e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
mest afsteken (mest) afkorten: afkǫrtǝ (Aijen, ... ), áfkǫrtǝ (Merselo, ... ), āfkǫrtǝ (Neer), afschrooien: āfsxrø̜i̯ǝ (Horst), āfsxrǭi̯ǝ (Lottum, ... ), afsteken: afstē̜kǝ (Milsbeek, ... ), afstɛ̄ʔǝn (Lommel), āfstiękǝ (Kiewit), āfstē̜kǝ (Blerick, ... ), āfštēǝkǝ (Margraten), āfštē̜kǝ (Helden, ... ), ǭfstē̜kǝ (Gelieren Bret, ... ), doorhouwen: dōrhǫu̯ǝ (Margraten  [(met een bijl)]  ), doorsteken: duǝrštęǝkǝ (Rijckholt), dø ̞rǝxštē̜.xǝ (Simpelveld), dōrštē̜kǝ (Herkenbosch), dūršte ̝ǝkǝ (Cadier), doorstoten: dōrštūǝtǝ (Margraten  [(met een bijl)]  ), kort steken: kǫrt stēkǝ (Maasmechelen), lossteken: lǫsstēʔǝ(n) (Kwaadmechelen), oversteken: ø̄vǝrstēkǝ (Beringen), snijden: snē̜ǝ (Berverlo, ... ), šnii̯ǝ (Doenrade), steken: stēkǝ (Leopoldsburg), stē̜kǝ (Paal), uitsteken: ū ̞tstēękǝ (Rotem) Om bij het mestuitrijden de dieper gelegen, aangezakte en samengeperste mest in de mestvaalt en vroeger in de potstal beter met de riek te kunnen opnemen, stak, sneed of hakte men deze door met respectievelijk een scherpe spade, een soort zaag, een bijl. De hieronder vermelde termen hebben alle mest tot object. [N 18, 15 + 21d add.; N 11A, 11; monogr.] I-1
mest in de voor doen (mest) afdoen: āf˱dōn (Bocholt, ... ), āf˱dōǝn (Maaseik), āf˱dūn (Houthalen), ǭf˱duǝn (Zonhoven), (mest) afkeren: āfkērǝ (Helden), āfkīǝrǝ (Panningen), (mest) afsteken: ā.fštē̜.kǝ (Boukoul, ... ), āfstē̜kǝ (Opglabbeek), (mest) afstoken: āfštǭkǝ (Maasniel), (mest) afstoten: āfstūtǝ (Kaulille), (mest) afstrijken: āfštrīkǝ (Herten), (mest) in de grond steken: en dǝ grontj štē̜kǝ (Sittard), (mest) in de voor douwen: in dǝ vōr dǫu̯ǝ (Mook), (mest) in de voor leggen: en dǝ vōǝr lęqǝ (Mal), (mest) in de voor scharren: en dǝ vōr sxárǝ (Horst), (mest) in de voor smijten: in dǝ vōr smitǝ (Mook), (mest) in de voor stoten: īn dǝ vōr štutǝ (Eijsden), (mest) in de voor(d) doen: en dǝ vōr dōn (Tegelen, ... ), en dǝ vūr dūǝ (Ubachsberg), en dǝ vǭrt˱ dōn (Kaulille), en ǝ vūr dōn (Maasbracht), (mest) indoen: endun (Kwaadmechelen), enduǝn (Koersel), ēndūn (Neerpelt), ęnduǝn (Zonhoven), (mest) inkeren: enkīǝrǝ (Blerick, ... ), (mest) inleggen: enleqǝ (Horn, ... ), enlęqǝ (Neer, ... ), (mest) inscharren: enšɛrǝ (Neer), (mest) insteken: enstē̜kǝ (Lottum  [(achter de ploeg)]  ), instē̜kǝ (Middelaar, ... ), (mest) instoken: instǭkǝ (Aijen, ... ), (mest) instoppen: instǫpǝ (Gennep), (mest) instoten: enstutǝ (Gelieren Bret), enstōtǝ (Beverst), enstūtǝn (Houthalen), enstūǝtǝ (Kronenberg), insto ̝ǝtǝ (Leunen, ... ), instu ̞ǝtǝ (Merselo), ēǝnstōtǝ (Zepperen), ęi̯nstutǝ (Kuringen), ęnstō(u̯)tǝ (Beverst), ęnstūtǝ (Melveren), ęŋstutǝ (Stokrooie), (mest) inzetten: enzętǝ (Tungelroy), (mest) steken: stēkǝ (Sint-Truiden), stē̜.kǝn (Achel), stē̜kǝ (Blerick), šti ̞ǝkǝ (Cadier), štēkǝ (Eckelrade, ... ), štē̜kǝ (Sittard), (mest) stokelen: štyǝkǝlǝ (Gulpen, ... ), štø̄kǝlǝ (Mechelen), štø̄xǝlǝ (Simpelveld), štø̜̄kǝlǝ (Noorbeek, ... ), štø̜̄ǝkǝlǝ (Gulpen), štø̜.xǝla (Moresnet), (mest) stoken: støǝkǝ (Borgharen), stø̄kǝ (Geulle, ... ), stø̄kǝn (Stein), stø̜̄kǝ (Roosteren), stø̜̄kǝn (Urmond), stø̜i̯kǝ (Obbicht), stōkǝ (Weert), štyǝkǝ (Gronsveld, ... ), štȳ.kǝ (Waubach), štȳkǝ (Heerlen, ... ), štȳǝkǝ (Bingelrade, ... ), štøǝkǝ (Oirsbeek), štø̄kǝ (Beek, ... ), štø̜̄i̯kǝ (Welten), štø̜̄kǝ (Dieteren, ... ), štø̜ǝkǝ (Margraten), štǫ.xǝ (Terwinselen), (mest) stoten: stutǝn (Diepenbeek), stōǝtǝ (Alken), stūǝtǝ (Haelen), blikken: blekǝ (Meijel), de voor stoken: dǝ vǭr stȳǝkǝ (Oost-Maarland), mesten: męstǝ (Echt, ... ) Met een riek of een (gevorkte) stok de gespreide mest die op de "harde voor" ligt, in de pas geploegde voor schuiven of krabben: het werk van de "meststoker". [N P, 14; N 11A, 25; monogr.] I-1
mest laden (de mestkar) laden: lā (Doenrade, ... ), lāi̯ǝ (Margraten, ... ), lān (Nuth), lānǝ (Hoensbroek), lǭi̯ǝ (Oost-Maarland), l˙ānǝ (Simpelveld), (mest) bermen: bɛrǝmǝ (Margraten), (mest) hopen: hø̜i̯pǝ (Sittard), (mest) laden: lãi̯ǝ (Hasselt), lā (Bingelrade, ... ), lā.i̯ǝ (As, ... ), lā.i̯ǝ(n) (Lanklaar, ... ), lāi̯ǝ (Aijen, ... ), lāi̯ǝ(n) (Stein, ... ), lān (Mechelen), lānǝ (Eys, ... ), lāu̯.ǝ (Alken, ... ), lāǝ (Einighausen, ... ), lǭ.i̯ǝ (Gelieren Bret, ... ), lǭi̯ǝ (Eijsden, ... ), lǭǝ (Borgloon, ... ), lǭǝ.i̯ǝ (Neerpelt), lǭǝi̯ǝ (Berverlo, ... ), lǭǝi̯ǝn (Achel), l˙ā (Eupen), l˙ānǝ (Astenet, ... ), l˙āǝ (Sittard), ǫi̯ǝ (Beverst, ... ), ǭ.ǝ (Diepenbeek, ... ), ǭn (Sint-Truiden), ǭǝn (Diepenbeek, ... ), (mest) op de kar bruien: ǫp ˲dǝ kar bryi̯ǝ (Gulpen), (mest) op de kar laden: op kar Iǫǝi̯ǝn (Lommel), ǫp ˲dǝ kar lā (Sittard), (mest) opbruien: ǫp˱brø̜i̯ǝ (Mesch), (mest) ophopen: ǫphø̜i̯pǝ (Blerick), (mest) opladen: ǫplãǝ (Stokrooie), ǫplā (Schimmert), ǫplāi̯ǝ (Bemelen, ... ), ǫplǭǝ (Melveren), ǫpl˙ānǝ (Vaals), (mest) opsteken: ǫpstē̜kǝ (Blerick, ... ), ǫpštē̜kǝ (Sittard), (mest) opzetten: op˲zetǝ (Eijsden), ǫp˲zętǝ (Heerlerheide, ... ), (mest) zetten: zętǝ (Sittard, ... ), aanzetten: ánzętǝ (Siebengewald), een kop derop zetten: ǝnǝ kǫp ˲dǝrop ˲zętǝ (Mook) Mest uit de mestvaalt (vroeger uit de potstal) met een riek op de gereedstaande kar laden. Meestal wordt de karbak zo hoog mogelijk volgetast. [N P, 7; N 11A, 10; JG 1a; monogr.] I-1
mest ondiep onderploegen (mest) onderslaan: o.n(d)ǝrslūǝ.n (Bocholt), o.n(d)ǝrslǭǝ.n (Opitter, ... ), o.ndǝrsluǝ (Riemst), o.ndǝrslø.n (Piringen, ... ), o.ndǝrslōǝ.n (Berlingen), o.ndǝrslūǝ.n (Gellik), o.ndǝrslű̄ǝ.n (Beek, ... ), o.ndǝrslǫnj (Ulbeek), o.ndǝrslǭ ̝.n (Neeroeteren), o.nǝrslen (Grote-Spouwen), o.nǝrslø.n (Diets-Heur, ... ), o.nǝrslūǝ.n (As, ... ), o.nǝrslű̄ǝ.n (Bree, ... ), o.nǝrslǭǝ.n (Gruitrode, ... ), o.ŋǝrslō.n (Boorsem), o.ŋǝrslūǝ.n (Lanklaar, ... ), o.ŋǝrslǭn (Melick), on(d)ǝrsluę. (Zichen-Zussen-Bolder), ondǝrslu̯ón (Val-Meer), ondǝrsló̜n (Lommel), ondǝrslōǝ (Duras, ... ), ondǝrslǫn (Herk-de-Stad), ondǝrslǭ.n (Kaulille), ondǝrslǭn (Bree), onǝrsluǫn (Herderen), onǝrsluɛnj (Val-Meer), onǝrslǭn (Wijer), oŋǝrslō.n (Opgrimbie, ... ), oŋǝrslōǝ.n (Dilsen, ... ), oŋǝrslū ̞ǝ.n (Elen), oŋǝrslǭ.n (Kessenich), oŋǝrslǭn (Nederweert), oŋǝršlōǝ.n (Rotem), ő.nǝrslūǝ.n (Zutendaal), ǫ.n(d)ǝrslø.n (Jesseren, ... ), ǫ.n(d)ǝrslǭǝ.n (Kleine-Brogel), ǫ.ndǝrsluǝ (Vlijtingen), ǫ.ndǝrsluǝ.n (Veldwezelt), ǫ.ndǝrslø.n (Guigoven, ... ), ǫ.ndǝrslø̜.n (Gors-Opleeuw, ... ), ǫ.ndǝrslø̜i̯.n (Bommershoven), ǫ.ndǝrslǫnj (Sint-Lambrechts-Herk), ǫ.ndǝrslǭ ̝ǝn (Achel, ... ), ǫ.ndǝrslǭ.n (Bilzen, ... ), ǫ.ndǝrslǭǝ.n (Peer, ... ), ǫ.nǝrsle.n (Martenslinde), ǫ.nǝrsluǝ.n (Mopertingen), ǫ.nǝrsly.n (s-Herenelderen), ǫ.nǝrslø.n (Berg, ... ), ǫ.nǝrslø̄.n (Helchteren), ǫ.nǝrslø̄.nj (Membruggen), ǫ.nǝrslø̜.n (Beverst, ... ), ǫ.nǝrslę.n (Waltwilder), ǫ.nǝrslōǝ.n (Heesveld-Eik, ... ), ǫ.nǝrslūǝ.n (Genk, ... ), ǫn(d)ǝrsløn (Beringen), ǫndǝrslou̯ǝ (Rummen), ǫndǝrsluǝ.n (Zepperen), ǫndǝrsló.n (Kortessem), ǫndǝrslō ̝ǝn (Melveren), ǫndǝrslōǝ (Binderveld, ... ), ǫndǝrslōǝ.n (Wellen), ǫndǝrslūn (Bocholt), ǫndǝrslűǝ (Hees  [(ouder dan onderbelken)]  ), ǫndǝrslǫu̯ǝn (Lommel), ǫndǝrslǭn (Hasselt, ... ), ǫndǝrslǭǝ.n (Neerpelt), ǫnǝrsluǝ.n (Alken, ... ), ǫnǝrslønj (Koersel), ǫnǝrslęn (Schulen), ǫnǝrslō ̝ǝn (Stevoort), ǫnǝrslōǝ.n (Kozen, ... ), ǫnǝrslő.n (Godschei), ǫnǝrslő̜n (Berbroek, ... ), ǫnǝrslū ̞ǝ.n (Lummen), ǫnǝrslǭn (Bokrijk, ... ), ǫŋǝrslǭn (Heusden), ǭ.ndǝrsloǝ.n (Hoepertingen), belken: [belken] (Born, ... ), belken voor groenbemesting: [belken] vø̜r grø̄nbǝmę.steŋ (Simpelveld), braak omdoen: brǭk omdōn (Tungelroy), dreeg bouwen: [dreeg bouwen] (Baarlo, ... ), dreeg omslaan: [dreeg] ømslǭn (Ospel), dreeg onderbouwen: [dreeg onderbouwen] (Horst, ... ), dreeg onderdoen: [dreeg onderdoen] (Kinrooi, ... ), dreeg onderploegen: [dreeg onderploegen] (Kessenich, ... ), dreeg onderslaan: [dreeg] o.ŋǝršlǭn (Posterholt), [dreeg] oŋǝrslǭn (Ell, ... ), dreeg ondervaren: [dreeg ondervaren] (Haelen, ... ), dreeg onderwerken: [dreeg] oŋǝrwęrǝkǝ (Tegelen), dreeg ploegen: [dreeg ploegen] (Baarlo, ... ), dreeg varen: [dreeg varen] (Eind, ... ), droten: drūtǝ (Waubach), flatsen: flatsǝ (Blitterswijck, ... ), inbelken: en[belken] (Gingelom, ... ), i.n[belken] (Rutten), ęn[belken] (Vorsen), instroppen: ęn[stroppen] (Jeuk), kulteren: kø̜ltǝrǝ (Ransdaal), licht onderdoen: lex˱ o.ndǝrdūn (Kanne), lochte onderdoen: loxtǝ oŋǝrdōn (Herten), morksen: mōrǝksǝ (Maasmechelen), omflatsen: ømflatsǝ (Aijen, ... ), onderbelken: o.ndǝr[belken] (Bommershoven, ... ), o.nǝr[belken] (Diets-Heur, ... ), o.ŋǝr[belken] (Lanklaar, ... ), oŋǝr[belken] (Berg, ... ), õndǝr[belken] (Cadier, ... ), ő.nǝr[belken] (Zutendaal), ǫ.ndǝr[belken] (Heks, ... ), ǫ.nǝr[belken] (Heesveld-Eik), ǫndǝr[belken] (Hees, ... ), onderbraken: ondǝrbrǭkǝ (Meijel), õndǝrbrǭkǝ (Siebengewald), onderdoen: o.ndǝrdō.n (Reppel), o.ŋǝrdō.n (Ophoven), o.ŋǝrdō.nǝ (Molenbeersel), o.ŋǝrdū.n (Eisden), oŋǝrdū.n (Stokkem), oŋǝrdūa (Bleijerheide), oŋǝrdūǝn (Lanklaar), ōndǝrdūǝn (Margraten), ǫ.nǝrdū.n (Beverst, ... ), ǫndǝrdū.n (Eksel), ǭnǝrduǝn (Zonhoven), onderdraaien: o.ŋǝrdrɛi̯ǝ (Boorsem), onderflatsen: o.ndǝrflatsǝ (Broekhuizen, ... ), oŋǝrflatsǝ (Kronenberg, ... ), õndǝrflatsǝ (America, ... ), onderkulteren: ondǝrkø̜ltǝrǝ (Ulestraten), onderrollen: oŋǝrrǫlǝ (Heel), onderschellen: oŋǝrsxęlǝ (Leuken), onderslagen: ondǝrslǭgǝ(n) (Kwaadmechelen, ... ), onǝrslǭgǝ (Heppen), ǫn(d)ǝrslǭgǝ (Berverlo), ǫndǝrslãgǝ (Kerkhoven, ... ), ǫndǝrslāgǝ (Meldert, ... ), ǫndǝrslǭgǝ (Tessenderlo), ǫnǝrslāgǝ (Paal), onderstropen: o.ndǝrstrø̄ ̞.p''ǝ' (Vroenhoven), o.ndǝrstrø̜i̯.pǝ (Lanaken, ... ), o.ŋǝrstrø̜i̯.pǝ (Rekem), õndǝrstrø̄ ̞pǝ (Margraten), õndǝrstrø̄pǝ (Milsbeek, ... ), onderstroppen: ondǝr[stroppen] (Brustem, ... ), ǫ.n(d)ǝr[stroppen] (Broekom, ... ), ǫ.ndǝr[stroppen] (Borgloon, ... ), ǫn(d)ǝr[stroppen] (Velm), ǫndǝr[stroppen] (Aalst, ... ), ondervaren: ondǝrvǭ.rǝ (Kanne), onǝrv ̇ǭrǝ (Nerem), oŋǝrvã.rǝ (Vucht), oŋǝrvārǝ (Beek, ... ), oŋǝrvārǝn (Stein), onderwerken: oŋǝrwęrǝkǝ (Bocholtz), ruw ploegen: rǫu̯ plugǝn (Achel), stropen: strøę̄pǝ (Heugem), stroppen: [stroppen] (Buvingen, ... ) De over het land verspreide mest werd in het najaar, wanneer men een akker zodanig beploegde dat hij in de winter goed kon uitvriezen, voorlopig ondergeploegd. In het voorjaar werd de mest, eventueel nadat de wintervoren weer waren teruggeploegd, definitief en diep ondergeploegd bij het zaaiklaar maken van de akker. De met onder- en in- beginnende termen hebben "mest" tot object. De simplicia belken, stroppen, stropen, flatsen, kuiteren en droten betreffen een manier van ondiep ploegen en veronderstellen alszodanig niet "mest", maar "de akker", "een stuk" e.d. als direct object. Dat is waarschijnlijk ook het geval bij de met om- beginnende woorden. Deze termen duiden dus de voor het onderslaan van mest gevolgde ploegmethode aan. Behalve stalmest kan ook een groenbemestingsgewas oppervlakkig worden ondergeploegd. Voor (delen van) varianten die hieronder in de (...)-vorm zijn vermeld, zie men de lemmata ondiep, ondiep ploegen en onderploegen. [N 11, 44; N 11A, 110a + b; JG 1a + 1b + 2c; monogr.] I-1
mest uitrijden de mestkar varen: dǝ męskar vārǝ (Margraten), mest afvaren: [mest] āf˲vārǝ (Berg, ... ), mest karren: męst kārǝ (Oostham, ... ), mest uitvaren: [mest] yt˲vārǝn (Blitterswijck, ... ), [mest] ū.s˲vārǝ (Simpelveld), [mest] ū.t˲vārǝ (Margraten, ... ), [mest]˱ ǭ.t˲vǭ.rǝ (Godschei), mest varen: [mest] ˲vã.rǝ (Neerpelt), [mest] ˲vãrǝ (Paal), [mest] ˲vā(ǝ).rǝ (Hasselt), [mest] ˲vā.rǝ (As, ... ), [mest] ˲vā.rǝn (Grote-Brogel, ... ), [mest] ˲vārǝ (Aijen, ... ), [mest] ˲vārǝn (Elsloo, ... ), [mest] ˲vō ̞ǝ.rǝ (Vliermaal), [mest] ˲vǫarǝ (Gronsveld, ... ), [mest] ˲vǫǝrǝn (Kwaadmechelen, ... ), [mest] ˲vǭ ̞.rǝ (Bokrijk, ... ), [mest] ˲vǭ ̞ǝrn (Zonhoven), [mest] ˲vǭ.rǝ (Beverst, ... ), [mest] ˲vǭrǝ (Berverlo, ... ), [mest] ˲vǭrǝn (Koersel), [mest] ˲vǭǝ.rǝ (Mechelen-Bovelingen, ... ), [mest] ˲vǭǝ.rǝn (Achel, ... ), [mest] ˲vǭǝrǝ (Mook), [mest] ˲v˙ārǝ (Eupen), mest voeren: [mest] ˲vyi̯ǝrǝ (Paal), [mest] ˲vȳrǝ (Halen, ... ), [mest] ˲vȳrǝn (Kwaadmechelen), mesten: męstǝ (Berg, ... ), mestkar uitvaren: meskar ū.t˲vārǝ (Margraten), mestvaart: męs˲vārt (Margraten), met de gaande en de staande kar mesten: met ˲dǝ gǭndǝ ɛn dǝ štǭndǝ kar męstǝ (Sittard), met de mestkar varen: met ˲dǝ męskɛr vārǝ (Maasniel), met de staande kar mest varen: met ˲dǝ stó̜ndǝ kar mēst ˲vārǝ (Blitterswijck, ... ) Het begrip "mest uitrijden" heeft in het algemeen een ruimere inhoud dan de meeste woordtypen van dit lemma tot uitdrukking brengen. Het beperkt zich niet tot het vervoer van de mest, maar omvat gewoonlijk alle handelingen die nodig zijn om met kar en paard de mest uit de mestvaalt (vroeger uit de potstal) in hoopjes op het veld te krijgen. Zo moet ook de term mesten wel worden opgevat. Voor de varianten van het object [mest [JG 1a + 1b add.; N 11, 16; N 11A, 6; A 9, 26 add.; monogr.] I-1
mest van de kar aftrekken (de kar) afladen: āflāi̯ǝ (Roosteren), (de kar) afslaan: ā.fšlǭǝ (Waubach), ǭ ̞fslǭn (Bokrijk), (de kar) aftrekken: aftrękǝ (Aijen, ... ), áftręʔǝn (Kwaadmechelen), ā.ftrękǝ (Neeroeteren), āftrękǝ (Achel, ... ), āftrękǝ(n) (Hamont, ... ), (de kar) leegtrekken: lēxtrękǝ (Merselo, ... ), lē̜xtrękǝ (America), (de kar) opkippen: ǫpkipǝ (Maasniel, ... ), (de kar) oplaten: oploatǝ (Waubach), (de kar) opslaan: opslǭn (Gennep, ... ), ǫpslø.n (Tongeren), ǫpslǭn (Velden, ... ), ǫpšlǭn (Susteren), (de kar) opstoten: ǫpstoatǝ (Weert), ǫpstuatǝ (Velden), (een kar mest) aftrekken: āftrękǝ (Helden), (mest) afhaken: āfhǭkǝ (Hushoven), (mest) afhakken: ā.f(h)akǝ (Kinrooi), āfhakǝ (Ell, ... ), (mest) afholen: āfhǭlǝ (Heythuysen), (mest) afkappen: ā.fkapǝ (Hasselt), ǭ.fkapǝ (Genk), (mest) afladen: aflǭi̯ǝ (Gingelom), (mest) afrijten: āfrītǝ (Oirsbeek), ǭfrītǝ (Rijckholt), (mest) afslaan: ā.fslǭn (Hasselt), āfšlǭn (Roermond), (mest) afstoten: ǭ.fstōtǝ (Tongeren), (mest) aftrekken: aftrękǝ (Beringen, ... ), aftrękǝn (Achel), aftręʔǝ (Tessenderlo), aftręʔǝn (Lommel), ãftrękǝ (Neerpelt), áftrękǝ (Paal), ā.ftrękǝ (Bocholt, ... ), āftręken (Koersel), āftrękǝ (Baarlo, ... ), ǭ.ftrękǝ (Beverst, ... ), ǭftrękǝ (Gronsveld, ... ), (mest) van de kar afrijten: van dǝ kar āfrītǝ (Neerbeek), (mest) van de kar aftrekken: van dǝ kár āftrękǝ (Kronenberg, ... ), van dǝ kār ǭ.ftrękǝ (Tongeren), ván dǝ kár āftrękǝ (Horst), (mest) van de kar trekken: van dǝ kár trękǝ (Lottum), (mest) van de wagel aftrekken: vān dǝ wāgǝl ǭftrękǝ (Wolder / Oud-Vroenhoven / Wiler), aaneenaan trekken: ānē̜n`ān trękǝ (Cadier), aftrekken: átrękǝ (Blitterswijck, ... ), ā.ftrękǝ (As, ... ), ā.ftrękǝn (Neerpelt), āftrękǝ (Born, ... ), ǭ.ftrękǝ (Beverst, ... ), ˙āftrękǝ (Baexem), (zonder opgave van een object)  aftrękǝ (Zelem), dijkjes trekken: dikskǝs trękǝ (Aijen), flatteren: flatǝrǝ (Margraten), hoopjes maken: høpkǝs mākǝ (Kronenberg), hoopjes trekken: hø̜pkǝs trękǝ (Meijel), hopen trekken: hø̄p trękǝ (Ubachsberg), hø̜i̯p trękǝ (Tegelen), in hoopjes trekken: in hø̜pkǝs trękǝ (Gennep, ... ), in hø̜pkǝs tręʔǝn (Lommel), in tijlen kippen: en tīlǝ kipǝ (Tegelen), in tijlen trekken: en tīlǝ trękǝ (Tegelen), mest stropen: męs štrø̄.fǝ (Simpelveld), mest trekken: meš trękǝ (Oost-Maarland), ongeëvenaard mest strouwen: ongǝēvǝnārt mēs strǫu̯ǝ (Lottum), op hoopjes trekken: op hø̜pkǝs trękǝ (Margraten), ǫp hǭ ̝pkǝs trękǝ (Rijckholt), op hopen trekken: op hø̄p trękǝ (Ottersum), op hø̜̄p trękǝ (Margraten), ǫp hø̄f trękǝ (Bleijerheide), ǫp hø̄p trękǝ (Doenrade, ... ), op hoppelen trekken: ǫp høpǝlǝ trękǝ (Nieuwenhagen), op rij trekken: op rii̯ trękǝ (Margraten), op rijen mesten: ǫp rii̯ǝ męstǝ (Klimmen), op rijen trekken: op rii̯ǝ(n) trękǝ (Margraten, ... ), op strouwen/ strooien trekken: op štrǫu̯ǝ trękǝ (Margraten), ǫp štrø̜i̯ǝ trękǝ (Rijckholt), op tijlen trekken: op tilǝ trękǝ (Ottersum), tijlen maken: tīlǝ mākǝ (Haelen, ... ), tijlen trekken: tīlǝ trękǝ (Vlodrop) Op de akker of in de weide wordt de mest met de mesthaak van de mestkar afgetrokken. Meestal trekt men de mest in hoopjes af. De kar staat dan telkens even stil. Bij de onder A. gegeven termen voor mestaftrekken in het algemeen gaat het meestal om het aftrekken in hoopjes. Termen waarin de vorming van (rijen) mesthoopjes tot uitdrukking komt, zijn onder B. bijeengezet. Men kan de mest ook in een ononderbroken streep op het land brengen, door de kar - terwijl men aftrekt - langzaam voorwaarts te laten gaan (C). Als de kar zo goed als leeg is, wordt de bak opgeslagen. Met de termen onder D. wordt echter vooral het opkippen van de volle kar bedoeld. [N 11, 17; N 11A, 19 + 21; N M, 11 add.; JG 1a + 1b add.; monogr.] I-1
mest verspreiden (mest) braken: brǭkǝ (Ospel), (mest) breiden: brei̯ǝ (Beverst, ... ), brei̯ǝ(n) (Grote-Brogel, ... ), brái̯ǝn (Heppen), brāi̯ǝ (Heppen), brāi̯ǝ(n) (Berverlo), brān (Kwaadmechelen, ... ), brāǝn (Tessenderlo), brē (Millen, ... ), brē ̞ (Millen), brē ̞n (Rijkhoven), brē ̞ǝn (Zolder), brē(i̯)ǝ (Bilzen, ... ), brē(ǝ)n (Grote-Spouwen), brēa (Lauw), brēi̯n (Zonhoven), brēn (Hoeselt), brēǝ (Berg, ... ), brēǝ(n) (Houthalen, ... ), brē̜(i)ǝn (Linde), brē̜(ǝ)n (Helchteren), brē̜i̯ǝ (Helchteren), brē̜n (Koersel), brē̜ǝ (Heusden), brē̜ǝn (Koersel, ... ), bręi̯(ǝ)n (Beverst), bręi̯ǝ (Aldeneik, ... ), brɛi̯ǝ (Eigenbilzen, ... ), brɛ̄n (Beringen, ... ), br˙ē̜n (Hechtel, ... ), br˙ɛ̄n (Peer), (mest) breken: (mest) breken (Rijkel, ... ), breɛ.kǝ (Widooie), bri ̞ǝkǝ (Gingelom), brię.kǝ (Alken, ... ), briǝ.kǝ (Alken, ... ), briɛ.kǝ (Berlingen, ... ), bri̯ɛ̄ǝkǝ (Piringen), brē.kǝ (Berbroek, ... ), brē.kǝn (Eksel), brēi̯kǝ (Sint-Lambrechts-Herk), brēkǝ (Aalst, ... ), brēǝ.kǝ (Ordingen), brēǝkǝ (Vorsen), brēʔǝ (Tessenderlo), brēʔǝn (Kerkhoven), brē̜.kǝ (Beverst, ... ), brē̜.kǝ(n) (Hamont, ... ), brē̜.kǝn (Achel, ... ), brē̜a.kǝ (Koninksem), brē̜i̯kǝ (Baexem), brē̜kǝ (Aijen, ... ), brē̜ǝkǝ (Bergen, ... ), brē̜ʔǝn (Lommel), bręǝ.kǝ (Borgloon, ... ), brīǝ.kǝ (Diepenbeek, ... ), brɛ̄.kǝ (Rutten, ... ), (mest) bruien: bryi̯ǝ (Margraten), (mest) spreiden: sprē̜i̯ǝ (Overpelt, ... ), sprē̜ǝ (Heusden), sprę ̞i̯ǝ (Rotem, ... ), spręi̯ǝ (Baexem, ... ), spręi̯ǝ(n) (Berg, ... ), sprɛi̯ǝ (Eijsden, ... ), sprɛ̄i̯ǝ (Heugem, ... ), šprei̯ǝ (Eygelshoven, ... ), šprēi̯ǝ (Baelen, ... ), šprēǝ (Schinveld), šprę ̞i̯ǝ (Cadier), špręi̯ǝ (Amby, ... ), špręi̯ǝn (Elsloo), šprɛi̯ǝ (Eckelrade, ... ), šprɛ̄i̯ǝ (Gronsveld, ... ), špr˙ei̯ǝ (Eupen, ... ), (mest) strouwen/strooien: strau̯ǝ (Meldert), stryǝn (Tessenderlo), strø̜̄ǝn (Hasselt), strø̜i̯ǝ (Blerick, ... ), strø̜i̯ǝ(n) (Urmond), strǫu̯ǝ (Aijen, ... ), strǭu̯ǝ (Meerlo, ... ), štrø̜i̯ǝ (Born, ... ), štrǫu̯ǝ (Egchel, ... ), aaneenbreiden: ó̜niǝbrei̯ǝ (Zonhoven), bemesten: bǝmęstǝ (Roermond, ... ), mesten: me ̞sǝ (Riksingen), mestǝ (America, ... ), mēstǝ (Heerlen, ... ), męi̯stǝ (Vaals), męstǝ (Amby, ... ), opengooien: ǫu̯pǝgui̯ǝ (Halen), openspreiden: ǭǝpǝspręi̯ǝ (Melderslo), uitbreiden: ūt˱bręi̯ǝ (Melderslo), uiteendoen: ut˱ęi̯ndōn (Born), ø̜tīǝndun (Tessenderlo), uiteengooien: ø̜̄t˱īǝngūi̯ǝ (Hasselt), uiteenstoten: utēštuǝtǝ (Margraten), uiteenwerpen: utēwɛrǝpǝ (Heerlen), uitereenbruien: utrē ̞brø̜i̯ǝ (Rijckholt), uitereendoen: utręi̯ndōn (Born, ... ), uitereengooien: utǝręi̯.ngūi̯ǝ (Neer, ... ), átrēngūi̯ǝ (Berg), ǫu̯.tǝrē.ngoi̯n (Hoeselt), ǫu̯tǝrēngǫi̯ǝ (Bilzen), uitereenjagen: utǝręi̯njāgǝ (Baexem), uitereenspreiden: utręi̯.nspręi̯ǝ (Montfort), utǝręi̯nsprɛi̯ǝ (Oost-Maarland), uitspreiden: u.tšprei̯ǝ (Walhorn), utspręi̯ǝ (Eisden), ytspręi̯ǝ (Merselo), ø̜̄.tsprēǝn (Hasselt), ūtspręi̯ǝ (Venlo, ... ), uitstrouwen/- strooien: ūtstrø̜i̯ǝ (Venlo), ūtstrǭu̯ǝ (Melderslo), verspreiden: vǝrspręi̯ǝ (Baexem), vǝršpręi̯ǝ (Kerkrade) De hoopjes mest die op het land liggen, moeten vóór het ploegen gelijkmatig over het land worden verdeeld met de riek: men neemt telkens een hoeveelheid mest op, om deze vervolgens uiteen te schudden, terwijl men met de riek een slingerbeweging maakt. [N 11, 20; N 11A, 23; N M, 8b add.; A 9, 27; RND 51; JG 1a + 1b + 2c; JG 2b-4, 9; monogr.] I-1
mest, stalmest beterij: be ̞ǝtǝ`rei̯ (Cadier), bētǝ`rī (Ulestraten  [(elke organische meststof)]  ), bēǝtǝ`rī (Margraten  [(mest en gier - ook vruchtbaarheid van de grond - het resultaat van een jarenlange juiste bemesting)]  ), bē̜tǝ`rii̯ (Ingber), bē̜tǝ`rī (Beek  [(mest)]  , ... ), mest: me ̞.s (Membruggen, ... ), me ̞.s(t) (Eupen), me ̞s (Diets-Heur, ... ), me ̞st (Gingelom, ... ), me.st (Achel), mes (Belfeld, ... ), mes(t) (Bingelrade, ... ), mest (Afferden, ... ), meę.s (Boekhout), meš (Eijsden, ... ), mist (Lommel), mø.st (Zonhoven), møst (Beek, ... ), mē ̞(i̯)s (Epen, ... ), mē ̞.st (Beringe, ... ), mēi̯.s (Rutten), mēs (Arcen, ... ), mēs(t) (Sevenum), mēst (Aijen, ... ), mēǝ.s (Ulbeek, ... ), mē̜.s (Lauw), mē̜.s(t) (Aubel, ... ), mē̜i̯ǝ.st (Kortenbos, ... ), mē̜s (Bleijerheide, ... ), mē̜st (Gingelom, ... ), mē̜ǝ.s (Ordingen), mę.s (Bokrijk, ... ), mę.s(t) (Eupen, ... ), mę.st (Achel, ... ), męi̯.s (Alken, ... ), męi̯.s(t) (Raeren), męi̯.st (Schulen, ... ), męi̯ǝst (Rijkel), męs (Amby, ... ), męs(t) (Aalst, ... ), męst (Aldeneik, ... ), męš (Eijsden, ... ), mɛ ̝.s (Eygelshoven, ... ), mɛ ̝s (Heerlen, ... ), mɛi̯.s (Berlingen), mɛ̄ ̝.s (Bocholtz, ... ), potmest: pǫtmē̜st (Gingelom  [(mede gevormd door bladerstrooisel in de potstal)]  ), potstalmest: potsta.lmęst (Wijshagen), stalmest: sta.l[mest] (Achel, ... ), stal[mest] (Aalst, ... ), stá.l[mest] (Bilzen, ... ), stál[mest] (Heppen, ... ), stā.l[mest] (Borgharen, ... ), stāl[mest] (Bommershoven, ... ), šta.l[mest] (Boukoul, ... ), štal[mest] (Baarlo, ... ), štā.l[mest] (Montzen  [(zonder strooisel)]  ), stalsmest: štalsmęs (Swalmen), stalveemest: stalvimēs (Lottum), vetting: veteŋ (Oost-Maarland), vędeŋ (Maastricht  [(meststof)]  ), vęteŋ (Cadier  [(verzamelnaam voor allerlei meststoffen met een hoog humusgehalte)]  , ... ) De hieronder vermelde woorden zijn van toepassing op natuurlijke mest: het in de stallen van het vee gevormd mengsel van uitwerpselen en strooisel. In de vroegere potstal hoopte de mest zich op, totdat hij na afloop van het (winter)seizoen van daaruit naar het land werd gereden. Later werd de mest uit de stallen in de mestvaalt of -kuil verzameld. Met het woord stalmest, dat naast mest in gebruik is (gekomen), wordt de door het vee geproduceerde mest duidelijker onderscheiden van b.v. kunstmest en groenmest. Ruimer van betekenis dan (stal)mest zijn de abstracte termen beterij en vetting, waarmee het lemma besloten wordt. In de volgende lemmata wordt voor wat mest als deel van een samenstelling of woordgroep betreft, naar dit lemma verwezen. Men zij er echter op bedacht, dat in plaatsen waar men de t van mest als simplex normaal uitspreekt, deze medeklinker vaak nauwelijks of niet gehoord wordt in met mest beginnende samenstellingen (mestkar e.d.) en woordgroepen (mest varen e.d.). Begint het tweede deel van zulk een samenstelling of woordgroep met een s of š, dan worden de beide slotmedeklinkers van mest daaraan zelfs volledig geassimileerd (meststoker, mest spreiden e.d.). [JG 1a + 1b ; N 11, 12 + 16 + 27; N 11A, 3; N M, 10a + b; L 1 a-m; L A1, 200; L 31, 17; S 23; Wi 53; A 9, 25; Gi 1, III 6; RND, 51] I-1
mestdeur mestdeur: [mest]˱dei̯ǝr (Spalbeek), [mest]˱dȳr (Maaseik, ... ), [mest]˱døi̯ǝr (Tessenderlo), [mest]˱dør (Diepenbeek), [mest]˱dø̄r (Beringen, ... ), [mest]˱dø̜̄r (Ophoven, ... ), [mest]˱dø̜r (Eisden, ... ), [mest]˱dēi̯ǝr (Beverst), [mest]˱dēr (Stevoort), [mest]˱dīr (Opglabbeek), mestdeurtje: [mest]˱dø̄rkǝ (Sevenum), (mv)  [mest]˱dø̄rkǝs (Guttecoven), mestpoort: [mest]pǫrt (Swalmen), meststalsdeur: [mest]štals˱dø̄r (Baarlo) De deur van de stal waardoor de mest naar buiten wordt gekruid. Men heeft voor deze deur vaak geen speciale naam, met name als het niet steeds dezelfde deur is of als het de enige deur van de stal is. Aan weerskanten van de dubbele deur van een dubbele stal is een enkele deur. Als de middengang een voergang is, dan dienen deze enkele deuren om de mest door naar buiten te kruien; is de middengang een mestgang, dan dienen de dubbele deuren als mestdeur en de enkele deuren om het voer door naar binnen te brengen. Zie voor de fonetische documentatie van het woorddeel (mest) het lemma "mest, stalmest" in aflevering I.1, pag. 3. [N 5A, 44b] I-6
mestgang achter de beesten: axtǝr dǝ biǝstǝ (Meldert), achter de koeien: axtǝr dǝ kyi̯ (Neeritter), achtergang: axtǝrgaŋk (Berverlo), axtǝrgāŋk (Mechelen), baan: bãǝn (Zepperen), baantje: bǭnkǝ (Kermt), binnengang: benǝgaŋk (Hasselt), dam: dam (Bocholt, ... ), dienstgang: dins˲gáŋk (Vliermaal), dobbele mestgang: dǫbǝlǝ męst˲gaŋk (Grathem), doorgang: dő̜u̯rgãŋk (Sint-Truiden), doorloop: dōrlø̜i̯.p (Lanaken), dorpel: dø̜lǝpǝr (Lummen), gaanpad: gǫnpat (Meldert), gang: ga.ŋk (Bree), gaŋ (Lommel, ... ), gaŋ(k) (Velm), gaŋk (Beringen, ... ), gá.ŋk (Kermt, ... ), gāŋk (Mechelen, ... ), gang achter de koe(ien): gaŋ axtǝr dǝ ku (Milsbeek, ... ), gāŋk ātǝr dǝ kø̄ (Teuven), gangetje: gɛŋkskǝ (Riksingen), gɛŋkškǝ (Waubach), gangetjes: gɛŋskǝs (Bree, ... ), grote gang: grutǝ gaŋk (Borlo), koestalgang: kǫstalgaŋk (Diepenbeek), loopgang: lǫu̯p˲gaŋk (Klimmen), mestberm: męst˱bɛrǝm (Kermt), mestdam: męs˱dam (Stevensweert), mestgang: [mest]˲ga.ŋk (Bree, ... ), [mest]˲gaŋ (Blitterswijck, ... ), [mest]˲gaŋ(k) (Velm), [mest]˲gaŋk (Achel, ... ), [mest]˲gãŋk (Kwaadmechelen, ... ), [mest]˲gá.ŋk (Kermt, ... ), [mest]˲gáŋk (Beringen, ... ), [mest]˲gā.ŋk (Lanaken), [mest]˲gāŋ(k) (Neerpelt), [mest]˲gāŋk (Borgharen, ... ), [mest]˲gɛŋ(k) (Donk), mestgangen: [mest]˲gáŋǝ (Paal), [mest]˲gɛŋ (Bocholt, ... ), mestpad: [mest]pat (Beringen, ... ), [mest]pāt (Haelen, ... ), [mest]pǭt (Eigenbilzen), mestvloer: męs˲vlūr (Beverst), middelste pad: melǝrste pat (Paal), middengang: me ̞dǝgaŋk (Neerpelt), medǝgaŋk (Munstergeleen), mędǝgaŋk (Rotem), middenpad: medǝpat (Middelaar), middenweg: medǝwiǝx (Kiewit), paadje: pi̯ękǝ (Zolder), pad: pat (Beringen), pāt (Hout-Blerick), pad van de stal: pat ˲van dǝ stal (Paal), pavei: pavęi̯ (Opheers, ... ), pavɛi̯ (Teuven), pavei achter de koeien: pavɛi̯ ātǝr dǝ kø̄ (Teuven), plavei: plǝvɛi̯ (Ulestraten), schijtgang: šei̯t˲ga.ŋk (Bree), sprong: spruŋk (Halen), sprǫŋk (Halen), šprøŋk (Brunssum, ... ), stalgang: stalgaŋk (Bree, ... ), stālgaŋk (Zichen-Zussen-Bolder), stālgāŋk (Hechtel, ... ), stalpaadje: stalpi̯ękǝ (Zolder), zeikgang: zęi̯k˲gā.ŋk (Lanaken), zijgang: zei̯gaŋk (Eisden), zul: zø̜l (Lummen) De gang achter de koeien waarlangs de mest uit de mestgoot naar buiten wordt gevoerd en vanwaaruit nieuw strooisel onder de koeien wordt gebracht. Een dubbele stal waarin de beesten met de kop naar elkaar toe staan, kent twee mestgangen. Een dubbele stal waarin de koeien met hun staart naar elkaar toe staan, heeft maar één, voor beide koeienstanden gemeenschappelijke mestgang, die daarom meestal wat breder is. Als een opgave in een plaats van toepassing is zowel op mestgang in het algemeen als op gemeenschappelijke mestgang, is dat niet afzonderlijk vermeld. Zie voor de fonetische documentatie van het woorddeel (mest) het lemma "mest", "stalmest" in aflevering I.1, pag. 3. Zie ook afbeelding 10.A.c bij het lemma "koeienstand" (2.2.23). [N 5A, 40c en 47c; A 10, 14; monogr.; add. uit N 5A, 46b, 47d en 48c] I-6