| 25592 |
narijs |
bijrijzen:
bęjrēzǝ (Q082p Munsterbilzen),
busrijs:
bøsrīs (L163p Ottersum),
derde toer:
derde toer (Q097p Ulestraten),
gaan:
goa (Q203p Gulpen),
gǭn (L270p Tegelen),
in gang komen:
en gāŋk kǫwmǝ (Q204p Wittem),
laatste beurt:
lēstǝ bø̄rt (L291p Helden),
laatste rijs:
lē.stǝ rīs (L290p Panningen),
lęstǝ rejs (K278p Lommel),
lɛstǝ rīs (Q202p Eys, ...
Q112p Voerendaal),
laten gaan:
lǭtǝ gōn (Q095p Maastricht),
lǭtǝ gǭn (Q021p Geleen),
na-gaan:
nǭgǫn (Q035a Rumpen),
nǭgǭn (L331p Swalmen),
na-opgaan:
nǭǝ-opgǭǝn (Q019p Beek),
narijs:
noarīs (Q121p Kerkrade),
nowrē̜s (Q072p Beverst),
nǭreš (L265p Meijel),
nǭręjs (Q187a Heugem, ...
Q095p Maastricht,
Q198b Oost-Maarland,
Q097p Ulestraten),
nǭrīs (L250p Arcen, ...
Q035p Brunssum,
L292p Heythuysen,
L269a Hout-Blerick,
L321p Neeritter,
Q099q Rothem,
L270p Tegelen),
nǭrɛ̄s (K314p Kwaadmechelen),
narijzen:
nǭrēzǝ (Q113p Heerlen),
nǭręjzǝ (Q095p Maastricht, ...
L387p Posterholt),
nǭręjzǝn (L432p Susteren),
nǭręǝjzǝ (Q193p Gronsveld),
nǭrīzǝ (L432a Koningsbosch, ...
L271p Venlo),
nǭrīzǝn (Q015p Stein),
nog get laten gaan:
nox gɛt lǭtǝ gǭǝ (Q197p Noorbeek),
nog laten gaan:
nax lǭtǝ gǭn (L383p Melick),
opgaan:
opgǫn (P176p Sint-Truiden),
opgǭn (L414p Houthalen),
opxǫn (Q012p Rekem),
platte rijs:
platǝ rē̜s (L317p Bocholt),
rijstijd:
rēstsit (Q121e Kaalheide),
rijzen:
rē̜zǝ (Q030p Schinveld),
ręjzǝ (L372p Maaseik),
stoom:
štoam (Q036p Nuth),
uit laten gaan:
ū.t lotǝ goa (Q117a Waubach),
volrijzen:
volrīzǝ (L290p Panningen),
vulling:
vølǝŋ (L312p Neerpelt)
|
Na het bewerken en opmaken van het deeg kan de laatste rijs, de narijs, beginnen. Het deeg moet nog enige tijd rijzen in de bus, het blik, de rijskast, voordat het in de oven geschoven kan worden. Men moet bij de narijs erop leggen dat temperatuur en vochtigheid van de lucht voldoende zijn (Schoep blz. 102). Zowel een te lage als een te hoge temperatuur beïnvloeden het deeg ongunstig, terwijl de vochtigheid van de lucht ook niet te hoog mag zijn. Het verdient aanbeveling de narijs te laten geschieden in een afzonderlijke ruimte, waar men zowel de temperatuur als de vochtigheid van de lucht in de hand heeft. Volgens de informant van L 330 duurt de narijstijd een half uur. [N 29, 39b; N 29, 39a]
II-1
|
| 33097 |
nascharren, naoogsten |
afharken:
afhɛrǝkǝ (L159a Middelaar),
āfhęrkǝ (L268p Velden),
afkemmen:
āfkęi̯mǝ (L271p Venlo),
āfkɛmǝ (Q111q Ransdaal),
afscharren:
āfsxōrǝ (L414p Houthalen),
beteengritselen:
bǝdiǝngretsǝlǝ (P180p Kerkom),
beteenscharren:
bętęi̯.njšɛ̄ǝrǝ (P120p Alken),
bǝdensxē̜rǝ (P176p Sint-Truiden),
bǝdiǝnsxɛ̄rǝ (P048p Halen, ...
P176p Sint-Truiden),
bǝdē.šɛ̄rǝ (Q080p Vliermaal),
bǝdēǝnšārǝ (Q072p Beverst),
beteenwolven:
bǝdē.nwǫlǝvǝ (Q071p Diepenbeek),
bijeendoen:
biǝndun (K358p Beringen),
bijeengritselen:
bęi̯iǝngretsǝlǝ (K315p Oostham),
bijeenkemmen:
bięi̯nkø̜mǝ (Q009p Maasmechelen),
bijeenreken:
binrɛ̄ǝkǝn (L413p Helchteren),
biɛi̯nrēkǝ (Q101p Valkenburg),
biɛi̯nrɛ̄kǝ (Q098p Schimmert),
bɛi̯iǝnrē̜kǝn (L314p Overpelt),
bijeenscharren:
bei̯ǝnsxōrǝ (L414p Houthalen),
bijeenscharren (L369p Kinrooi),
bięi.nšarǝ (L417p As, ...
Q011p Boorsem,
L369p Kinrooi,
L364p Meeuwen),
biǝnsxɛ̄rǝ (K357p Paal),
biǝsxārǝ (K318p Berverlo, ...
K359p Koersel,
K315p Oostham),
bęi̯ęi̯nšārǝ (Q004p Gelieren Bret, ...
Q096d Smeermaas),
bīǝnsxārǝ (K278p Lommel),
bīǝnsxɛ̄rǝn (L286p Hamont),
bijeenwolven:
bīǝnwǫlǝvǝ (Q001p Zonhoven),
bijscharren:
bīsxārǝn (K359p Koersel),
bijwolven:
bīwǫlǝvǝ (Q001p Zonhoven),
eggen:
ēgǝ (Q002p Hasselt),
ē̜gǝ (L271p Venlo),
gritselen:
gretsǝlǝ (P120p Alken, ...
Q002p Hasselt,
K317p Leopoldsburg,
P176a Melveren,
P214p Montenaken,
P213p Niel-Bij-Sint-Truiden,
P107a Rummen,
P176p Sint-Truiden,
P227p Vorsen,
Q078p Wellen),
gritsǝlǝ (P175p Gingelom, ...
Q241p Rutten),
harken:
hęrǝkǝ (L295p Baarlo, ...
L163p Ottersum,
L270p Tegelen,
L163b Ven-Zelderheide,
L271p Venlo),
kemmen:
kømǝ (Q018p Geulle),
kø̜mǝ (L429a Berg, ...
L425p Grevenbicht / Papenhoven,
L422p Lanklaar,
L434p Limbricht,
L424p Meeswijk,
L427p Obbicht,
Q033p Oirsbeek,
Q032a Puth,
L420p Rotem,
Q008p Vucht),
kɛmǝ (Q203p Gulpen, ...
Q113p Heerlen,
Q111p Klimmen,
Q009p Maasmechelen,
Q099q Rothem,
Q112p Voerendaal),
kɛ̄mǝ (Q121c Bleijerheide),
koren scharren:
kōrǝ sxārǝ (K318p Berverlo, ...
K315p Oostham,
K353p Tessenderlo),
kōrǝ sxɛ̄rǝ (P045p Meldert, ...
P044p Zelem),
kratsen:
kratsǝ (L382p Montfort),
met de scharreek nagaan:
mø̜t dǝ šarɛ̄k nǫgǫǝn (L360p Bree),
meteenscharren:
mętē̜i̯nšārǝ (Q162p Tongeren),
nagritselen:
nǭgretsǝlǝ (P222p Opheers),
naharken:
nǭhęrǝkǝn (L295p Baarlo),
nakemmen:
nǭkø̜mǝ (L422p Lanklaar),
naoogsten:
naoogsten (L369p Kinrooi, ...
K359p Koersel),
nōǝūxstǝ (K358p Beringen),
nǫø̄sǝn (K314p Kwaadmechelen),
nǭusǝ (Q078p Wellen),
nǭøstǝ (K353p Tessenderlo),
nǭōǝstǝ (K317a Kerkhoven),
nǭǫu̯stǝ (Q009p Maasmechelen),
nǭǫu̯xstǝ (L421p Dilsen, ...
L372p Maaseik),
nareken:
nu̯ǭrɛ̄.kǝ (Q077p Hoeselt),
nǭrēkǝ (Q101p Valkenburg),
nǭrē̜kǝ (L330p Herten, ...
L314p Overpelt),
nǭrɛ̄kǝ (L322p Haelen),
nascharren:
nǭsxarǝ (L244c America, ...
L355p Peer),
nǭsxęrǝn (L282p Achel),
nǭšarǝ (L419p Elen, ...
L416p Opglabbeek),
nǭšɛrǝ (L322p Haelen),
nǭǝšarǝ (L372p Maaseik),
naēggen:
na-ɛgǝ (L289h Boshoven, ...
L289a Hushoven),
oogsten:
au̯stǝ (Q179p Zichen-Zussen-Bolder),
uxstǝ (P119p Sint-Lambrechts-Herk),
østǝ (P187p Berlingen),
āǝtǝ (Q002p Hasselt),
ōi̯xstǝ (P115p Duras),
ǫu̯xstǝ (Q010p Opgrimbie),
opscharren:
ǫpsxǫu̯rǝ (K278p Lommel),
ǫpšā.rǝ (Q003p Genk, ...
Q081a Heesveld-Eik,
Q082p Munsterbilzen,
Q005p Zutendaal),
opwolven:
ǫpwǫlǝvǝ (P053p Berbroek, ...
Q002a Godschei),
reken:
rē.kǝ (L424p Meeswijk, ...
L423p Stokkem),
rēkǝ (Q112a Heerlerheide),
rēǝkǝ (Q119p Eygelshoven),
rē̜.kǝ (L316p Kaulille, ...
L319p Molenbeersel),
rē̜kǝ (L317p Bocholt, ...
L370p Kessenich,
L416p Opglabbeek,
L314p Overpelt,
L329p Roermond,
L318b Tungelroy),
ręi̯xǝ (Q211p Bocholtz),
rɛi̯kǝ (Q204a Mechelen, ...
Q198b Oost-Maarland),
rɛkǝ (Q004p Gelieren Bret, ...
L325p Horn,
Q009p Maasmechelen,
Q098p Schimmert,
L331p Swalmen),
rɛǝkǝ (Q193p Gronsveld, ...
Q253p Montzen,
Q197p Noorbeek),
rɛ̄kǝ (L324p Baexem, ...
L320a Ell,
L425p Grevenbicht / Papenhoven,
L321a Ittervoort,
L332p Maasniel,
L383p Melick,
L382p Montfort,
Q022p Munstergeleen,
L288p Nederweert,
L294p Neer
[(met de harkmachine vgl scharren)]
,
L322a Nunhem,
L427p Obbicht,
Q033p Oirsbeek,
Q198b Oost-Maarland,
L387p Posterholt,
Q112z Ten Esschen,
Q014p Urmond,
Q091p Veldwezelt,
Q117a Waubach),
rɛ̄ʔǝ (K278p Lommel),
schanten:
šɛntǝ (Q020p Sittard),
scharren:
sxarǝ (L215p Blitterswijck, ...
L214a Geysteren,
L217p Meerlo,
L246a Swolgen,
L245b Tienray,
L214p Wanssum),
sxoǝrǝ (K278p Lommel),
sxārǝ (K316p Heppen, ...
K317a Kerkhoven,
K314p Kwaadmechelen,
L355p Peer),
sxē̜rǝ (L353p Eksel, ...
P186p Gelinden,
P173p Halmaal,
P050p Herk-de-Stad,
K359p Koersel,
P176a Melveren,
P117p Nieuwerkerken,
K357p Paal,
P176p Sint-Truiden,
P118a Wijer,
P172p Wilderen),
sxē̜ǝrǝ (P179p Aalst, ...
P178p Brustem),
sxęrǝ (L355a Linde),
sxōrǝ (L413p Helchteren, ...
L414p Houthalen),
sxǭrǝn (L352p Hechtel),
sxɛǝrǝ (Q156p Borgloon),
sxɛ̄rǝ (L282p Achel, ...
L360p Bree,
P049p Donk,
P048p Halen,
L316p Kaulille,
L315p Kleine-Brogel,
L312p Neerpelt,
L314p Overpelt,
P052p Schulen,
P058p Stevoort,
Q078p Wellen,
L354p Wijchmaal),
šarǝ (L417p As, ...
L359p Beek,
L317p Bocholt,
L360p Bree,
L366p Gruitrode,
L370p Kessenich,
L369p Kinrooi,
L372p Maaseik,
L364p Meeuwen,
L319p Molenbeersel,
L367p Neerglabbeek,
L368p Neeroeteren,
L418p Niel-bij-As,
L416p Opglabbeek,
L371p Ophoven,
L362p Opitter,
L358p Reppel,
L420p Rotem,
L361p Tongerlo,
L365p Wijshagen),
šā.rǝ (Q072p Beverst, ...
Q003p Genk,
Q081a Heesveld-Eik,
Q082p Munsterbilzen,
Q005p Zutendaal),
šārǝ (Q168a Rijkhoven, ...
Q241p Rutten,
Q168p s-Herenelderen,
Q181p Sluizen,
Q178p Val-Meer),
šǫrǝ (L371a Geistingen),
šɛrǝ (L325p Horn, ...
L294p Neer
[(met de hark vgl reken)]
,
L321p Neeritter,
L374p Thorn),
šɛ̄rǝ (Q079p Guigoven, ...
Q075p Vliermaalroot),
schoonmaken:
šǫu̯nmakǝ (L432p Susteren),
schoonscharren:
sxunsxārǝ (K316p Heppen),
slepen:
slɛ̄pǝ (P047p Loksbergen),
trekken:
trękǝ (L415p Opoeteren),
wolven:
wǫlǝvǝ (K358p Beringen, ...
K361a Boekt Heikant,
Q071p Diepenbeek,
Q002a Godschei,
Q002p Hasselt,
K360p Heusden,
P055p Kermt,
P057p Kuringen,
P046p Linkhout,
P051p Lummen,
P052p Schulen,
P119p Sint-Lambrechts-Herk,
P056p Stokrooie,
Q073p Wimmertingen,
K361p Zolder,
Q001p Zonhoven)
|
De akker naoogsten met een rijf of houten hark. De boer deed dit doorgaans zelf, in tegenstelling tot het aren lezen dat dan door anderen werd gedaan. Zie de toelichting bij het lemma ''aren lezen'' (5.2.4). [N 15, 38a; JG 1a, 1b; L 34, 40; monogr.; add. uit N 15, 35; N 18, 93]
I-4
|
| 25393 |
nascheren |
afgieten:
ǭfgitǝ (P177p Zepperen),
afkrabben:
ǭfkrabǝn (Q003a Oud-Waterschei),
afkrassen:
afkrasǝ (K358p Beringen),
afpellen:
afpø̜lǝ (K358p Beringen),
afraseren:
āfrazīrǝ (Q121p Kerkrade),
afscheren:
afsxērǝn (P050p Herk-de-Stad),
āfsxē̜rǝ (L289p Weert),
āfšē̜rǝ (L292p Heythuysen),
ǭfšērǝ (Q121p Kerkrade),
afschrabben:
ofsxrabǝ (P176p Sint-Truiden),
ǭfšrabǝ (Q158p Riksingen),
effen schrabben:
ɛfǝ šrabǝ (L432p Susteren),
hingerblijveren uittrekken:
heŋǝrblivǝrǝ ūstrɛkǝ (Q118a Terwinselen),
krabben:
krɛbbǝ (L325p Horn),
met (het) mes nagaan:
męt mɛs nǭgǭn (L366p Gruitrode),
mɛt ǝt mɛts nǭgǭn (Q039p Hoensbroek),
nabranden:
nǭbrandǝ (L246p Horst),
nakratsen:
nǭkratsǝn (Q113p Heerlen),
nascheren:
nāšē̜rǝ (L321p Neeritter),
nǭsxērǝn (Q039p Hoensbroek),
nǭsxɛ̄rǝ (L271p Venlo),
nǭšē̜rǝ (Q203p Gulpen, ...
L265p Meijel,
L270p Tegelen,
L318b Tungelroy,
L271p Venlo),
naschrabben:
nuǝšrabǝ (Q083p Bilzen),
nǭšrabǝ (L426p Buchten, ...
L320a Ell,
Q202p Eys),
nǭšrabǝn (Q071p Diepenbeek, ...
L413p Helchteren),
opnieuw krabben:
opǝnīf krabǝn (P176p Sint-Truiden),
raseren:
rasirǝ (Q121p Kerkrade),
scheren:
scheren (L420p Rotem),
sxērǝ (K318p Berverlo, ...
L163p Ottersum),
sxērǝn (L211p Leunen),
sxē̜.rǝ (L269b Boekend),
sxē̜rǝ (L269p Blerick),
sxē̜rǝn (L312p Neerpelt),
sxęjrǝn (L316p Kaulille),
sxęǝrǝ (P057p Kuringen),
šērǝ (Q121c Bleijerheide, ...
Q113p Heerlen,
L291p Helden,
Q009p Maasmechelen,
Q095p Maastricht,
Q204a Mechelen,
Q036p Nuth,
L290p Panningen,
Q099q Rothem,
L318b Tungelroy),
šērǝn (Q095p Maastricht),
šē̜rǝ (Q019p Beek, ...
Q103p Berg / Terblijt,
L330p Herten,
L265p Meijel,
Q033p Oirsbeek,
Q020p Sittard,
L331p Swalmen,
L270p Tegelen),
šęjrǝ (L416p Opglabbeek),
šęrǝ (Q121p Kerkrade),
šɛ̄rǝ (L325p Horn),
schrabben:
šrabǝ (Q030p Schinveld),
stoppelen:
stǫpǝlǝ (L289p Weert),
štopǝlǝ (Q187a Heugem),
stoppels afdoen:
stǫpǝls afdun (P176p Sint-Truiden),
uitplukken:
ǭtpløkǝ (P051p Lummen),
uitschrabben:
ǫwtšrabǝ (Q009p Maasmechelen),
uittrekken:
ātrękǝ (P117p Nieuwerkerken),
ɛttrękǝ (P108p Grazen),
wegschouwen:
wexsxān (P176p Sint-Truiden)
|
De haren die na het afkrabben van de opperhuid zijn blijven zitten met een mes of iets dergelijks verwijderen. [N 28, 32; N 28, 25; monogr.]
II-1
|