e-WLD begrippen 

 
 
Filteren...

Overzicht

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
donderx donder: dan donər (Spalbeek), de donder (Beegden, ... ), de dōnder (Stevensweert), de dŏnder (Heythuysen), de dònder (Roermond), de dónde (Roermond), de dónder (Eijsden, ... ), de dônder (Oirlo, ... ), den donder (Houthem, ... ), den dónder (Bree, ... ), den dönder (Schimmert), deonder (Genooi/Ohé, ... ), der donder (Kerkrade, ... ), doender (Elen, ... ), doēnder (Blerick), donder (Achel, ... ), dondər (Bilzen, ... ), donner (As, ... ), donnər (Eigenbilzen, ... ), donər (As, ... ), doonder (Castenray, ... ), doondere (Nunhem), doondr (Well), doonner (Niel-bij-As, ... ), dooɛ̄nder (Klimmen), dōnder (Amby, ... ), dōndər (Lanaken, ... ), dŏnder (Buggenum, ... ), dŏŏder (Afferden), dŏŏnder (Echt/Gebroek, ... ), doͅndər (Aalst-bij-St.-Truiden, ... ), doͅnnər (Lummen, ... ), doͅnər (Ellikom, ... ), doͅu̯ndər (Molenbeersel, ... ), doͅ⁄ndər (Eupen, ... ), dundər (Maaseik, ... ), dunər (Paal, ... ), dŭnder (Herten (bij Roermond)), du̞ndər (Welkenraedt, ... ), dònder (Asenray/Maalbroek, ... ), dónder (Herkenbosch, ... ), dóndər (Maastricht, ... ), dónner (Opglabbeek, ... ), dônder (Altweert, ... ), dôêu̯ndər (Ophoven, ... ), dùner (Beverlo), də dōͅndər (Lanklaar), də doͅndər (Wellen), də dónər (Ketsingen), dən dondər (Lommel, ... ), dən doͅndər (Borgloon, ... ), dən dūnər (Opglabbeek), dən ⁄donər (Romershoven), dəndondər (Maaseik), dər doͅndər (Bocholt, ... ), dəu doͅudər (Hasselt), d’r donder (Meijel), d⁄n donder (Gronsveld, ... ), d⁄r donder (Bleijerheide, ... ), d⁄r dònder (Waubach), d⁄r dônder (Eygelshoven), ’t guf donder (Maasniel), ( De donder besjrieve).  donder (Beegden), (m.)  dondər (Zelem), dən doͅndər (Hasselt), (o bijna oo).  donder (Venlo), (o dof uitspreken)  donder (Ulestraten), (opm. mv.: donders = dùnders).  dùnder (Beverlo), (verschil in uitspraak met t Nederlabds).  dònder (Heerlen), (z.o. hoemmël)  dóndër (Tongeren), (znw.)  dóndər (Roermond), (zo wordt het ook wel genoemd/geschreven).  doander (Tungelroy), de donder  dən doͅndər (Borlo), de donder (m.)  dondər (Lanklaar), de donder (man.)  doͅndər (Borgloon), de donder.  də donər (Beverlo), də doͅndər (Achel), de donner  də donər (Riksingen), dən doͅnər (Lummen), den donder  dən dondər (Rekem), dən doͅndər (Niel-bij-St.-Truiden), den donder (m.)  dən dòndər (Stokkem), den donder (mann.)  dən doͅndər (Mechelen-aan-de-Maas), den donner  dən doͅnər (Diepenbeek, ... ), donder  dondər (Neerharen, ... ), dŏndər (Vliermaal), doͅndər (Donk (bij Herk-de-Stad)), də doͅnər (Val-Meer), donder (m).  dəndoͅndər (Leopoldsburg), donder (m.)  donər (Opglabbeek), doͅndər (Herk-de-Stad), donder (m.).  dóndər (Bocholt), donder.  dondər (Maaseik), doner  doͅnər (Gelieren/Bret), donner  doͅnər (Hoeselt, ... ), donner (m.)  do͂ͅnər (Diepenbeek), donner (m.).  doͅnər (Zolder), Nb. De "e"van doen... = franse père; voor "oe"zie vraagnr. 29.  doender (Leuken), Nb. he.te ble.ksam is een gerecht.  dər do‧ndər (Sint-Martens-Voeren), Nb. korte oo.  doōnder (Maasbracht), Nb. Voor de "oe"zie vraagnr. 29.  de doender (Leuken), Opm. dit is J.V. (betekent jonger Venrays - is een nieuwere Venrayse benaming).  dònder (Castenray, ... ), Vb. t is den ennen donder op den andere, t hink boven òs (het dondert fel, het onweer is dichtbij).  donder (Kortessem), donderenslag: doͅndərəlāx (Bree), donderslag: dondərslag (Lommel), dondərsläg (Lommel), dóndersjlaag (Lutterade), (m.)  doͅndərslàx (Hasselt), hommel: (h)omel (Rekem, ... ), (h)ommel (Geleen), de hoemel (Hoensbroek), de hommel (Haelen, ... ), de hōmmel (Urmond), de hòmmel (Swalmen), de hòòmel (Posterholt), de hómmel (Herkenbosch, ... ), de hômmel (Limbricht), de hömmel (Jabeek), den hoemel (Guttecoven), den hommel (Bergen, ... ), den hŏĕmmel (Oirsbeek), den hummel (Blerick), den hŭmmel (Susteren), den hómmel (Blerick, ... ), den hômmel (Velden), der hoemel (Hoensbroek), der hommel (Klimmen, ... ), der hoomel (Nieuwenhagen), de⁄n hommel (Buchten), duw hommel (Vlodrop), d’n hómmel (Egchel), hoammel (Guttecoven), hoemel (Bingelrade, ... ), hoemmel (Guttecoven), homel (Leunen, ... ), hommel (Beesel, ... ), homəl (Rekem, ... ), hoommel (Klimmen), hooɛ̄mmel (Klimmen), hoŏmel (Grevenbicht/Papenhoven), hōmmel (Grevenbicht/Papenhoven, ... ), hŏmmel (Steyl, ... ), hŏŏmel (Lottum, ... ), hŏŏmmel (Arcen, ... ), ho͂mmel (Melick), hummel (Dieteren), huməl (Mal), hŭmmel (Sittard, ... ), hòmmel (Asenray/Maalbroek, ... ), hòòmel (Posterholt), hómmel (Blitterswijck, ... ), hômmel (Baarlo, ... ), hôm⁄mel (Tegelen), oməl (Boorsem), ŏmmel (Lutterade), o̝məl (Stokkem, ... ), ’t guf hommel (Maasniel), (dit is een synoniem voor doonder).  hòmmel (Castenray, ... ), (Doffe o).  hommel (Helden/Everlo), (o = halflang)  hommel (Spaubeek), (o bijna oo).  hommel (Venlo), (oe kort).  hoemmel (Einighausen), -verwant met brommen (eng. to hum), verbastering van hammer, hammel, een bijnaam van Thor den dondergod. -hamar is oorspr. een harde steen, later het werktuig of attribuut waarmee Thor op de wolken hamert. O46193  hommel (Valkenburg), de(n) hommel; (m.)  dən o̝ͅməl (Mechelen-aan-de-Maas), Nb. Doffe "o".  hommel (Sevenum), Nb. Wanneer in de zomer een onweersbui opkomt, zegt men hier: den hommel bleuijd ofwel den hommel gruid.  hòmmel (Baarlo), Nb. Zie opmerking bij vraag 12 n.a.v. de oo.  homəl (Venray), hommelslag: ene hommelslaag (Haelen), hommelsjlaag (Obbicht, ... ), kommel: kŏŏmmel (Afferden), onweer: onwéér (Eind), ’t guf onwair (Maasniel), petaat: ’n pataat (Eksel), slag: ne slaag (Eksel), veeg: ’n veeg (Eksel), weerlicht: wearleeg (Grathem) donder [N 22 (1963)], [SGV (1914)], [ZND 01 (1922)], [ZND 23 (1937)] || donder, onweer || onweer [N 22 (1963)] III-4-4
donker bier bokbier: bǫkbēr (Horn, ... ), bǫkbęjǝr (Sittard), bruin bier: brø̄ǝn bīr (Alken), brūn bēr (Horn, ... ), donker bier: d ̇oŋkǝr bē.r (Opitter), donker bier (Maastricht), doŋkǝr bēr (Valkenburg), dōŋkǝr bēr (Maastricht), dǫŋkǝr bēr (Horn, ... ), dǫŋkǝr bīr (Venray), donkerzoet: donkerzoet (Arcen), duister bier: dȳstǝr bēr (Horn), dunkel bier: duŋkǝl biǝr (Wellen), oud bier: ǫwt bēr (Meerssen, ... ), oud bruin: awt brūn (Schinnen), oud bruin (Arcen), stout: štǫwt (Sittard) Bier dat gebrouwen is uit donkere mout. Volgens de invuller uit Q 99 had dit bier een alcoholpercentage van 3,5 procent. [N 35, 96; monogr.] II-2
donker worden, duisteren avond worden: aovend waere (Sevenum), aovend wère (Sevenum), het wut oaved (Sint-Truiden), t wat avond (Stevoort), t wiert övend (Hasselt), ’t wéértj aoventj (Eind), ’t wördt aovend (Oirlo), ’t wört òòëntj (Panningen), ⁄t wurd aovend (Puth), avonden: ⁄t aovent (Milsbeek, ... ), ⁄t begint te aovende (Obbicht), t aovent  ət oͅvənt (Neerharen), de avond begint: de aovende beginne al (Schimmert), de avond begint te vallen: den ovend begeent te vallen (Meijel), de avond valt: den ovend valt (Jeuk), den ovend vilt (Reppel), den ovənd vielt (Hoepertingen), də uəvənt vilt (Wellen), dən a͂vənš vølt (Bocholt), dən ōevənt vilt (Herk-de-Stad), d⁄n aovond vilt (Sittard), d⁄n aovund vèlt (Wolder/Oud-Vroenhoven), d⁄r aovend vilt (Klimmen), d⁄r oavend vilt (Bleijerheide), oavent begint te valle (Wijlre), Alleen dit zegt men.  dən ovət vəlt (Genk), de avond valt  dən uəvənt fi̞lt (Vliermaal), Geen eigen uitdrukking.  den oved vilt (Sint-Truiden), demeren: diaemere (Echt/Gebroek), donker worden: donke were (Hoensbroek), donkel waíre (Ittervoort), donkel wière (Houthalen), donkel wjèn (Hoeselt), donker weure (Neer), dōnkər wéérə (Roermond), dŏnkel wère (Heythuysen), dónkel wère (Bree), dónkel wéére (As), dónkər wéérə (Grathem, ... ), het begint al dunkel te wjane (Zepperen), t jond doenkel (Hoepertingen), t weeət doənkəl (Velm), t weurt donkel (Heusden), twēͅrtunkər (Paal), twərdoͅnkər (Beringen), ət wjoͅt donkəl (Mopertingen), ⁄t weurd doonker (Kerkrade, ... ), ⁄t wurdt donkel (Ophoven), (wjunne = worden).  donkel wjunne (Eigenbilzen), donkel worden.  dóŋkəl weͅrə (Bocholt), donkeren: donkere (Weert), doonkele (Amby), dónkələ (Heerlen), ’t doͅnkəltš (Bree), duister worden: `t wiert dèster (Hasselt), duister worden (Zonhoven), duuster waede (Eys), duuster waere (Blerick, ... ), duuster waire (Maasniel, ... ), duuster weerə (Doenrade), duuster weurde (Amby, ... ), duuster weure (Maastricht), duuster weëde (Kerkrade), duuster wère (Schimmert), duuster wèrre (Beesel), duuster wèère (Geulle, ... ), duuster wére (Maastricht, ... ), duuster wëë-de (Kunrade), duuster wörre (Oirlo), duustur weeru (Brunssum), duustər weurə (Maastricht), duustər wéérə (Hulsberg), dūster waere (Ten-Esschen/Weustenrade), dūūstər weurə (Maastricht), dūūstər wēēëdə (Nieuwenhagen), dūūstər wéͅéͅrən (Urmond), dūūstər wéérə (Susteren), dŭŭstər weurə (Maastricht), dŭŭstər wéérə (Beesel), dŭŭstər wòrrə (Gennep), dy(3)̄.stər weͅ.adə (Eys), düster werre (Tienray), düster wurre (Tienray), t weeət duister (Velm), ut weurd duustər (Maastricht), ut wèrt duustər (Kapel-in-t-Zand), ’t wuërt duuster (Venlo), ⁄t begint duuster te waere (Klimmen), ⁄t duuster wééren (Lutterade), ⁄t wead duuster (Eygelshoven), ⁄t weert dūster (Jabeek), ⁄t weurd duuster (Kerkrade, ... ), ⁄t weurt duuster (Houthem), ⁄t wurd duuster (Puth), ⁄t wäet dūūster (Bleijerheide), t wordt duister.  ət wiərt dàstər (Beverlo), duisteren: deistere (Genk), distərə (Meeuwen), duisteren (Born, ... ), duistərən (Diepenbeek), dusteren (Hechtel), duustere (Geleen, ... ), duusteren (Eksel, ... ), dŭustere (Meerlo), dŭŭstert (Schimmert), dûûstərə (Schimmert), hət dystərt (Neerpelt), t dusteren (Achel), t duustert (Neerpelt), t døistərt al (Zolder), te duustere (Stevensweert), ət dystərt (Overpelt), ’t is vandaag al vruug oan’t duusteren (Eksel), ⁄t døͅstər (Linkhout), (normaal) schemeren, zelden in de betekenis van duister worden.  dystərə (Bocholt), B.v. t was in den duistere, daarmee kost ich het niet goed zien.  duistere (Beringen), Daar bestaat voorzeker geen naamwoord.  t is an het dŭsteren (Engsbergs), Klank: "ui"zonder i.  t duisters (Lommel), grauw worden: grauw worden (Kinrooi), grauw wéére (Tungelroy), groͅuwēͅrə (Opglabbeek), het begint al graw te weren (Mechelen-aan-de-Maas), het wordt grau (Opoeteren), t wērt graŭw (Opglabbeek), t wurdt grauw (Elen), twyrtxráuw (Maaseik), ət wy(3)̄rt groͅw (Rotem), ’t begint grauw te wèère (Boukoul, ... ), ’t weurtj grauw (Leuken), (ww.). Osp.  graw waere (Ospel), Nb. : = lang; rekken v.d. klinker - tweeklank.  grauw wè:re (Beegden), t wuurt al graw  ət wyrt àl gràw (Stokkem), het begint donker te worden: dbəgint onkər tə wiirə (Heusden), ’t begeent dŏnker te wère (Meijel), neren: néérə (Venlo), verduisteren: verduustere (Waubach), ⁄t verduusterdj (Montfort), vroegduister worden: ’t wördt vroeg-düuster (Oirlo), zich avonden: ’t aovend zich (Egchel) avondschemering, valavond || donker worden [duisteren] [N 91 (1982)] || duister worden || Hoe heet de schemering (de tijd voor het donker wordt) ? [ZND 42 (1943)] || schemeren; inventarisatie uitdrukkingen; betekenis/uitspraak [N 22 (1963)] || schemering, de overgang van licht naar donker [grouwe, griebelegrouwe] [N 22 (1963)] III-4-4
donker, duisterx avond: óvvent (Waubach), avondnacht: avvendnacht (Oost-Maarland), balkdonker: bàukdónkel (As), bedompt: bedomp (Valkenburg), bedómp (Klimmen), domp: doomp (Gronsveld, ... ), dŏmp (Heerlen), dó.mp (Horst), dômp (Gulpen), (bijv. voor het weer).  doomp (Sint-Geertruid), (vooral van t weer).  dómp (Horst), (zie note bij vraag 1)!  domp (Limbricht), dompetig: dompetig (Echt/Gebroek), dómpetig (Pey), dômpetig (waer) (Urmond), (= mistige schemer).  doempetig (Schinveld), (donker weer, somber).  het weer is dómpetig (Wolder/Oud-Vroenhoven), dompig: dompig (Bunde, ... ), (van weer).  dôômpig (Weert), donker: (ein) donker (kleur) (Sittard), `t es danker (Beverlo), do.ŋkəl (Hasselt), doenke (Rotem), doenkel (Beverst, ... ), doenker (Genk, ... ), doeunkəl (Kozen, ... ), doingkəl (Stokkem), doinkel (Alken), dongkəl (Rekem, ... ), dongkər (Beesel), donkel (Berg-aan-de-Maas, ... ), donker (Beringen, ... ), donkker (Beverlo), donkəl (Eigenbilzen, ... ), donkər (Beringen, ... ), doongkə (Epen), doonke (Remersdaal), doonkel (Henri-Chapelle, ... ), doonker (Beringen, ... ), doungkər (Molenbeersel), dounkel (Gutshoven), dounker (Beverlo, ... ), dounkəl (Herk-de-Stad), dou̯.ŋkəl (Borgloon), doŋkəl (Houthalen), doənkel (Sint-Truiden), dōnkel (Nieuwstadt), dōnker (Echt/Gebroek, ... ), dōnkəl (Rosmeer, ... ), dōnkər (Hamont, ... ), dōōnkel (Tungelroy), dŏnker (Heerlen), dóͅ.ŋkəl (Montzen), do͂ngker (Weert), do͂nkel (Posterholt), do͂o͂nkel (Maastricht), do͂o͂nker (Maastricht), doͅnkəl (Opglabbeek), dungkəl (Maaseik, ... ), dunkel (Diepenbeek, ... ), dunkje (Oostham), dunkəl (Bilzen, ... ), duŋkəl (Meeuwen, ... ), dònkel (Bree, ... ), dònker (Bree, ... ), dòònker (Broekhuizen, ... ), dó.nkel (Nederweert), dóngker (Meijel), dónkel (As, ... ), dónker (As, ... ), dónkəl (Heerlen), dónkər (Grathem, ... ), dôngkel (Montzen), dônkel (Rimburg, ... ), dônker (Echt/Gebroek, ... ), dôônker (Weert), dönkel (Thorn), konker (Hechtel), əd-blivə d⁄oͅŋkəl (Rekem), #NAME?  donker (Klimmen), (= n donkere kleur).  ing donkel (Bleijerheide), (b.v. behang is donker).  donkel (Bocholtz), (bij kleuren).  donker (Maastricht), (de ó zweemt naar oe).  dónkel (Leuken), (dit is het oudste).  doonkel (Wolder/Oud-Vroenhoven), (doffe o).  donker (Sevenum), (dônkeler-dônkelst). Vb. in dn dônkel zitte (in het donker zitten).  dônkel (Tungelroy), (Epen).  dónkel (Epen), (geeft aan een nuance in kleur).  dónkel (Panningen), (kleur bijv.).  ⁄n dónker (Maastricht), (minder donker dan dËË.ster).  dó.nkel (Boukoul), (o zoals Eng. Lord).  donkel (Neeritter), (om bijv. aan te geven dat de kleur van iets donker is).  dónkel (Eygelshoven), (zelfde klank als "oo", maar kort).  donker (Sevenum), (zie note bij vraag 1)!  donker (Limbricht), alleen van kleuren  dó‧nkəl (Maastricht), dit zegt men voor bèèr!  dónkel (Buchten), k niet uitgesproken  don-er (Lommel), van kleuren  doͅŋkəl (Eupen), vroegere benaming!  dónkel (Venlo), doods: (donkere doodse kleur).  doeds (Bocholtz), duister: daistër (Tongeren), dāstər (Houthalen), deister (Beverst, ... ), deuwster (Borgloon), dē.stər (Hasselt), doeuster (Heers), dō.stər (Borgloon), dōēster (Sevenum), duiester (Groot-Gelmen), duister (Born, ... ), duistər (Diepenbeek), duiəster (Stevoort), dusjter (Meijel, ... ), dusjtər (Meijel), duster (Blitterswijck, ... ), duu.ste:r (Maastricht), duu.ster (Meers, ... ), duu.stər (Heerlerheide), duu:ster (Maastricht, ... ), duus-ter (Kerkrade), duusjter (Eijsden, ... ), duuster (Afferden, ... ), duuster (wèèr) (Sittard), duustur (Brunssum), duustər (Hulsberg, ... ), duùster (Venlo), dūster (Welkenraedt), dūū.ster (Boukoul), dūū.s⁄ter (Linne), dūūsjter (Eijsden), dūūster (Amby, ... ), dūūstər (Epen, ... ), dŭuster (Meerlo), dŭŭster (Melick, ... ), dŭŭstər (Beesel, ... ), dy(3)̄.stər (Montzen), dy(3)̄stər (Lanaken, ... ), dys.tər (Rekem), dyster (Rekem), dystər (Vroenhoven), dóuster (As), döster (Sint-Truiden), dø̄.stər (Borgloon), dø͂ͅstər (Kortessem), dúúster (Horst), dûuster (Swalmen), dûûstər (Schimmert), düster (Blitterswijck, ... ), düüster (Heerlen), dəstər (Kwaadmechelen), hōͅ.f˃ dy(3)̄.stər (Eys), iggen duustere (Klimmen), kaens gaen hank veur de auge zeen zoe duuster is ⁄t (Tegelen), (= het donker).  d⁄r dŭŭster (Bleijerheide), (= meerdere of mindere afwezigheid van daglicht).  duusjter (Panningen), (= n donkere kleur).  dŭŭster (Bleijerheide), (bij het weer).  duuster (Maastricht), (bijv. het wordt donker buiten).  dūūster (Eygelshoven), (Bommerig).  duuster (Epen), (s nachts).  duuster (Bocholtz), (sterk: sakke-duuster).  duuster (Bergen), (uu heel kort).  duuster (Vlodrop), (voor de avond).  duuster (Sint-Geertruid), (weer bijv.).  duuster (Maastricht), Dit woord is beter!  düster (Tegelen), dit zegt men voor wéér!  duuster (Buchten), figuurlijk.  duuster (Maastricht), van licht  dy(3)̄stər (Eupen), Vb. in dn duuster zitte (in het duister zitten).  duuster (Tungelroy), zie bijlage: duu.st\\r.  duuster (Maastricht), duisteravond: dusjteraovent (Meijel), duisterheid: eigenlijk en figuurlijk.  duusterheid (Maastricht), duisterigheid: eigenlijk en figuurlijk.  duusterigheid (Maastricht), grauw: (= minder donker).  gròw (Heythuysen), groezelig: t is zo donker vanavond: t is zoo groezelig vanaovend  groezelig (Grathem), helsduister: Nèvve dieje wèg stôn gèn lichtpööl; dor is t s aoves hèlsduuster.  hèls(en)duuster (Gennep, ... ), kleur: (= n donkere kleur).  klŭŭr (Bleijerheide), leeg: leeg (Maastricht), pikdonker: pikdonker (Stokkem), schemer: schemer (Maastricht, ... ), sjiehmer (Herten (bij Roermond)), schemerig: sjemerig (Reuver, ... ), sjiemerig (Vijlen), sjémerich (Beesel), speens: speens (Maastricht), zakkendonker: sakkeduuster (Leunen) (`t is hier) donker [ZND 23 (1937)], [ZND 23 (1937)] || aardedonker || donker [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m] || donker [donkel, duuster, domp] [N 06 (1960)] || donker worden [duisteren] [N 91 (1982)] || donker, duister || duister || niet of weinig verlicht || niet of weinig verlicht [donker, duister, deemster] [N 91 (1982)] || t blijft donker [ZND m] III-4-4
donkerbruine koe ardense: ardɛnsǝ (Kermt), bonte: bontǝ (Ransdaal), bonte koe: boŋtǝ [koe] (Tegelen), brandharige koe: branthǭregǝ [koe] (Rapertingen), brandvoskoe: brantvǭs[koe] (Eisden), bruin (bijvgl. nmw.): brǫi̯n (Heugem), bruine: bruǝn (Rummen), brø̜̄nǝ (Halen), brø̜ǝn (Hasselt), brūn (Tegelen), bruine koe: brūn [koe] (Boorsem), brǫu̯n [koe] (Riksingen), donkerbruin (bijvgl. nmw.): duŋkǝlbrø̜n (Wellen), dǫu̯ŋkǝlbrōn (Opheers), dǫŋkǝrbrun (Achel, ... ), dǫŋkǝrbrūn (Einighausen), donkerbruine koe: dǫŋkǝlbrøn [koe] (Rosmeer), dǫŋkǝlbrōi̯n [koe] (Borlo), donkerrood (bijvgl. nmw.): duŋkǝlrōǝt (Beverst), miskleurige koe: mesklø̄regǝ [koe] (Blerick), muis: moǝs (Hoepertingen), muiskleur: mǭsklør (Zichen-Zussen-Bolder), mǭskløu̯ǝr (Borgloon), rosse: rǫsǝ (Velm), vaal (bijvgl. nmw.): viǝl (Donk), vāl (Bree, ... ), vāǝl (Rekem), vǭl (Herk-de-Stad, ... ), vǭǝl (Overpelt, ... ), vɛ̄l (Niel-Bij-Sint-Truiden), vaalbruine: vālbrūnǝ (Neeritter), vale: valǝ (Beringen, ... ), vālǝ (Boekend, ... ), vǫl (Hoeselt), vale koe: vāl [koe] (Beringen, ... ), vālǝ [koe] (Geistingen, ... ), vāǝl [koe] (Gelieren Bret), vǫu̯l [koe] (Lummen), vǫǝl [koe] (Hamont, ... ), vǭl [koe] (Diepenbeek, ... ), vǭlǝ [koe] (Gennep, ... ), vǭu̯ǝl [koe] (Lommel) Zie voor de fonetische documentatie van (koe) het lemma ''koe'' (3.3.1). [N 3A, 131a] I-11
donkere metten donkere metten: de donkel mette (Eigenbilzen), de donker mette (Meerssen), de dónker mette (Klimmen), doenkel mette (Sint-Truiden), doenkel metten (Diepenbeek), donkel mette (Haler), donkere mette (Oirlo, ... ), donkere mètten (Ophoven), dōōnkere mètte (Maastricht), dónkel métte (Geistingen), dónker mette (Baarlo), dónkere mette (Tienray), droevige metten: druvvige mette (Gulpen), duistere dagen: duuster daag (Eys), duustere daag (Siebengewald), duistere metten: (duuster) mette (Waubach), de duustere Mette (Maastricht), duistere mette (Jeuk), duuster mette (Lutterade, ... ), duuster metten (Guttecoven), duustere mette (Montfort), duustere mètte (Thorn), dūūstərə mèttə (Nieuwenhagen), metten: de mette (Geleen), de Mette (Nieuwenhagen), de mette (Nuth/Aalbeek, ... ), de mètte (Hoeselt), mette (Echt/Gebroek, ... ), metten (Heel), nachtwake: nachwaake (Thorn), vastendag: vastedaag (Meijel) De donkere Metten op wo./do./vr. in de Goede Week [duustere Mette]. [N 96C (1989)] III-3-3
dons, nestveren bochthaar: bochhaor (Blerick, ... ), dons: doens (Vaals), dons (Alken, ... ), doons (Maastricht, ... ), dōns (Koersel, ... ), dōōns (Maastricht), dóns (Meijel, ... ), dôns (Ell, ... ), donshaar: dôns häör (Oirlo), duivelshaar: dejvelshoar (Hasselt), deuvelshaar (Borlo), deuvelshaor (Vijlen), deuvelshoar (Houthalen), di-jvelshaor (As, ... ), di-jvelshoar (As, ... ), dievelshaar (Reppel), dievelshaor (Kuringen, ... ), dievelsho-er (Grote-Brogel), dievelshoar (Bree, ... ), dievelshoër (Bilzen), dieveshoor (Spalbeek), divelshoər (Bilzen), divəlshaōr (Eigenbilzen), divəlshōͅr (Meeuwen), dīvəlshōͅr (Opglabbeek), dubelshaore (Geleen), duivelshaar (Haler, ... ), duivelshaer (Stein), duivelshoar (Born), duivelshoarə (Guttecoven), dujvelshaar (Achel), duuvelhaore (Itteren), duuvels-haore (Noorbeek, ... ), duuvelshaor (Lutterade, ... ), duuvelshaore (Geleen, ... ), duuvelshaōr (Veldwezelt), duuvelshāōr (Schimmert), duuvelshoar (Beesel, ... ), duuvelshoare (Doenrade, ... ), duuvelshoor (Beverlo, ... ), duuvəlsaar (Eisden), duuvəlshaor (Grevenbicht/Papenhoven, ... ), duuvəlshaorə (Urmond), duuvəlshoar (Ophoven), duuvəlshoarə (Simpelveld), duuvəlshowər (Lommel), duvels-haore (Noorbeek), duvelshaar (Hoepertingen, ... ), duvelshaor (Beverlo, ... ), duvelshaore (Gulpen, ... ), duvelshaoër (Tessenderlo), duvelsheur (Rotem), duvelshoaer (Heerlen), duvelshoar (Bocholt, ... ), duvelshoor (Eksel), duvelshoër (Stevoort), duvəlshaor (Epen), duvəlshuərə (Heers), duûvelshoâr (Tungelroy), dūūvelshaor (Klimmen, ... ), dūūvelshoare (Hoensbroek), dūūvelshèùr (Gennep), dūūvəlshaor (Montfort, ... ), dūūvəlshaorə (Nieuwenhagen), dūvelshaor (Kuringen), dūvelshoar (Meldert), dūvelshōrə (Zichen-Zussen-Bolder), dŭŭvelhāōr (Schimmert), dŭŭvelshāōr (Schimmert), dy(3)̄vəlshōr (Herk-de-Stad), dy(3)̄vəlshōͅr (Hamont, ... ), dy(3)̄vəlshōͅu̯ər (Houthalen), dy(3)̄vəlsōͅr (Mechelen-aan-de-Maas), dyvelshör (Peer), dyveəshōr (Genk), dyvəlsha.r (Kwaadmechelen), dyvəlshōər (Diepenbeek), dyvəlshōͅr (Lanaken), dyəvəsōər (Zonhoven), dúvelshoar (Gronsveld), dúvelsoor (Sint-Truiden), dûvəlshaor (Venlo), düvelshaor (Wijlre), düvelshoeər (Wellen), ook eerste baardgroei  düvëlshuòr (Tongeren), v jonge vogeltjes  duuvelshaor (Venlo), wollige haartjes op jong vogeltje  duûvelshaor (Altweert, ... ), duivelshaartjes: duvelsheurkes (Rotem), duvelshäörkes (Maastricht), dyvəlshørkəs (Diepenbeek), duiveltjeshaar: di-jvelkeshaor (Hasselt), duivelkeshaor (Neerpelt), duvelkeshaor (Hasselt), dyjəvəlkəshuoͅr (Zonhoven), fijn haartje: fien häörke (Maastricht), gehaard: is dit een vorm van "gehaard", met haren?  gehioot (Heers), haartje: haarkens (Hoepertingen), heurkes (Heers), häörke (Vijlen, ... ), kaalbroedjes: kaalbrətjəs (Montenaken), kiphaar: kiphaor (Zonhoven), køphuoͅr (Zonhoven), kwak: doorgaans het vogeltje als geheel  kwakke (Schulen), sic. doorgaans het vogeltje als geheel  kwakken (Groot-Loon), mushaar: musshor (Eupen), nesthaar: naesthäör (Venray), neshaor (Maastricht, ... ), neshaore (Maastricht), neshoare (Waubach), neshorè (Heerlerbaan/Kaumer), nesthaor (Maasniel), nēshao.rə (Roermond), nēshoar (Maastricht), nishaor (Venlo), nishaorən (Brunssum), nèshoare (Lutterade), nèst heur (Venray), néshaoərə (Ubachsberg), nêshëurkes (Gronsveld), nëshaor (Sittard), éshaor (Kapel-in-t-Zand), dim.: nèshäörkes  nèshaor (Maastricht), nestveer: neisveire (Itteren), nès’vere (Bleijerheide, ... ), nès’vere (mv.) (Kerkrade), nësvaer (Sittard), pluimpje: plumkes (Kuringen), pluis: plous (Maastricht), pluis (Jeuk), pluu:s (Herten (bij Roermond)), pulver: onduidelijk  pulver (Muizen), puzels: puuzels (Maasbree, ... ), pùùzels (Sevenum), stapveren: stapveren (Montfort), stoppelen: stooppəllə (Grevenbicht/Papenhoven), naast de vraag? doorgaans zijn dit de eerste opkomende veertjes, niet de haren.  stoppele (Riksingen, ... ), stoppelea (Rijkhoven), stoppelhaar: stoppelhoar (Nieuwerkerken), stoppels: stoppels (Meijel, ... ), naast de vraag? doorgaans zijn dit de eerste opkomende veertjes, niet de haren.  stoppels (Bilzen, ... ), vlerk: ? eig. vleugel  vlerk (Lanaken), vlughaar: vluu:ghaor (Herten (bij Roermond)), vluuchhaor (Banholt, ... ), vluughaor (Neer, ... ), vluughaore (Pey), vluughoar (Wessem), vluughäör (Oirlo), vluukhaore (sleept.) (Echt/Gebroek), vluëghaore (Ten-Esschen/Weustenrade), vlūūchaor (Haelen, ... ), vlūūchhaor (Heerlen), vlūūchhoar (Stevensweert), vlūūg-haor (Swalmen), vlūūghaor (Thorn), vly.xh‧oͅarə (Eys), vlûûg-haor (Swalmen), mv.  vluughoare (Stevensweert), wolhaar: wolhaar (Sint-Lambrechts-Herk) dons [ZND 35 (1941)] || dons v jonge vogels || donshaar || donshaar bij jonge vogels || duivelshaar || het haar van jonge vogels die nog geen veren hebben (stapveren, duivelshaar, paddehaar) [N 83 (1981)] || nesthaar || nesthaartjes [SGV (1914)] || nestpluimen || nestveer || nestveren || nestvogelhaar || nog geen veren hebbend, gezegd van jonge vogels ( maaibloot, paddebloot) [N 83 (1981)] III-4-1
dood dood: doëd (Venlo), doodsgebruiken beschreven op blz. A3, 004 en 005  doeët (Ospel) dood III-2-2
dood (adj. schertsend bedoeld afgestapt: znd 23, 022b;  aafchəstapt (Opglabbeek), amen: znd 23, 022b;  amen (Alken), aufgestapt (d.-n.): znd 23, 022b;  ’t əm aofgestapt (Opitter), bij jezeken in de kost zijn: znd 23, 022b; cf. VD s.v. "jezus"(jesus) "(gew.) Jezu(s)ken, D(j)ezeken  bee jezeke in de kos zien (Martenslinde), de hoek om: znd 23, 022b;  den hoek ,um (Vliermaal), den hoek im (Bilzen), den hoek um (Sint-Lambrechts-Herk), den hoek èm (Hoeselt), den hook om (Elen, ... ), den hook um (Kaulille, ... ), du hoek om (Overpelt), dən hok om (Diepenbeek), dən óók on (Mechelen-aan-de-Maas), es den hoek om (Hoeselt), tən (h)óóg om (Rekem), de pijp aan ma(a)rten gegeven: znd 23, 022b;  də péép ən matən gəgievən (Diepenbeek), de pijp aan maarten (martin) gegeven: znd 23, 022b;  de piep oan martin gegaiven (Grote-Brogel), die is er wel geweest: znd 23, 022b;  die est er weeal gewest (Halen), er geweest: znd 23, 022b;  er geweest (Peer), er gewest (Neeroeteren), ’r gewist (Overpelt), er geweest zijn: znd 23, 022b;  is er gewist (Neerpelt), er van door: znd 23, 022b;  ter van door (Sint-Lambrechts-Herk), ertrokken: znd 23, 022b;  vertrokken (Paal), eruit getrokken: znd 23, 022b;  əroetgetrokkə (Opitter), fluiten zijn: znd 23, 022b;  hè is fluiten (Kleine-Brogel), gaan hemelen?: znd 23, 022b;  gò hemeltjn (Opitter), hè is gehemeltj (Opoeteren), gedaan: znd 23, 022b; "ter mee gedan  göda͂n (Oostham), gehemeld: znd 23, 022b;  gəĭĕmməlt (Stokkem), gesneuveld: znd 23, 022b; in oorlog  gesniëveltj (Opoeteren), hartstikke dood: znd 23, 022b;  hartstekedood (Stokkem), heeft de pijp aan ma(a)rten gegeven: znd 23, 022b;  heeft de pijp aan marte gegeven (Genk), het de piep aan marten gegeeven (Neeroeteren), het də piep aan martə gəgevə (Opitter), jie de pijp a͂n matte gegeve (Hoeselt), jīē de pijp aan matte gegeve (Hoeselt), heeft de pijp aan ma(arten g)egeven: znd 23, 022b;  het de pijp an marten gegeven (Paal), heeft hem bij sint pieter verraden: znd 23, 022b;  heet hem bie sint pieter verroaje (Gruitrode), heeft hem geroepen: znd 23, 022b;  heet hem geroope (Gruitrode), heeft zijn kot? toegepitst: znd 23, 022b;  heet ze koe-t tougepitst (Wellen), heeft zijn lepel neergelegd: znd 23, 022b;  het zene lepel nieërgelaach (Martenslinde), heeft zijn lepel vort gegooid: znd 23, 022b;  het zenne löper foert gegooid (Wellen), heeft zijn lepel weggegooid: znd 23, 022b;  het zinne leper weggegooid (Ulbeek), heeft zijn lepel weggesmeten: znd 23, 022b; "wordt zelden meer gebruikt  het zing lepəl wächgəsmeetən (Hamont), heeft zijn pijp weggesmeten: znd 23, 022b;  hit z’n pêp eweg gesmeten (Beverlo), hemelen: znd 23, 022b;  heemələ (Molenbeersel), hemelen (Linkhout), hiemele (Heers), hiemelen (Bilzen), himelen (Alken, ... ), hīēmələ (Lanaken), is hiemelen (Sint-Lambrechts-Herk), het is afgelopen: znd 23, 022b;  ’t ees of geloopen (Beverst), ’t is afgeloepe (Sint-Truiden), het is een vogel voor de kat: znd 23, 022b;  ’t es ne vogel veur de kat (Stevoort), het is gedaan: znd 23, 022b;  ’t is gedaon (Kortessem), het loodje moeten leggen?: znd 23, 022b;  ət lakə moutə legə (Molenbeersel), hij geeft de pijp aan ma(a)rten: znd 23, 022b;  hè geeft de piep aan marte (Niel-bij-As), hij heeft de lepel weggegooid: znd 23, 022b;  hè hèt de liepel weg geguujt (Niel-bij-As), hij heeft de pijp aan ma(a)rten gegeven: znd 23, 022b;  hə häb tə pīēp aan mertə gəgəvə (Mechelen-aan-de-Maas), hij heeft het kaarsje uitgeblazen: znd 23, 022b; cf. WNT s.v. "kaars - keers  hè het ’t kirske ut geblóózen (Elen), hij heeft zijn koker toegepitst: znd 23, 022b; cf. VD s.v. "toepitsen"= dichtknijpen, -nijpen  he het zijne koker tow gepitst (Kuringen), hij heeft zijn laatste adem uitgeblazen: znd 23, 022b;  ie èt zene laisten enjəm oetgebloeoozen (Rotem), hij heeft zijn lepel daar gelegd: znd 23, 022b;  hie haid zenne leppel dao gelaag (Kortessem), hij heeft zijn lepel weggegooid: znd 23, 022b;  hee he zŭŭnj löppŭŭr wéggegŏĕjd (Herk-de-Stad), hij heeft zijn lepel weggesmeten: znd 23, 022b;  hè het zənə līēpel weggesmiete (Genk), hij heeft zijn pijp weggeworpen: znd 23, 022b;  hij heeft zijn pijp weggeworpen (Nieuwerkerken), hij is bij ons lieve heertje in de kost: znd 23, 022b;  hîe ’s béé slĭĕvvən herkə en də kos (Kortessem), hij is bij onze lieve heer in de kost: znd 23, 022b;  he es bij slivenier in de kostj (Kuringen), hij is de hoek om: znd 23, 022b;  hij is tən hook oewm (Ophoven), è is den hoek om (Kessenich), hij is eeuwig: znd 23, 022b;  hè is éweg (Ophoven), hij is gehemeld: znd 23, 022b;  ie is gehemeld (Rotem), hij is hemelen: znd 23, 022b;  he es hiemələ (Kuringen), hij is hierboven: znd 23, 022b;  hè is hieboven (Ophoven), hij is hoek om: znd 23, 022b;  he es hok um (Kuringen), hij is met de aardappelen de koel in: znd 23, 022b;  hij is met de erpələ də koel in (Ophoven), hij is morsdood: znd 23, 022b;  hej ees mous daud (Vliermaal), hij is naar het pieringenland: znd 23, 022b;  hès nao ’t peeringeland (Niel-bij-As), hij is om: znd 23, 022b;  éé ’s um (Maaseik), hij is om zeep: znd 23, 022b;  hae is om zeep (Sittard), hij iz oewme zeip (Ophoven), hij is opgetrokken (ver-?): znd 23, 022b;  hij is opgetrokken (Kessenich), hij is pieringen vangen: znd 23, 022b;  hee is pieringe vange (Stevoort), hij is r.i.p.: znd 23, 022b;  hee is rippi (Stevoort), hè is rip (Neeroeteren), hij is zaliger (selicher; d): znd 23, 022b; cf. VD D-N s.v. "selig  hè is zieliger (Opglabbeek), hij ligt achter een toren: znd 23, 022b;  hie lîed achtər ’n toorn (Zonhoven), hoek om: znd 23, 022b;  hóók um (Gelieren/Bret), is alweer van de wereld af: znd 23, 022b;  ies alwier van de wert aof (Hoeselt), is bij jezuken in de kost: znd 23, 022b; cf. VD s.v. "jezus"(jesus) "(gew.) Jezu(s)ken, D(j)ezeken  is bij jezuken in den kost (Rotem), is bij zerkje in de kost: znd 23, 022b;  es bä zerrəkən änə kòs (Diepenbeek), is de eeuwigheid ingegaan (eingegangen; d.): znd 23, 022b;  is de eewigheid ingegangen (Rotem), is er geweest: znd 23, 022b;  es er gewés (Hasselt), is hemelen: znd 23, 022b;  ə(r) iz īēmələ (Stokkem), is hoek om: znd 23, 022b;  ees hoek um (Beverst), is r.i.p.: znd 23, 022b;  is rip (Opitter), is stil: znd 23, 022b; "zei een man van zijn vrouw  ze is tsjil (Gelieren/Bret), iser geweest: znd 23, 022b;  is er gewest (Bree), kapot: znd 23, 022b;  em es kapot (Halen), kapot (Alken, ... ), kepot (Beverst, ... ), kəpot (Gutshoven, ... ), kəpòt (Neerpelt), znd 23, 022b; lagere volk  kapòt (Lanaken), znd 23, 022b; meer gemeen  kapot (Sint-Truiden), kapotgemaakt: znd 23, 022b; in vechtpartij  kepotgemaakt (Opoeteren), knatskapot: znd 23, 022b; cf. VD s.v. "knats"II versterkend voorvoegsel bij adjectieven inz. knatsgek, knatsgoed etc.  knats kapot (Beverlo), koud: znd 23, 022b;  kaud (Rekem), morsdood: znd 23, 022b;  morsdood (Stokkem), morsdooed (Beverlo), morsdooit (Beverlo), naar de andere wereld: znd 23, 022b;  no den aanderə wijereld (Kozen), noe den andere wèreldsj (Bree), naar de bliksem: znd 23, 022b;  he is nao de bliksem (Maaseik), naar de haaien: znd 23, 022b;  nao de haaje (Lanaken), naar de hemel: znd 23, 022b;  no den hie-emel (Groot-Gelmen), naar de hogere wereld: znd 23, 022b;  e is nóó dən augere wêreld (Meeswijk), naar de maan toe: znd 23, 022b;  noə de moən tou (Bilzen), naar het land van de pieringen: znd 23, 022b;  hie is no ’t land van de pieringen (Groot-Gelmen), naar het pierenland: znd 23, 022b;  na ’t piereland (Paal), naar het pierenland (Sint-Huibrechts-Lille), naar ’t pierenland (Nieuwerkerken), noa ’t piereland (Neerpelt, ... ), noa ’t pirola’nt (Neerpelt), no’t pierelaand (Vliermaal), naar het pierenland gaan: znd 23, 022b;  nao ’t pĭĕrrəland góówn (Lummen), naar het pieringenland: znd 23, 022b;  is noa ’t peringeland (Opglabbeek), naar ’t pirringenland (Nieuwerkerken), nao het pieringelaand (Hoeselt), nao ’t pieringenlan (Lanaken), neut pieringeland (Linkhout), no het pieringeland (Jeuk), no ’t piringenland (Kozen), nou ’t pieringeland (Wellen), nà ’t pieringenlaand (Overpelt), znd 23, 022b; cf. WNT s.v. "piering(I)"van "pier (III)"(aard- regenworm)  nó(a) ’t pĭĕringəlant (Neerpelt), naar het pieringenlandje: znd 23, 022b;  noa het peeringenlendje (Bree), noi ’t pieringelendje (Beverst), naar pierenland: znd 23, 022b;  naor piereland (Peer), naar schuurhoven: znd 23, 022b; resp.: naar Schuurhoven waar het kerkhof ligt  es ne schurreve (Sint-Truiden), naar sint pieter: znd 23, 022b;  naar sinte pieter (Kessenich), om zeep: znd 23, 022b;  om zeep (Elen, ... ), om ziep (Grote-Brogel), om zIiep (Opoeteren), om zîep (Kleine-Brogel, ... ), op: znd 23, 022b;  op (Gutshoven), op jan aan: znd 23, 022b; = Jan Smolders = herberg bij kerkhof  op jan a͂n (Diepenbeek), opgeruimd (weer -): znd 23, 022b;  wér əpgərŭŭmt (Neerpelt), opgetrokken: znd 23, 022b;  opchətrókkə (Opglabbeek), peteren: znd 23, 022b; mar.: is met Petrus te maken?  peteren (Hechtel), r.i.p.: znd 23, 022b;  rip (Gelieren/Bret), znd 23, 022b; cf. VD s.v. "R.I.P."= (lat.) requisca(n)t in pace  rip (Lommel), ritsen: znd 23, 022b;  hè is ritsen (Maaseik), schieten: znd 23, 022b;  schieten (Bilzen), van kant: znd 23, 022b;  van kant (Bilzen), vertrokken: znd 23, 022b;  es vertrokken (Vliermaal), hij is vertrokken (Maaseik), is vertrouwke (Kozen), vertroeken (Ulbeek), vertroekke (Sint-Truiden), vertroekken (Alken), vertrokke (Genk), vertrokken (Achel, ... ), vertrò-en (Lommel), vörtrokkjn (Oostham), vərtrokkə (Gutshoven), vliegen: znd 23, 022b;  vliegen (Bilzen), vort: znd 23, 022b;  voert (Bilzen, ... ), wat een geluk: znd 23, 022b;  waddə gəlök (Lanaken), weg: znd 23, 022b;  weg (Herk-de-Stad, ... ), zaliger: znd 23, 022b;  zaliger (Hechtel, ... ), ze hebben hem zijn haver ingegeven?: znd 23, 022b;  ze hemmen him zin haver ingegaiven (Peer), zijn asem is achtergebleven: znd 23, 022b; cf. VD s.v. "I. asem"(gew.) 1. adem  zijnen asem is aachtergebleven (Sint-Lambrechts-Herk), zijn lampje is uit: znd 23, 022b;  ze lempke is uit (Spalbeek), zijn mis? is gemaakt: znd 23, 022b;  zə més es gema͂k (Hasselt), zijn pijp is uit: znd 23, 022b;  zən pīēb iz ōēt (Stokkem), zo dood als een muis: znd 23, 022b;  heie is zoe doet as een meus (Jeuk) dood; schertsende uitdrukking die hiervoor gebruikt wordt [ZND 23 (1937)] III-2-2
dood (adj.) dood: znd 23, 022a;  doead (Kessenich, ... ), doeat (Kessenich), doed (Borlo, ... ), doeid (Beringen), doeit (Oostham), doejd (Meeswijk, ... ), doejt (Achel, ... ), doet (Diepenbeek, ... ), doewt (Sint-Truiden), doeëd (Beringen, ... ), doeët (Jeuk, ... ), doeət (Opoeteren), dood (Beringen, ... ), dooet (Alken), dooit (Beverlo), doot (Beverst, ... ), doud (Bilzen, ... ), dout (Vliermaal), douwd (Munsterbilzen), douət (Gutshoven), dowd (Bilzen, ... ), doëd (Peer), doët (Neeroeteren), dōēd (Overpelt, ... ), dōējd (Oostham), dōēt (Sint-Truiden, ... ), dōēwət (Hamont), dŏĕd (Lanaken, ... ), dŏĕt (Diepenbeek, ... ), duud (Meeuwen, ... ), duued (Niel-bij-As), dŭŭd (Lummen), dwôod (Mechelen-aan-de-Maas), dôed (Mechelen-aan-de-Maas, ... ), dôet (Koersel, ... ), dôod (Kleine-Brogel), dôojd (Hechtel), dôêt (Herk-de-Stad, ... ), dôôt (Grote-Brogel, ... ), znd 23, 022a;dood  dooid (Sint-Huibrechts-Lille), znd 23, 022a;doot  dood (Hoeselt), gestorven: znd 23, 022a;  gestorven (Hechtel, ... ), gəstòrrəvə (Neerpelt) dood; hij is - [ZND 23 (1937)] III-2-2