēën (Nieuwenhagen), zaege (Baarlo, ... ), zaege, ziëge (Schinnen), zaegen (Neerpelt, ... ), zaigen (Melick), zeage (Lutterade), zeege (Maastricht, ... ), zeegen (Venlo), zeegə (Maastricht), zeeëge (Hoensbroek), zege (Maastricht, ... ), zegen (Achel, ... ), zeige (Montfort), zeigen (Kessel, ... ), zeëge (Waubach), zeëje (Kerkrade), zēēge (Meerssen), zēͅgə (Meijel), zieège (Schinnen), zège (Eigenbilzen, ... ), zènge (Sittard), zèège (Terlinden), zèèëge (Nuth/Aalbeek), zèën (Bocholtz), zégə (Hoeselt), zɛ̄gə (Opglabbeek), zegening: dər zɛ̄nəŋ (Montzen), zaegening (Sint-Huibrechts-Lille), zèèning (Epen), zengel: zaengel (Heel, ... ), zengel (Ell, ... ), zēͅŋəl (Geistingen, ... ), zengen: d`r zèènge (Klimmen), zaenge (Geleen), zeange (Nieuwstadt), zeenge (Koningsbosch, ... ), zèènge (Neerbeek), zenger: zaenger (Grevenbicht/Papenhoven, ... ) De zegen, de benedictie door de priester gegeven aan het eind van de mis. [N 96B (1989)], [N 96B (1989)] III-3-3
zegen met het allerheiligste allerheiligste zegen: allerheiligste zege (Beesel), benedictie (<lat.): benedictie (Stokkem, ... ), benedikse (Sint-Truiden), benediksje (Geulle), benediktie (Hoepertingen), bénédikse (Hoeselt), de bénnedikse (Tongeren), met de monstrans (lat.) zengelen: mette monstrans zaengele (Weert), plechtige zengel: plechtige zengel (Ell), zegen: de zege (Heugem), de zeëge (Mechelen-aan-de-Maas), dr zeëge (Kunrade), dèr zège (Terlinden), zaege (Obbicht, ... ), zaegen (Baarlo, ... ), zaigen (Melick), zeage (Lutterade), zeege (Maastricht), zege (Tegelen), zegen (Achel, ... ), zeigen (Kessel, ... ), zeëge (Waubach), zeëje (Kerkrade), zĕge (Schimmert), zège (Hoepertingen), zèèn (Sint-Martens-Voeren), zèèëge (Nuth/Aalbeek), zégə (Hoeselt), zéége (Boorsem), zɛ̄gə (Opglabbeek), zegen allerheiligste: der zaege allerhilligste (Eys), zegen met de monstrans (lat.): zege mèt de monstrans (Maastricht), zegen met het allerheiligste: de zege mèt `t allerheiligste (Maastricht), de zege mèt `t allerhèlligste (Maastricht), de zegen met et allerheiligste (Hechtel), de zegen met het Allerhelligste (Jeuk), de zegen mit er allerheiligste (Tienray), de zège met `t allerheiligste (Eigenbilzen), de zège met het allerheiligste (Eigenbilzen), der zaege mit `t Allerhèlligste (Klimmen), der zege mit `t allerheiligste (Klimmen), der zège mit `t allerrhilligste (Bocholtz), dr zeëge met t allerhelligste (Gulpen), dr zeëge mit t allerhilligste (Nieuwenhagen), dr zééëge mit t allerhilligste (Nieuwenhagen), dr zééën mit `t allerhilligste (Nieuwenhagen), dur zèège mit ut allerhilligste (Vijlen), zaege mit et allerheiligste (Posterholt), zaege mèt `t allerhèlligste (Valkenburg), zaegen met allerheiligste (Venlo), zaegen mit et allerheiligste (Echt/Gebroek), zaegen mit et allerhelligste (Oirlo, ... ), zaenge mit et alderhelligste (Montfort), zaige mit et allerheiligste (Horn), zeege be d alderèllechste (Sint-Truiden), zeege mit et allerhellig (Siebengewald), zeegen mit d alderheiligste (Eksel), zeegə mèt ut àllərheiligstə (Maastricht), zeeëge mit het allerhíllìgste (Hoensbroek), zege met `t allerheiligste (Wijk), zege mit het allerheiligste (Doenrade), zege mèt `t allerhèlligste (Maastricht), zegen met et allerheiligste (Baarlo, ... ), zeigen met et allerheiligste (Bocholt), zeigen met t allerheiligste (Linne), zeigen met ut allerheiligste (Roggel), zeijegen met et allerheiligste (Peer), zēͅgə me ət alərheͅlexstə (Meijel), zieège mèt `t allerheiligste (Schinnen), ziëge mit `t allerheiligste (Schinnen), zäge mit et allerheiligste (Montfort), zège mit et allerheiligste (Holtum), zène mit t allerheiligste (Holtum), zége met ut allerheiligste (Maastricht), zegening: zeigəning (Loksbergen), zèèning (Epen), zegening van het allerheiligste: də zɛ̄nəŋ van ət alərhēlechstə (Montzen), zengel: zaengel (Weert), zēͅŋəl (Geistingen), zengel met het allerheiligste: de zéngel mét het allerheiligste (Eigenbilzen), zaengel met et allerheiligste (Heel), zaengel met het allerheiligste (Heel), zaengel met t allerheiligste (Thorn), zengel met (Tungelroy), zengel met het allerheiligste (Kelpen), zengen: zaenge (Geleen), zeënge (Koningsbosch), zengen met het allerheilgste: d`r zèènge mit `t allerhèlligste (Klimmen), de zèènge mit `t allerheiligste (Neerbeek), zengen met het allerheiligste: zeange mit ut allerheiligste (Nieuwstadt), zeenge met t allerhèlligste (Uikhoven), zènge ut allerhèlligste (Sittard) De zegen met het Allerheiligste. [N 96B (1989)] III-3-3
zegge snijgras: sneͅigrōͅəs (Hamont), ook in L 286, Hamont (Naam voor verschillende soorten gras van het geslacht Carex L.)  snèigroas (Achel), wegens de scherpe halmen van sommige zeggesoorten: z. L.J. p. 110  snij.grao.ës (Zonhoven), snèè.ëgrao.ës (Zonhoven), zaar: T. saar buntgras, ohd. sahar, mhd. saher rietgras, os. saherai rietgras, z. ook J. Mol p. 564 en 565  sòòër (Zonhoven), zaargras: carex Mich.  zōͅərgrōͅəs (Hamont), ook in L 286, Hamont Carex Mich. (Soort gras dat het vee in de weide niet mag en dat altijd in bosjes blijft staan)  zoargroas (Achel) zegge || zegge, rietachtig gras III-4-3
zeggen zagen: (zaaje) (Simpelveld), de taant let zage dat ze heij net kòme ka (Moresnet), e doaësj neet zage wat-e-n- allemoal zage woal (Moresnet), er dert nèt ùtsprèke wat er allemoal wòl zage (Sint-Martens-Voeren), saage (Vaals), sage (Bleijerheide), sagen (Eupen), sare (Vaals), zaage (Kerkrade, ... ), zaagə (Heerlen), zage (Bocholtz, ... ), zagen (Welten), zagge (Welkenraedt), zagə (Eys, ... ), zāge (Montzen), zānə (Eupen), zāyə (Montzen, ... ), zeggen: də ta:nt lyət sɛgə dat sə vanda.ch ne.t komə kan (Stokkem), hai dairfde neet oetspraiken waater allemaol wou zekgen (Maaseik), hai dürfde neet oetsprêken waat hai allemaal wouw zekken (Niel-bij-As), he daar nie owtsprejke woa ter allemoll wilt zegge (Martenslinde), he dɛ̄rdə ni outsprēkə, wat ər alləmől wɛldə zɛgə (Genk), hee dos nie zegge wa h’m allemaal wou kwijt zén (Godschei), hei durfde neet oet te spreeiken waat hé wilde zēggen (Kessenich), heje deirde nie zegge wa ter allemool weu zeggen (Berbroek), her dwos et nej oetspreike wat er allemol wal zegge (Zichen-Zussen-Bolder), heə sjørdə ni oətsprekə wa heə alləmől wou zeggə (Wellen), hē doͅs nɛ outsprēkə watər alemōəl wō zɛgə (Sint-Lambrechts-Herk), hēə doͅs ni outsprēken wat er allemoͅl wōə zɛggen (Diepenbeek), he͂jə dóas nī zɛggə wa tər woud (Alken), hiej djos ni zegge wa ter allemol woo zegge (Ulbeek), hieə dors nie otsprieəkə wat er allemoeəl woo zejə (Zolder), hij dear ni auspreke, woa ter allemaal wol zegge (Beverst), hij de͂rde nie utsprēken wat hè allemoal wulde zeiën (Stal), hij dorst neet zeggen wat hij wouw zeggen (Beek (bij Bree)), hij durfde nie oetsprèke wa hij allemoël zegge wauw (Neerpelt), hij durfde niet uitspreken wat hij allemaal wilde zeggen (Ophoven, ... ), hij durfde zich niet uispreken wat hij allemaal wilde zeggen (Hechtel), hije dors nie outsprèken wat hij allemaal zeggen wa͂u (Helchteren), hië dērde net uitspreken wa hië allemoël wou zeggen (Linkhout), hè daar neet uutsprèke waat hè allemaal wui zègge (Opglabbeek), hè daar nej oatsprèke wat ter allemaal wol zegge (Rosmeer), hè djoaus ni outspreke wa ’t er allemoal woo zègge (Wellen), hè dors nee uitsprèke wat er allemol wol zegge (Zutendaal), hè dorst neet zèggen waat er allemaol wou zèggen (Neeroeteren), hè dorst nie oútsprèke wat er allemool wol zegge (Genk), hè dorst nie uitsprèke wat er allemaal zegge wo (Gelieren/Bret), hè dwos nie aotsprèken wat er zeggen wal (Mopertingen), hè dèrde ni zeggen wat hè allemoal wou zeggen (Grote-Brogel), hè dərfde neet uitsprēke waat hē amoal wouw zəgge (Gruitrode), hé durfdje neet zékke waat hè allemoal wol zekke (Kessenich), hée de͂rt nie alles zeggen wat hie wo zeggen (Stokrooie), hê dors neet zeiggen waat hij allemaal wou zeiggen (Reppel), hə dorst ni outsprɛ.kə wat ər aləmo.l wo. zɛgə (Genk), hɛ. das nie autsprɛ.kə waa tər allemal woul zɛgə (Tongeren), hɛ̄ dorst nie ø͂ͅtsprɛ̄ke wat hɛ̄ allemø͂ͅl wø͂ͅ zegge (Peer), muij löt zegge dat ze huij nej kan kwome (Zichen-Zussen-Bolder), saeggen (Genk), segken (Kerkrade), segə (Gelinden, ... ), seiggen (Lommel), seŋən (Tessenderlo), seͅgə (Sint-Truiden), sèkə (Molenbeersel), sɛgə (Rekem), šeͅgən (Kerkrade), ta-nt lu̯ut zègge da ze heun nie ko-me kan (Wellen), taant lut zegga datsə vəndoag ni kan koma (Tongeren), tant dē zegge, dat ze hein ni kan kome (Beverst), tant diət zegge, det ze vandaag nie kan komen (Peer), tant dy zɛgə da zə vandāg nɛ kōmə kan (Sint-Lambrechts-Herk), tant haai loate zekkem dat ze vandaag neet kan komme (Kessenich), tant laot zegge da ze vandaag nie keume kan (Berbroek), tant leet zegge da se heien nie kan kwemmen (Mopertingen), tant leet zegge, dat ze hèje nej kent kwemmen (Rosmeer), tant leet zeggen dat ze vandaag neet kan kômen (Reppel), tant leet zègge det we vandaag neet kan kume (Opglabbeek), tant leet zègge, dat ze heië nee kan kuïme (Zutendaal), tant leet zèggen det ze vandaag ni kan koeəmen (Grote-Brogel), tant let zeggen dat ze vandaag ne komen kan (Linkhout), tant let zɛkə dɛtsə vanda.g net kan komə (Neerglabbeek), tant liet segge dat se vandaag nie kŏĕme kan (Genk), tant liet zegge dat ze vandoëg nie kan koe-me (Gelieren/Bret), tant liet zegke det ze vandaag neet kan kummen (Gruitrode), tant lit zɛgə dat sə vando.g ni kan ku.əmə (Genk), tant loet zegge dat ze haaie nie koowme kos (Martenslinde), tant loeət zegge da ze vandaag nie ka kuomə (Zolder), tant lut zegge, da ze vandaag ni kan komen (Godschei), tant lut zɛggə da sə vanda͂g ni kan kouəmə (Alken), tant luut zegge da ze vandaag ni kan kome (Ulbeek), tant luut zeggen, da ze vandaag nie kan komen (Helchteren), tant ly.t zigə da zə vandag ni ka komə (Koersel), tant lyt zeggə da zə vandőg nij kan komə (Wellen), tant löt zaiə da sə vando.əg nɛ kő.umə kan (Borgloon), tante laat zeggen dat ze vandaag niet kan komen (Tessenderlo, ... ), tante laat zeggen dat ze vandaag niet komen kan (Hechtel), tante laat zeggen, dat ze vandaag niet kent komen (Sint-Martens-Voeren), tante laat zeggenn dat ze vandaag niet kan komen (Ophoven), tante laet zegge da ze vandaag nie kan kome (Stokrooie), tante leet zaikgen det ze vandaag neet kan komen (Maaseik), tante leet zeggen det ze vandaag neet kūmt (Beek (bij Bree)), tante leiet zeggen dat ze vandaag neet kaomen kan (Kessenich), tante lut zeggen, dè ze vandaag nie kan komen (Neerpelt), tante lut zeiën da ze vandaag niet komen ka (Stal), tante lut zèggen, dat ze vandaag neet kan koemen (Neeroeteren), tantə lot zɛggə, datsə vandőch nēət kan kuəmə (Genk), tānt lyt zeggen da ze vandaag nī kan kōmen (Diepenbeek), tentje leet zekken det ze vandaag neet kan koe͂men (Niel-bij-As), wa.t hɛ̄ allemo.l wauw zɛkə (Neerglabbeek), wat hij allemaal wilde zeggen (Kleine-Brogel), wilde zeggen (Opoeteren), wou zeggen (Opglabbeek), wou zɛgə (Opitter), zaege (Landen), zaegge (Beringen, ... ), zaeggen (Diepenbeek, ... ), zaegken (As), zaigkə (Stramproy), zaignen (Rotem), zaə (Borgloon), zeegken (Leveroy), zegge (Afferden, ... ), zeGGe (Mheer), zegge (Moelingen, ... ), zegge wouw (Gingelom), zeggen (As, ... ), zeggen wilde (Herk-de-Stad, ... ), zeggə (Belfeld, ... ), zeggən (Opglabbeek), zegke (Borgharen, ... ), zegken (Heythuysen), zegøn (Oostham), zegə (Berg, ... ), zeigge (Oirlo), zeigə (Roermond), zeijə (Koersel), zeikke (Lanaken, ... ), zeikkə (Schinveld), zek-gue (Vijlen), zekge (Echt/Gebroek), zekguen (Amby), zekgə (Heel), zekke (Berg-aan-de-Maas, ... ), zekken (Geulle, ... ), zekkə (Pey, ... ), zeyə (Hasselt), zeŋə (Tervant), zeŋən (Kwaadmechelen), zē (Tervant, ... ), zēgge (Eijsden), zēkkə (Maastricht), zēngen (Oostham), zēͅəgə (Lozen), zĕgge (Heel), zĕkge (Panningen), zĕkke (Baarlo, ... ), zĕkken (Urmond), zeͅgə (Herk-de-Stad, ... ), zeͅgən (Eksel), zeͅkə (Maastricht), zeͅxa (Tongeren), zeͅyən (Sint-Huibrechts-Lille), zeͅŋə (Beverlo), zeͅən (Houthalen), zigge (Bingelrade), ziggn (Brunssum), ziggə (Haelen, ... ), zigkə (Merkelbeek), zikke (Oirsbeek), zägge (Oirsbeek), zäggə (Sevenum), zèg-ge (Blitterswijck), zège (Horn, ... ), zègge (Afferden, ... ), zèggen (Brunssum, ... ), zèggə (Horn, ... ), zègke (Roggel), zèk e (Beesel), zèkge (Beegden, ... ), zèkke (Borgharen, ... ), zèkke(n) (Obbicht), zèkken (Amby), zèkkə (Geleen, ... ), zégge (Valkenburg), zéégə (Tegelen), zêgge (Beegden), zêggən (Elsloo), zêkke (Doenrade, ... ), zøgə (Maaseik), zɛgə (Mechelen-aan-de-Maas, ... ), zɛgə wou (Kortessem, ... ), ə dorst ni atsprekə zatəm aləmő.l wildə zɛgə (Koersel), ə dos ne zeggə wa tər allemol wo zeggə (Sint-Truiden), ə dzo.z ni otsprekə wat ər allemol wöil zaiə (Borgloon), ə dərdə ne.ə u.tspriɛkə wa. tən woil zɛigə (Stokkem), (g als in het duitse woord; g¨t).  zègge (Steyl), (uitspraak: tussen g en k).  zège (Blerick), (zachte k).  zèkke (Reuver), Eng. i  zi(c)(c)e (Brunssum), g is meer een j  zegə (Lummen), ik zeg ; ik zèg  zègge (Grubbenvorst, ... ), k zacht  zèkke (Klimmen), k g  zĕgge (Bingelrade), kk = g in garçon  zekke (Banholt), ook: hetoep  ni hɛtoep iet zɛngə (Leopoldsburg), ook: kome kan  tāənt lyt zeggə da se vandḁg nĕ kan kome (Sint-Truiden), Opm. de eerste e ligt tussen ´ en Ô.  zegge (Sevenum), Opm. Duitse g.  zègge (Berg-en-Terblijt), Opm. Duitse gg netals in woord Egge.  zègge (Lutterade), Opm. Franse gue.  zègue (Asenray/Maalbroek), Opm. Hd. gg.  zègge (Heer), Opm. zacht. (ps. ik geloof dat invuller bedoelt: zachte k?).  zèkke (Stevensweert), Opm. zachte k.  zèggen (Sint-Odiliënberg), zèkke (Herten (bij Roermond)), Opm. zachte ks.  zèkke (Hunsel, ... ), ps. boven de gg staan nog een soort puntjes, ´´; deze combinatieletters zijn niet te maken/om te spellen.  zègge (Valkenburg), ps. zie opmerking op blz. 44, bovenaan (over de gg).  zègge (Schimmert), zachte kk  zèkke(n) (Schinveld) Hij durfde niet uitspreken, wat hij allemaal wilde zeggen [ZND 46 (1946)] || Niet luid spreken! [ZND 30 (1939)] || Tante laat zeggen, dat ze vandaag niet kan komen [ZND 46 (1946)] || uitspreken; te kennen geven [uiten, uiteren, lossen] [N 87 (1981)] || zeggen [SGV (1914)], [ZND 08 (1925)], [ZND A1 (1940sq)], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m] || zeggen; ik ben bij de vrouw geweest en heb het tegen haar gezegd; ze zeide, dat ze het ook aan haar dochter zou - [DC 03 (1934)] III-3-1
zeil bijzetten bijzeilen: bijzeilen (Leunen, ... ), bijzęjlǝ (Maxet), bizęjlǝ (Gennep, ... ), bējzęjlǝ (Gennep), bęjzęjlǝ (Meijel), bę̄zãlǝ (Tessenderlo), bę̄ǝzę̄ǝlǝ (Lummen), bijzetten: bijzętǝ (Molenbeersel), bizętǝ (Weert), zeil bijleggen: zęjl be.jlęgǝ (Weert), zęjl bileqǝ (Herten) Meer zeil aanbrengen. [N O, 7c] II-3
zeil minderen aftrekken: aftrekken (Beesel, ... ), aftrękǝ (Keent, ... ), āftrękǝ (Ell, ... ), afzeilen: afzeilen (Horn, ... ), af˲zęjlǝ (Eksel, ... ), āf˲zę̄jlǝ (Beek, ... ), inkorten: enkortǝ (Beek), enkǫrtn (Hamont), enkǫrtǝ (Boorsem, ... ), inkorten (Voerendaal), ī ̞nkǫrtǝ (Gronsveld), korten: korten (Arcen, ... ), kortǝ (Meijel), kuǫrtǝ (Stevensweert), kø̜rtǝ (Stramproy, ... ), kø̜tǝ (Lummen, ... ), kǫrtǝ (Baexem, ... ), op half zetten: ǫp halǝf˱ zętǝ (Hamont), op storm trekken: op storm trekken (Peij), op storm zetten: ǫp stø̜rǝm zętǝ (Hamont), opdraaien: ǫp˱dręjǝ (Weert), opkorten: ǫpkǫrtǝ (Kaulille), oprollen: ǫprǫlǝ (Meterik), reven: reven (Beegden), rond opkorten: rǫnt˱ ǫpkø̜rtǝ (Weert), storm trekken: storm trekken (Linkhout), tippen trekken: tøpǝ trękǝ (Lummen), zeil aftrekken: zēl āftrɛkǝ (Merselo), zeil inkorten: zęjl enkǫrtǝ (Lummen), zeil korten: zeil korten (Leunen, ... ), zęjl kǫrtǝ (Beringe) Bij oplopende wind de zeilen geheel of gedeeltelijk oprollen om de windvang te verminderen. In l 288b, l 318a en l 320a wordt de term aftrekken gebruikt voor het geheel oprollen van de zeilen, terwijl de benamingen korten (l 245, l 246, l 288, l 318a, l 320a) en inkorten voor het gedeeltelijk minderen van de zeilen gebruikelijk zijn. [N O, 7d; Sche 36; A 42A, 74; N O, 7g] II-3
zeilen doeken: dȳk (Weert), dø̄k (Gronsveld  [(id)]  , ... ), molenzeilen: mø̄lǝzęjlǝ (Herten, ... ), zeilen: z ̇ē̜jl (Baexem  [(id)]  , ... ), zãlǝ (Tessenderlo), zęj.lǝ (Weert), zęjlǝ (Gennep, ... ), zęǝlǝ (Leunen), zę̄lǝ (Lummen, ... ) De zeildoeken die over de hekwerken worden gespannen. In l 318 en l 321 worden de molenzeilen ɛs winters bestreken met lijnolie.' [N O, 5a; Sche 34; monogr.] II-3
zeilhaken doekenhouders: dø̄khǫwdǝrs (Koningsbosch), gekken: gɛkǝ (Ospel, ... ), haakjes: hǫkskǝs (Lummen, ... ), haken: hoǝkǝ (Lummen), hø̜̄k (Herten), klampen: klampen (Voerendaal), nonnetjes: nǫnǝkǝs (Peer), zeilhaken: zeilhaken (Heythuysen, ... ), zęjlhø̜̄k (Gennep, ... ), zęjlhø̜̄ǝk (Weert  [(enkelvoud: zęjlhǭk)]  ), zęjlhǭkǝ (Gennep, ... ), (enk)  zęǝlhǫǝk (Leunen) Houten klampen, waarachter de opgerolde zeilen worden vastgelegd. De zeilhaken (l 288, l 288b, l 318a), de gekken (l 288a) en de nonnetjes (l 355) waren aan de achterzijde van de wieken bevestigd. [N O, 5k; A 42A, 69; N O, 5d; A 42A, 69 add.] II-3
zeis maaizeigsel: mēi̯zɛxsǝl (Broeksittard), mēzɛxsǝl (Bingelrade, ... ), mēǝzɛ̄xsǝl (Munstergeleen), męi̯zɛ̄xsǝl (Geleen), mīzɛxsǝl (Schinveld), mīǝzɛxsǝl (Merkelbeek, ... ), mɛ̄zɛxsǝl (Berg, ... ), maaizeis: mīǝzēs (Schaesberg), maaizeissel: mēzɛ̄sǝl (Limbricht), mɛi̯zęsǝl (Born, ... ), mɛzɛsǝl (Geleen), maaizeissem: mɛi̯zɛi̯.sǝm (Rekem), maaizeissie: mɛi̯zęsi (Lommel), maaizicht: mīǝnzēǝx (Eygelshoven), mīǝzɛ̄x (Koningsbosch, ... ), mej: mē (Riemst, ... ), mī (Oost-Maarland), mīǝ (Gronsveld), mɛi̯ (Heer, ... ), mɛ̄ (Hees, ... ), mɛ̄i̯ (Gellik, ... ), mej ø̜ø̜: mɛ̄kǝ (Zichen-Zussen-Bolder), ze(i)nde: zīǝnt (Vijlen), ze(i)ns: ziǝns (Heerlen), zęns (Heerlen, ... ), ze(i)nsel: zęnsǝl (Ulestraten), zeigs: zɛ̄xs (Maasbracht, ... ), zeigse: zɛ̄xsǝ (Beegden, ... ), zeigsel: zēǝxsǝl (Hoensbroek), zē̜xsǝl (Kessenich, ... ), zęi̯xsǝl (Beek, ... ), zɛxsǝl (Amby, ... ), zeis: ziǝs (Rumpen), zā.ǝs (Koninksem), zēs (Sint-Truiden, ... ), zē̜.s (Berg, ... ), zē̜.ǝs (Bommershoven, ... ), zē̜i̯s (Gennep, ... ), zē̜s (Koersel, ... ), zęi̯s (Afferden, ... ), zɛ.s (Montzen, ... ), zɛs (Blerick, ... ), zɛǝs (Bocholtz, ... ), zɛ̄.s (Berg, ... ), zɛ̄i̯s (Meterik), zɛ̄s (Baarlo, ... ), z˙ē̜s (Panningen), zeisse: zā.sǝ (Rijkhoven), zē.sǝ (Eigenbilzen, ... ), zē̜.sǝ (Bilzen, ... ), zē̜sǝ (Meldert), zęi̯.sǝ (As, ... ), zɛ̄.sǝ (Beverst, ... ), zɛ̄sǝ (Baexem, ... ), z˙ē̜sǝ (Kinrooi, ... ), zeissel: ziǝsǝl (Hoensbroek), zēsǝl (Born), zē̜i̯sǝl (Amby), zē̜sǝl (Beek, ... ), zęi̯sǝl (Houthem, ... ), zɛ.sǝl (Sint-Martens-Voeren, ... ), zɛsǝl (Banholt, ... ), zɛǝsǝl (Nieuwenhagen, ... ), zɛ̄sǝl (Berg, ... ), zeissele: zęsǝlǝ (Margraten), zɛsǝlǝ (Eupen), zeissem: zē.sǝm (Berbroek, ... ), zē.ǝsǝm (Gelinden, ... ), zē̜.sǝm (Berlingen, ... ), zē̜.ǝsǝm (Broekom, ... ), zē̜i̯sǝm (Kermt), zęi̯.sǝm (Alken, ... ), zęi̯.ǝsǝm (Groot-Gelmen, ... ), zęi̯sǝm (Aalst, ... ), zɛ̄.ǝsǝm (Hoepertingen, ... ), zɛ̄sǝm (Aalst, ... ), zeissen: zē.sǝn (Zonhoven), zęi̯.sǝn (Eisden, ... ), zɛi̯ǝsǝn (Heerlen), zɛ̄.sǝn (Romershoven), zeissie: zāsi (Kwaadmechelen, ... ), zē.i̯si (Eksel), zē.si (Boekt Heikant, ... ), zēsi (Genk, ... ), zē̜.si (Berverlo, ... ), zęi̯.si (Achel, ... ), zɛsi (Kerkhoven, ... ), zɛ̄.si (Peer), zɛ̄si (Beringen, ... ), zeissing: zęi̯.seŋ (Dilsen, ... ), zęi̯seŋ (Paal), zɛseŋ (Grevenbicht / Papenhoven), zicht: zex (Borgharen, ... ), zicht (Beegden), zēx (Roermond), zīx (Aalst, ... ), zɛ̄x (Asenray / Maalbroek, ... ) De zeis is het gereedschap waarmee gras, en in de Limburgse Kempen ook graan, wordt gemaaid. De zeis bestaat uit een metalen blad (het mes) en de steel. Aan het blad bevindt zich een uitsteeksel (de arend) waarmee het blad door middel van een ring aan de steel wordt bevestigd. De hoek die de steel met het blad maakt is zodanig dat de maaier het blad evenwijdig langs het bodemoppervlak kan leiden. De bevestiging van arend en ring maakt het mogelijk die hoek aan de wensen van de maaier (de steel die hij voert, zijn lengte en zijn houding) aan te passen. Deze bevestigingsshoek is scherp, ongeveer 60 graden. De zeis wordt zodanig vastgehouden dat de steel met een hoek van eveneens ongeveer 60 graden op het vlak staat dat het blad met de grond vormt. De vorm en de afmeting van de steel van de zeis zijn aangepast aan de manier van maaien van de maaier, en ze kunnen op het eerste oog sterk van elkaar afwijken. Omdat bovendien de handvatten doorgaans verstelbaar zijn, kan eenzelfde zeis op meer dan één manier gevoerd worden voor het maaien van het grasland (we zien hier af van andere toepassingen, zoals het schoonmaken van sloten e.d.). Er zijn twee hoofdmodellen te onderscheiden, op afbeelding 4 "model A" en "model B" genoemd; daar is ook aangegeven op welke manier de maaier deze modellen voert. Bij model A wordt de zeis bovenhands gevoerd en in balans gehouden; met het oog op die balans heeft het een lange, uitstekende steel; aan het uiteinde is vaak de strekel met een leertje bevestigd ter verbetering van de balans. Het bovenste lange handvat heeft een dwarsgeplaatste kruk, waaromheen de linkerhand van de maaier grijpt, hetzij met de linkeronderarm òp het lange handvat zodat hij de hoek van het blad op de grond daarmee be√Ønvloeden kan, hetzij met de arm onder de steel door om beter te kunnen trekken bij stuggere gewassen. Het onderste handvat is een kort en recht en wordt door de rechterhand bediend. Dit model zeis en deze wijze van voeren komen in de Limburgen verreweg het vaakst voor. Het andere model, en daarmee de andere manier van maaien, zijn met name in Zuidelijk Limburg niet geheel onbekend, al komen ze niet vaak voor. Zie ook de toelichting bij het lemma ''steel van de zeis''. Op de kaart die bij dit lemma hoort, is aangegeven waar dit model B voorkomt. Het is opvallend dat het concentratiegebied in Belgisch Limburg overeenkomst vertoont met het gebied waar de zeis zelf mej wordt genoemd, zie kaart 10. Model B heeft een gebogen houten steel, korter dan die van model A, waaraan twee korte rechte handvatten zitten, die in de richting van het blad wijzen. Het bovenste handvat kan bij dit model echter ook ontbreken; de linkerhand omvat dan het uiteinde van de steel zelf. Bij deze manier van maaien is de balans van het instrument niet zo belangrijk; de rechterhand leidt direct de baan van de zeis die eerder wordt getrokken dan gezwaaid. De steel van dit model kan ook recht (en dan ook van metaal) zijn. Ten einde hetzelfde principe van voeren te behouden, is het onderste handvat dan verlengd en van een kruk voorzien. Deze verlenging vangt de uitslag van de kromming van de steel van model B op (zie afbeelding 4, model B''). Sinds de intrede van de maaimachine in het begin van de twintigste eeuw is de betekenis van de zeis als maaiinstrument sterk achteruitgegaan, al werd zij nog lang gebruikt voor het aanmaaien van het pad voor de maaimachine (zie boven), of voor het maaien van kleine stukken grasland, bermen en slootkanten of voor de dagelijkse portie vers groenvoor voor de dieren. Zie verder de toelichtingen bij de lemma''s. De benaming van het instrument waarmee gras wordt gemaaid. In het grootste gedeelte van de Limburgse Kempen (zie kaart) gebruikte men dezelfde zeis bij de grasoogst en bij de graanoogst, maar plaatste men er een andere zwadkeerder op. In het eerste geval spreekt men van "graszeis" (zie volgend lemma); in het tweede van "korenzeis" (zie Aflevering over de Akkerbouw). In deze gevallen is in dit lemma het algemene woord voor zeis opgenomen. Zie afbeelding 4. Hoewel de zeis en de zicht in de algemene landbouwwoordenschat duidelijk onderscheiden zaken zijn (de zeis met de lange, met twee handen bediende steel voor de grasoogst, en de zicht met de korte steel, te zamen met de mathaak, voor de graanoogst) is die scheidslijn in de Limburgse dialecten niet zo scherp. Graan werd, zoals gezegd, in de Kempen met de zeis gemaaid en onder de benamingen voor de zeis komen we ook het woord zicht tegen.' [N 18, 67 en 69; JG 1a, 1b, 1c, 2c; A 4, 28a; L 20, 28a; L 1 a-m, 1u, 84; S 12; Gwn 7, 7; NE 2, I; Wi 51, R 3, 69; Lu 2, 34 II; add. uit N 18, 69 en 75, N 11, 88; N 15; N C, 3a,b; A 4, 28b; A 14, 2; A 23, 16; L 20, 28b; L 42, 46; S 45; monogr.] I-3