e-WLD begrippen 

 
 
Filteren...

Overzicht

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
onstuimige lucht akelige lucht: akelige (grellige) loch (Schimmert), bewolkte lucht: bewolkte loog (Welten), bəwoͅlktə loͅxt (Lanklaar), bəwulək (Tongeren), ing bewòlkte lòch (Waubach), bulderachtig weer: bøldəräxtəgweiər (Lommel), daar zijn koppen in de lucht: Nb. Köp = meervoud van kop.  dao zeen köp inne lócht (Horn), de lucht is wild: de locht is wiltj (Leuken), de lŏch is wild (Hoensbroek), de loch is weeld  də loͅx eͅs welt (Rekem), de loch is wild  də loͅx es welt (Neerharen), de lucht jaagt: də loͅxt jēxt (Bree), de lucht trekt zich toe: trektj zich tow (Weert), de wolken drijven: de wolke drieve (Sittard), de wòlke drīēve (Waubach), de wolke drieve  dəwoͅlkə drīvə (Smeermaas), de wolken drijven nogal: də wolkə drēͅvə noͅxàl (Riksingen), dikke lucht: dekə loͅxt (Opglabbeek), ein dĭēke lóch (Herkenbosch), ’n dikke locht (Eksel), dikke locht  dekə lŏxt (Peer), donkere lucht: donkel (Tungelroy), donkereloch (Born), donkerloch (Itteren), doonkerloch (Itteren), doͅŋk(ə)rə loͅxt (Kaulille), dunkələ loͅxt (Linkhout), dóngkərə lócht (Heythuysen), dônker loch (Schimmert), donkere luchten: dŏnkele loche (Heythuysen), duistere lucht: duuster loch (Roermond), duuster lóch (Born), duustere loch (Heerlen), duustere loech (Puth), dūūstərlóg (Sittard), en duuster lôcht (Oirlo), ən dūūstər lóch (Brunssum), dwaas weer: dwaas weer.  dwàs wēr (Beringen), een lucht als een zee: ein locht wie ein zīē (Tungelroy), flink bewolkte hemel: ene flink bewolkte hiemel (Maastricht), gore lucht: ’n goor loacht (Meijel), grauwe lucht: ’n grauw lôg (Tegelen), grijze lucht: ein gries lòch (Sittard), grillig bewolkte lucht: grellig bewolkt  greͅləx bəwoͅlkt (Donk (bij Herk-de-Stad), ... ), grillig weer: greͅlex wēͅr (Waterloos), grillige lucht: (akelige) grellige loch (Schimmert), een grellige loch (Buchten), een grellige lucht (Roermond), ein grellige loch (Swalmen), ein grellige lôch (Baarlo), ein grēllige lòcht (Neer), ein gréllige lo͂ch (Melick), en grellige loch (Nuth/Aalbeek), grellig (Urmond, ... ), grellige loch (Gronsveld, ... ), grellige locht (Nunhem, ... ), grellige loeët (Bleijerheide), grellige lōcht (Meijel), grellige lóch (Roermond), grĕllige loch (Schimmert), greͅlegə loͅxt (Lommel), greͅləgə luxt (Paal, ... ), greͅləgə løxt (Halen), greͅləjə loͅxt (Linkhout), grillige lôch (Blerick), grèllige lóch (Tegelen), gréllige lóch (Blerick), grɛləg (Sint-Truiden), ing grellige log (Vrusschemig), m greͅlegə loxt (Lommel), ən grelegə loͅx (Hasselt), ən greͅlegə loͅxt (Beringen), ’n grellige locht (Roermond), ’n grellige lòòg (Posterholt), ’n grellige lóch (Boukoul, ... ), ’n grillige lōoch (Egchel), ⁄n grellige loch(t) (Kerkrade, ... ), ⁄n grellige loeët (Kerkrade, ... ), ⁄n lielijke locht (Oost-Maarland), (v.)  ən grēͅleͅgə loͅx (Hasselt), een grellige locht  ən grələgə loͅxt (Lummen), grellige lucht.  greͅləgə løxt (Leopoldsburg), het jaagt in de lucht: jaagt in de locht (Leuken), het stormt daarboven: ət stürəmto̞ͅ bovə (Maastricht), jagende lucht: joͅgɛndə (Kwaadmechelen), laaghangende lucht: lîêghangende loech (Puth), lelijke lucht: lielijke locht (Bree), lilekə loͅxt (Bree), lelieke loch  ljilikə loͅx (Mechelen-aan-de-Maas), lelijke lucht  lələkə loͅxt (Velm), noodweer: noëdwaer (Oirlo), nutte lucht: nutte loeg (Guttecoven), nut lelijk, kwalijk, zie Venlo Wb. 316  nutte loch (Venray), onweerachtig: onwɛrɛxteg (Boorsem), onweerlucht: onweerlucht  oͅnwēͅrloͅx (Val-Meer), onweerslucht: ônwaerslôch (Venlo), regenlucht: raegenlòcht (Castenray, ... ), reegəlòch (Maastricht), reën loëf (Waubach), rotte lucht: rotte log (Pey), rouwe lucht: roe (Obbicht), rouw locht (Weert), rouw waer (Blerick), ’n roe log (Stevensweert), ’n roew loch (Reuver), ’n rów lóch (Tegelen), ⁄n raawe lócht (Milsbeek, ... ), ruwe lucht: rauw loch (Venlo), schoer: (vr.)  ən sxur (Borgloon), schoere lucht: een schāōr löch (Jabeek), schone lucht: ein schoen locht (Grathem), schuwe lucht: ein sjoew luch (Spaubeek), (zijwoordelijke uitdrukking).  schòw lòcht (Castenray, ... ), smerige lucht: smèèrigə lo͂ch (Venlo), storm: stərm (Rosmeer), stormlucht: stormlucht (vr.)  stərəm loͅx (Borlo), stormweer: stoͅrm wēͅr (Waterloos), spouuweer  stərəmwi̞ər (Vliermaal), vale lucht: een vaal loch (Roosteren), vieze lucht: vies lôgt (Horn), vis loͅuj (Wintershoven), vieze loch  vīzə loͅx (Hoeselt), vival.  vizə (Zolder), vieze zwarte lucht: vis zwàtə loͅux (Wellen), vies zwatte louweh  vis zwàtə loͅ(w)x (Diepenbeek), vuile lucht: ein vûl locht (Bree), voul locht (Weert), ənvòuloͅx (Maaseik), wild weer: wild weir (Heugem), wilde lucht: e wildē lòcht (Meijel), een wīlde locht (Bergen), ein wil loch (Ulestraten), ein wil loech (Spaubeek), ein wilj loch (Dieteren), ein wilj locht (Herten (bij Roermond)), ein wilj loocht (Maasbracht), ein wilj lóg (Maasniel), en wilde lôcht (Oirlo), en wilj lòcht (Haelen), n wilj loch (Montfort), waat ein wilj(t) locht (Maasniel), wel loxt (Hamont), wel’ (Rotem), wel’ loͅxt (Bocholt), wil locht (Hoensbroek), wil loͅx (Hasselt), wilde loch (Velden, ... ), wilde loogt (Sevenum), wilde lŏg (Tegelen), wilde lòch (Baarlo), wilde lôch (Tegelen), wildj locht (Tungelroy), wilj loch (Obbicht), wilj locht (Ell, ... ), wilj lóch (Born, ... ), wilt lōē.t (Mechelen), wèl loch (Wolder/Oud-Vroenhoven), wéélae lòcht (Middelaar), ən wel(l)ox (Romershoven), ’n wil loch (Vlodrop), ’n wilde lôch (Blerick, ... ), ’n wilj locht (Beegden), ’n wilj looch(t) (Panningen), ’n witj locht (Weert), ⁄n wil loch (Houthem, ... ), ⁄n wil locht (Holtum), ⁄n wil loojt (Mheer), ⁄n wilj loch (Geulle), ⁄n wèl loch (Eijsden, ... ), (milde)  wèl loch (Maastricht), (wilde) loch.  ein wilj loch (Grevenbicht/Papenhoven), een wil? lucht.  ən welə loͅxt (Bocholt), een wilde loucht  ən well loͅux (Borgloon), en wiel louch  ən wil loͅux (Diepenbeek), n wil loecht  ən wel loxt (Neerpelt), n wilj loch  ən welj loͅx (Lanklaar), ən wel⁄ loͅx (Stokkem), wil loch  wel loͅx (Hoeselt), wilde lucht.  wel’ (løx) (Maaseik), wIlə loͅxt (Achel), wil’ loxt (Kinrooi), wildje locht  weld⁄ə loͅx (Ophoven), wilde wolken: wilde wolken  wel wøͅykə (Opglabbeek), woest bewolkte lucht: weus bewolkte loch (Schaesberg), woest weer: wust weer (Overpelt), wyst weer (Overpelt), woeste lucht: ⁄n wöste loe-et (Mechelen), zot weer: zoͅt weər (Wellen), zware lucht: ein sjwaor lócht (Roermond), sjwaor lôch (Limbricht), sjwoer loch (Heugem), zjwoir loch (Ulestraten), zwaore lòcht (Venray), zwoar locht (Tungelroy), zworə lox (Mal), zwo͂ͅər loͅxt (Kermt), zwàrluxt (Kwaadmechelen), een zware lucht  ən žu(w)ər lu(w)ət (Teuven), zwaor  zwor (Neerpelt), zware lucht.  zwārə løxt (Beverlo), zware wolken: schwoar wōlke (Heerlen) dreigend onweer || lucht die onweer en regen voorspelt [broeilucht, smerige lucht, donderlucht, schoer] [N 81 (1980)] || onheilspellende lucht || onstuimige, woest bewolkte lucht [grellig] [N 22 (1963)] || regenlucht || zware wolken die onweer brengen [donderkoppen, -bloesem] [N 22 (1963)] III-4-4
ontberen arm zijn: erm zeen (Nieuwstadt, ... ), erm ziej (Schaesberg), erm zien (Venlo), erm-zeen (Maasniel), armoede hebben: ermoe-j hebbe (Venray), errəmooj höbbə (Maastricht), èrmoej hebbe (Meerlo), armoede lijden: ermooj liejə (Beesel), érmoo lieje (Gulpen), armoedezaaier (zn.): ermoodzeijer (Merkelbeek), èrmootzèjer (Swalmen), érmoezèjjer (Meijel), creperen (<fr.): krepere (Stein), krêpeere (Stein), derven: derve (Ittervoort, ... ), derven (Born, ... ), dervə (Venlo), dèrvə (Loksbergen), dêrve (Schimmert), ps. boven de éé moeten nog lengtetekens staan; deze combinatieletters kan ik niet maken/omspellen!  déérvə (Nieuwenhagen), erg missen: erg missə (Oirsbeek), fehlen (du.): faeëlə (Nieuwenhagen), gebrek hebben: gebrek höbbe (Geulle), het smal hebben: ət-sjmáál-hán (Heerlen), mangel (zn.): màngəl (Heerlen), mankatie hebben: hee haet mankaassie aan (Neer), man-kaasjə (Grevenbicht/Papenhoven), mankáásje höbbe aan (Geleen), mankeren: het mankeertj aan.... (Neer), mankasie (Herten (bij Roermond)), mankeere (Posterholt), mankere (Haelen, ... ), mànkēērə (Maastricht), mànkéére (As), missen: hee mistj... (Neer), misse (Bree, ... ), missen (Meeuwen, ... ), missə (Doenrade, ... ), missən (Montfort, ... ), niet eraan komen: ne.t˃ drā. ko.mə (Eys), niet hebben: niet hebbe (Tienray), nĭĕ hébbə (Meijel), nood hebben: noeed hebbe (Weert), ontberen: onjtbéérə (Roermond), ontbere (Itteren, ... ), ontberen (Eys, ... ), ontbére (Schimmert), oont beere (Maastricht), òntbeere (Echt/Gebroek), óntbéérə (Susteren, ... ), ontbering (zn.): ontbering (Vlodrop), ontbreken aan: ontbriktj aan.... (Neer), ontzien: ontzīēn (Mheer), smachten: sjmachtə (Kapel-in-t-Zand), tekortkomen: te kort kémme (Blerick), tekort koëme (Gronsveld), tekot kaome (Gulpen, ... ), tə ko.t ko.mə (Eys), tə kort koumə (Maastricht), veel missen: veul misse (Schimmert), veel tekort aan ...: veul te kort aan..... (Neer), verlangen: verlange (Maastricht), wensen: wunsje (Kerkrade), zich ontzeggen: zich óntzègke (Klimmen) niet hebben waaraan men grote behoefte heeft, ontberen [derven] [N 89 (1982)] III-3-1
ontbijt boterhameten, het -: s morgens  bótteram éétə (Meijel), caf, de -: cafei (Wellen), caffé (Wilderen), de kaffe (Sint-Lambrechts-Herk), de kaffie (Kuringen, ... ), de kaffé (Hoeselt), kafe (Welkenraedt), kaffe (Sittard), kaffee (Beverst, ... ), kaffei (Kerniel, ... ), kaffie (Hoepertingen), kaffië (Vaals), kafi (Zolder), kafé (Wintershoven), ka’fe (Montzen), of kafi onleesbaar  də kafe (Borlo), caf-drinken, het -: cafe drinken (Sint-Lambrechts-Herk), kaffai dreͅnkən (Vliermaalroot), kaffedrinke (Ubachsberg), kaffeedrinken (Waubach), kaffidrinkə (Rimburg), kaffiedrinken (Beringen), kaffédrenken (Kortessem), kafiedreenke (Nieuwerkerken), ka’f.idrɛ.ŋkə (Eupen), boeren  kafedreͅŋkə (Gemmenich), caf-tijd: kaffetijd (Jesseren), djeuner (fr.): dejeunèe (Maastricht), diejenee (Maastricht), disjenee (Maastricht), déjeuner (Maastricht, ... ), geen naam voor déjeuner (?)  déjeuner (Blerick), koffie drinke  dizjenee (Maastricht), ontbijt  dizjənee (Maastricht), eerste caf, de -: den iste kaffie (Jeuk), də jostə kafi (Gutshoven), dən īəstə kafē (Sint-Lambrechts-Herk), joste kaffie (Heers), jəstə kafei̯ (Kortessem), eerste koffie, de -: 1e koffie (Elsloo, ... ), de erste koffie (Maasbracht), d’n ierste koffe (Itteren), d⁄n ierste kôfie (Hoensbroek), eerste en tweede koffie (Montfort), eerste koffie (Einighausen, ... ), eertse koffie (Vroenhoven), eeste koffie (Nieuwstadt, ... ), ierste koffie (Maaseik, ... ), ieërste koffie (Beesel), iĕstə koefī (Pey), iëste koffie (Jabeek), jeuste koffee (Zichen-Zussen-Bolder), urste koffie (Geysteren, ... ), ørste koffie (Lottum), østə koffie (Lottum), 5 uur  eerste kóffiej (Asselt), 6 uur  irste koffie (Sevenum), 7 a 8 uur ontbijt  ĭĕjərstə Kóffĭĕ (Heythuysen), bij de boeren: 6 - 9 - 12 - 15 - 18 uur Bij werklieden 3 keer per dag  jeuste koffe (Zichen-Zussen-Bolder), het hangt af van het uur van opstaan  i-ersjte koffie (Berg-en-Terblijt), in de zomer In de winter: ca. 8 uur  ièstə kòffie (Echt/Gebroek), ontbijt  örste koffie (Tienray), s morgens  erste koffie (Meijel), smorgens  de iërste koffie (Heythuysen), uur onbepaald  iəste kòffiə (Brunssum), voor de boerenbevolking Voor anderen een uur later  êstə koffie (Thorn), eerste koffiedrinken, het -: boeren  1e koffiedrinken (Reuver), eerste kofīdriŋkə (Reuver), eerste nontbijt: īste nonbēt (Herk-de-Stad), eten: ēēte (Bilzen), èten (Rekem), geen speciale naam  êten (Rekem), morgen  äete (Geulle), s morgens  éte (Tungelroy), koffie, de -: de koffie (Grathem, ... ), də koffi (Lanaken, ... ), də kofi (Genk), kofe (Noorbeek), koffee (Nuth/Aalbeek), koffie (Amby, ... ), koffé (Oirsbeek), kŏffí (Sevenum), koͅfi (Stokkem), kôf’fie (Tegelen), Bij boeren Bij andere wernemers 7 à 8 uur  kòfi (Bree), bij brood en boter, met vlees, kaas of ei, vroeger ook met pap  koffie (Valkenburg), bij werklieden  koffie (Beringen), boerenbevolking  koffie (Heijen), Dadelik nao de koffie ging heer nao kentoer Wie laat drink geer smörreges koffie: ontbijten jullie  koffie (Maastricht), landbouwers eten ook nog om 5 uur  koffie (Tegelen), koffiedrinken, het -: kof.eì drènke (Beek), koffe drènke (Puth), koffedrinke (Klimmen, ... ), koffe’drinke (Pey), koffie dreenke (Gronsveld), koffie drenken (Mechelen-aan-de-Maas, ... ), koffie drēnken (Stein), koffie drinken (Caberg, ... ), koffie-drinke (Reijmerstok), koffiedrainken (Rotem), koffiedreeinken (As), koffiedreenke (Maastricht), koffiedreinke (Eisden), koffiedrenken (Wellen), koffiedrēnken (Stein), koffiedrijnken (Neerharen), koffiedrinke (Afferden, ... ), koffiedrinken (Bergen, ... ), koffiedrinkə (Wijlre), koffiedränken (Guttecoven), koffiedrènke (Merselo), koffiedrènken (Susteren), kofidreͅnkə (Opglabbeek), kooffie drinke (Kessel), kŏffiedrinke (Buggenum, ... ), kŏffiedrènke (Roosteren), koͅfi dreəŋkə (Dilsen), koͅfi drēŋkə (Vroenhoven), koͅfitreͅŋkə (Kleine-Spouwen), koͅfídrínkə (Kessel), kâôffiedrinke (Wessem), kòffiedrinken (Bergen), kòəfīdri̯nkə (Roermond), kôf’fiedrinke (Tegelen), ’t koffiedrinken (Maaseik), 8 uur  koffie drenke (Beek), kóffie drinkə (Asselt), ai van arait  koffiedrainken (Rotem), allen dezelfde tijd behalve: de boeren drinken in de zomer om 6 en 9 uur koffie  koffiedrinken (Stevensweert), bij boeren  koffiedrinken (Buchten), bij boerenbevolking  koffie-drinken (Gennep), Bij de boeren 2 maal: 6 uur en 9 uur  koffiedrinken (Lanaken), bij landbouwers  koffiedrinke (Berg-en-Terblijt, ... ), boeren  koͅfidreͅŋkə (Heerlen, ... ), boeren; burgers 8 uur  koffiedrinken (Gennep), boerenbevolking  koffiedrinken (Heijen), koffī drēnkə (Sint-Geertruid), De boeren drinken nog koffie om 10 uur in de morgen  koffiedrenke (Dieteren), De boeren eten ook morgens rond 6 uur en gebruiken een tweede maaltijd rond 9 uur  koffijdrenke (Bilzen), De deftige oude Maastrichtenaren gebruiken nog steeds de franse benamingen  koffiedrìnke (Maastricht), De landbouwers eten ook om 10 uur  koffiedrinken (Bunde), De landbouwers houden meestal aan genoemde indeling vast. De overige ingezetenen: arbeiders en mijnwerkers regelen natuurlijk hun maaltijden naar hun werkuren  koffie drènken (Urmond), i lang  koffie drinke (Amby), koffie met boterham  koffèdrènkə (Einighausen), landbouw bevolking Bij burgerij 7 uur  koffiedrinken (Well), o kort  koffiedrinken (Gulpen), ontbijt  koffie drinke (Roermond), koffie drinkə (Meijel), koffie drénkə (Grevenbicht/Papenhoven), koofedrinken (Vlodrop), kòffie dreenkə (Gennep), kòffie drénkən (Urmond), kófĭĕ drinkə (Haelen), kôffiedrinke (Venlo), Op ne morge ónger t kóffiedrinke gebeurde t det Antje väöl erger mós hooste es geweunelik  kóffie:drinke (Roermond), smorgens  kóffiedrinkə (Swalmen), voor landbouwers  koffiedrinke (Herten (bij Roermond)), werklui eten om 8,12,15,19 uur De boeren daarenboven nog om 6 uur ¯s morgens  koffiedreenken (Vroenhoven), ä een beetje @ klank  koͅffiedränkən (Genk), koffietijd: koffietait (Lommel), koffitied (Veldwezelt), maal: maal (Guigoven), morgen-caf, de -: morgenkaffee (Eupen), murege kaffe (Rimburg), morgenbrood: het mergebroed (Opitter), het mèrgebroe͂t (Neeroeteren), meregebrood (Riemst), mergebroet (As, ... ), mergebroèd (Hushoven), mergebruud (Opoeteren), mergenbroed (Bree, ... ), mergenbroeu̯d (Niel-bij-As), mergenbroëd (Neeroeteren), mergenbruud (Opglabbeek), merregebroed (Weert), meurgebroeit (Eisden), meurgenbrood (Grote-Brogel), meͅrgəbry(3)̄t (Neerglabbeek), moregenbrood (Opitter), morgenbrood (Gruitrode, ... ), murgebrood (Nieuwstadt), mèrgebruud (Meeuwen), mèrgebrūūd (Opglabbeek), mèrgenbroêd (Neeroeteren), mèrgəbruud (Opglabbeek), mérgebroed (Neeroeteren), mérgebrōēd (As), mérgebrūūd (Gruitrode), mérgebrûût (Meeuwen), mörgebroad (Susteren), mörgebroed (Tungelroy), mörgebroeëd (Opitter), mörgenbroet (Houthalen), mörgəbroad (Munstergeleen), mörgəbròəd (Susteren), möärebroeëd (Tungelroy), möäregebroeëd (Tungelroy), mørgəbrut (Zonhoven), mø͂ͅrgəbrūət (Hamont), mø͂ͅrgəbry(3)̄t (Bree), mø͂ͅrgənbruət (Bocholt), mərgebroed (Bree, ... ), mərgenbrūt (Hamont), mɛrgenbruud (Meeuwen), mɛrgəbrōt (Opoeteren), mɛrgəbry(3)̄t (Opglabbeek, ... ), mɛ̄rgəbrøət (Neerglabbeek), m‧eͅrgəbrū.ət (Neeroeteren), Bij de boerenstand  mŭrgebrood (Amstenrade), boeren burgers: 8 uur  mörgebroeëd (Hunsel), gegoede burgers 4 maaltijden, werkende lui 5 maaltijden  mêrgenbroed (Elen), naar de tijd van het jaar  morgenbrood (Grote-Brogel), oeu als les moeurs  moeurgenbroèt (Stramproy), tussen ooi en oei  mergebroeid (As), morgencaf, de -: de mòrgenkaffie (Herk-de-Stad), morgend, de -: de mergend (Tessenderlo), də mərəgənt (Loksbergen), morgendeten: merget-ete (Kerkhoven), meͅrgəntēʔə (Kwaadmechelen), muerend ieten (Linkhout), murgendèten (Dilsen), mêrgendiëte (Hasselt), mərgəndɛtə (Genk), morgendkost: meregedkost (Kwaadmechelen), mergendkost (Kwaadmechelen), mergetkost (Kwaadmechelen), márágát koͅst (Koersel), morgends-caf, de -: mörjetskaffieë (Kerkrade), morgeneten: mergenêten (Genk), meurgeneten (Kaulille), morge aite (Melick), morgen eten (Heppen), morgeneeten (Genk), morgeneten (Achel, ... ), morgenééten (Hamont), morgeèten (Tegelen), murge ête (Linne), murgeneiten (Kaulille), murgeneten (Neerpelt), mèrgenèten (Beverst), mèrregenieëte (Hasselt), mérgenaete (Bilzen), mör"genê"te (Beverlo), mörge éétə (Pey), mörgenète (Bree), mörgenèète (Thorn), mörgə èətə (Jabeek), mörgəétə (Hunsel), møͅi̯rəgəeͅtən (Overpelt), mùrge aete (Stramproy), mərgenèète (Thorn), mərgenêten (Hamont, ... ), mərgənĕtən (Neerpelt), mərgənɛ̄tən (Neerpelt), mɛrgənetən (Tessenderlo), ’t mergenêten (Genk), 8 uur  mörgenaeten (Guttecoven), morgenkoffie, de -: merge-koffie (Venray), mergekoffie (Well, ... ), mergenkoffie (Zutendaal), meurgekoffie (Opgrimbie), morgekoffie (Heerlen), murgekoffie (Eys), mörge kôffie (Nunhem), mörgekoffie (Heerlerheide, ... ), mörgəkòffie (Moorveld (Waalsen), ... ), 5 maal per dag eten de oude inheemse bevolking, meestal landbouwers 6 à7u, 10u, 12u, 4u, 8u  mörgenkoffĕĕ (Geleen), morgenkost: de mergekost (Kuringen), mergekos (Hasselt), mergekost (Koersel, ... ), mergenkost (Peer), mēͅrgəkoͅst (Linde), morgenkost (Genk, ... ), moͅrəgəkōͅst (Neerpelt), murgekos (Eksel), murregekost (Kermt), mèrgekost (Stokrooie), mérgenkost (Genk), mörgekoͅst (Bree), mø͂ͅrgenkost (Hechtel), mərxenkərst (Overpelt), morgens-caf, de -: mēūrgenskaffie (Simpelveld), moerjəns kafiə (Bocholtz), murgeskaffieje (Vijlen), murjenskaffie (Kerkrade), murrəgəskàffee (Epen), möjenskaffie (Kerkrade), mörgeskaffe (Heerlen), mörgeskaffee (Merkelbeek), mörgeskáffee (Mechelen), mörgəskaffiə (Eys), mörjəns kafiə (Bocholtz), s morgens  mùrches kaffie (Vijlen), smorgens  møͅ.rəgəska.fi.i̯ (Eys), morgensbrood: mergensbrowd (Altweert), muirgesbrood (Limbricht), mörgesbroeëd (Ell), mörgesbrwaod (Echt/Gebroek), möäresbroeëd (Tungelroy), møͅrgəsbrūət (Molenbeersel), morgenseten: morges èate (Lutterade), morregesîêtə (Schinnen), mörgesèten (Steyl), mø͂ͅrgəsɛ̄tə (Geistingen), u in je  murgesète (Geistingen), morgenskoffie, de -: de murges koffie (Grathem), də mörgeskoffie (Nuth/Aalbeek), də møͅrgəskoͅfəi̯ (Opgrimbie), mergeskoffie (Afferden), meurgenskoffie (Lanaken), mor’ges-kôffie (Tegelen), mureges koffie (Brunssum), murgeskoffie (Valkenburg), murgeskoffé (Bingelrade), murgeskòffie (Ingber), mŭrgəskŏffīē (Koningsbosch), mòrgeskoffe (Brunssum, ... ), mörgeskoffee (Hoensbroek), mörgeskoffie (Gulpen, ... ), mörgeskoffië (Schaesberg), mörgeskoofië (Nieuwenhagen), mörgeskòffie (Echt/Gebroek), mörguskòffe (Doenrade), mörgəskoffie (Hulsberg), mörgəskŏffie (Merkelbeek), mörregeskoffie (Oirsbeek), in de zomer In de winter: ca. 8 uur  mörgeskòffie (Echt/Gebroek), onbep.tijd  mörgeskoffie (Gulpen), ontbijt  murgeskoffie (Doenrade), uur onbepaald  mŭrgəskòffiə (Brunssum), morgenskost: meurgeskost (Achel, ... ), morgenskost (Beverlo), muergeskost (Hechtel), murgenskost (Zolder), murgeskost (Koersel), mèrregeskos (Hasselt), mör"geskost (Beverlo), mürgeskost (Hechtel), mərgəskost (Reppel), bij de boeren 9 uur  meͅrgeskos (Bilzen), de verschillende bevolkingsgroepen eten op verschillende tijden  mergenskost (Eksel), verschilt na elke bezigheid  murregeskost (Wijchmaal), è kort  mèrgeskost (Peer), morgenstond: moͅrgəstoͅnt (Sint-Truiden), mørgəstoͅnt (Sint-Truiden), mərgənstond (Hoepertingen), nontbijt: nonbijt (Kozen), in de zomer 5 uur, anders 6 uur: nontbyt ète  nontbyt (Kuringen), ontbijt: de ontbijt (Loksbergen), den ontbijt (Ulbeek), ombijt (Spalbeek), onbeet (Eigenbilzen), onbēͅt (Wellen), onbijt (Muizen, ... ), ontbeit (Borlo), ontbejt (Meerssen), ontbiet (Pey, ... ), ontbiete (Sittard, ... ), ontbijt (Bergen, ... ), ontbijtə (Geleen), ontbète (Heusden), oontbijt (Maastricht, ... ), oͅmbēͅt (Diepenbeek), oͅnbijt (Borlo), oͅntbēͅt (Diepenbeek), oͅntbēͅət (Velm), oͅntbīt (Kessel), oͅnt˂bēt (Mettekoven), óntbèèjt (Maastricht), geen speciale naam  ontbijt (Val-Meer), op de aangegeven tijden eet de boerenbevolking  ontbijt (Beverst), overal  ontbeət (Schulen), s morgens  ontbiet (Thorn), soms  ontbijt (Sint-Lambrechts-Herk), ontbijten, het -: ɛ̄t ontbijten (Lommel), s morgens, de -: smorges (Vlodrop), ’s morgens (Tongeren), ’s mūrgens (Borlo), 8 uur  smīerges (Schimmert), 9 uur geen naam bekend  ’s morgens (Sint-Lambrechts-Herk), enkel boerderijen  ’s morgens (Schulen), sommigen ¯s morgens vroeg (bij het opstaan) Dan in totaal 5 maaltijden  ’s meurgens (Ulbeek), s morgens-eten: smergesaete (Maasbree), sop: sop (Valkenburg, ... ), sôp (Banholt), bij boeren  sop (Kaalheide/Onderspekholz), voormiddag, de -: voormiddig (Guttecoven), vroege koffie, de -: ontbijt  de vreuge koffie (Weert), vroegstuk: vreugstuk (Valkenburg) 1e koffie ¯s morgens vroeg || de eerste maaltijd van de dag [ZND 40 (1942)] || maaltijden; Hoe noemt U: Namen voor de verschillende maaltijden, afhankelijk van de tijd van de dag, eventueel van het jaar [N 80 (1980)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden 7 à 8 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 9 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: morgen [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 4 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 5 - 7 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 5 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 5 uur 30 [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 5 à 6 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 5, 6,of 7 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 6 - 6 uur 30 [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 6 - 7 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 6 - 8 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 6 - 9 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 6 tot 7 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 6 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 6 uur 30 [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 6 uur 30 - 8 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 6 uur 30 à 7 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 6 uur morgen [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 6 uur ontbijt [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 6 à 7 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 6-7 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 7 - 8 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 7 - 8 uur ontbijt [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 7 of 7 uur 30 [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 7 of 8 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 7 of 8 uur ontbijt [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 7 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 7 uur 30 [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 7 à 7 uur 30 [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 7 à 8 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 7 à 8 uur, ontbijt [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 8 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 8 uur 30 [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 8 uur of doorgaans vroeger [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 8 uur of vroeger [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 8 uur ontbijt [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 9 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: 9 uur, ontbijt [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: `s morgens [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: bij de boeren 6 en 9 uur, anderen 8 uur [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: bij het opstaan [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: bij opstaan, morgen [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: even na het opstaan [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: koffie [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: kort na het opstaan, morgen [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: morgen [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: morgen, ontbijt [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: morgen, soms 2 keer [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: na het opstaan [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: ochtend [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: onbijt [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: ontbijt [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: tussen 6 à 7 uur morgen [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: voor het werk [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: ¯s morgens bij het opstaan [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: ¯s morgens vóór het werk [ZND 18G (1935)] || namen en uren van de dagelijkse maaltijden: ¯s morgensvroeg [ZND 18G (1935)] || ontbijt || ontbijt (eenvoudig: roggebrood met "ein eike in ?e pan", of een "herstje", soms ook gebakken aardappels) || ontbijt (met koffie) || ontbijten || verschillende maaltijden afhankelijk vantijd van de dag of van het jaar: ontbijt [N 80 (1980)] III-2-3
ontbijtkoek peperkoek: paeperkook (Susteren) ontbijtkoek III-2-3
ontbijtkoek, peperkoek bazelaar: imitatie van de zgn. Baseler Lebkuchen  baazeler (Sittard), lap leer: laplaer (Sittard), leren tis: laerenties (Echt/Gebroek), leverkoek: lieverkoch (Kaalheide/Onderspekholz, ... ), lieverkóch (Simpelveld), lieëverkoch (Kerkrade), līēver koch (Wittem/Partei), līvərkoͅu̯k (Eupen), Dui. Lebkuchen  lieverkoch (Bleijerheide), Verklw. lieverkuchs-je ¯t jieëft nit alle daag lie¯verkóch  lie’verkóch (Bleijerheide, ... ), mopje: mv. möppkere  møͅpkə (Eupen), peperkoek: paeperkoēk (Castenray, ... ), paeperkook (Blerick, ... ), paeëperkook (Eijsden), paiperkoek (Hasselt, ... ), paiperkook (Neeritter), pe(j)perkoek (Kerniel), pe.pərkok (Stokrooie), pe.pərkuk (Kwaadmechelen, ... ), pe:pərkuk (Bevingen, ... ), peeperkoek (Hoepertingen), peeperkook (Eisden, ... ), peepərkoek (Tessenderlo), peepərkoək (Wilderen), peiperkoek (Hoeselt, ... ), peiperkook (Bree, ... ), peiperkouk (Brunssum), peper kook (Cadier, ... ), peperkoak (Koningsbosch), peperkoek (Beringen, ... ), peperkok (Sint-Truiden, ... ), peperkook (Eisden, ... ), peperkouk (Sint-Truiden), peperkuk (Wimmertingen), peperkòk (Kuringen), pepperkōēk (Meijel), pepərkuk (Melveren), peəpərkok (Dilsen), pēīpərkuk (Zolder), pēperkook (Genk, ... ), pēpərkok (Diepenbeek), pēpərkōēk (Stokrooie), pēpərkōk (Stokkem), pēpərkuk (Borgloon, ... ), pēəpərkok (Houthalen), pēəpərkōək (Meeswijk), pēͅpərkok (Bree), pēͅpərkōk (Eigenbilzen, ... ), pēͅpərkuk (Hamont, ... ), pēͅpərkūk (Gennep, ... ), pĕperkook (Zutendaal), peͅi̯.pərko:k (Bocholt), peͅi̯:pərko:k (Bocholt), peͅəpərkoͅək (Alken), pi.epperkoek (Sint-Lambrechts-Herk), pi:əpərkuk (Hasselt), pie-jerkoek (Hasselt), piejperkoek (Hasselt, ... ), pieperkook (Maaseik, ... ), piepərkuk (Gutshoven), pieəpərkoek (Hoepertingen), piēəpərkok (Diepenbeek), piĕperkoek (Kortessem), pijijerkôk (Kermt), pijperkoek (Achel), piperkoèk (Herk-de-Stad), pipjèperkook (Heusden), pipürkuk (Zepperen), pièperkook (Zolder), pië.perkòk (Zonhoven), piëperkoek (Hasselt), piəpərkuk (Nieuwerkerken), pīepərkoͅk (Zonhoven), pīpərkuk (Mettekoven), pjeperkoek (Groot-Gelmen), pèeperkŏŏk (Wellen), pèperkoek (Beverst, ... ), pèperkok (Koersel), pèperkook (As, ... ), pèperkōōk (Hoensbroek), pèperkŏĕk (Millen), pèpərkuk (Neerpelt), pèèperkok (Genk), pèèperkook (Arcen, ... ), péperkoek (Hoeselt), péperkook (Brunssum, ... ), pépperkook (Geleen), pééperkoek (Ottersum), pééperkoo:k (Panningen), péépurkook (Eys), pê:pekook (Gulpen), pêperkoek (Achel, ... ), pêpërkôek (Hoeselt), pêpərkoek (Eigenbilzen), pëperkook (Gronsveld, ... ), pɛ.pərku.k (Neerpelt), pɛpərk[u}k (Mal), pɛpərko:k (Genk), pɛpərkoek (Mal), pɛpərkuk (Beverst, ... ), pɛ̄pərkuk (Overpelt), pɛ̝pərko.k (Rekem), }pɛəpərkuk (Koersel), bij doop  kinnekenskoek (Neerpelt), Das paeperko‰k: uitroep wanneer een bouwsel en o.a. stenen van te zachte kwaliteit zijn r iengaon as paeperko‰k: gretig aftrek vinden  paeperkoēk (Castenray, ... ), Dee peperkook is te tej E sneijjke peperkook bijj de botram Mèt Sinterklaos kreeg heer altied ¯ne groete peperkook  peperkook (Maastricht), Det gòng (of ging) er in wi-j pèperkook: dat smaakt blijkbaar uitstekend  pèperkook (As, ... ), Die menskes van paeperkook zeen te hel gewaore  paeperkoo:k (Roermond), met 2 puntjes op de a  pɛ̄pərkuk (Lommel), ne paeperkook mit reziene E sjneetje paeperkook  peaperkoo:k (Roermond), snieë paeperkook  paeperkook (Weert), Verklw. paeperkukske Deze werd veel cadeau gegeven als men op kraamvisite ging. Peperkoek bevordert de ontlasting  paeperkook (Altweert, ... ), Verklw. peëperkeuksjke  peëperkook (Heerlen, ... ), Verklw. pp\\rke.ksk\\  pɛ.pərku.k (Meeuwen), vroeger zei men pèperkook tegen taai-taai ene pèperkote man  pèperkook (Susteren), Zó plat as ënë pêpërkoek  pêpërkoek (Tongeren), schijtkoek: sjietkōōk (Hoensbroek) droge, taaie peperkoek || klein langwerpig plat stukje peperkoek, bestrooid met kandijsuiker, imitatie van de zgn. Baseler Lebkuchen || klein peperkoekbroodje || kruidkoek || kruidkoek, ontbijtkoek || Lebkuchen; peperkoek || ontbijtkoek || ontbijtkoek, peperkoek || peperkoek [N 29 (1967)], [ZND 40 (1942)] || snee ontbijtkoek || soort zoete koek, peperkoek || taaie peperkoek III-2-3
ontbost terrein met een schop omwerken belken: bølǝkǝ (Diepenbeek), bęlǝkǝ (Tongeren), breken: brē̜kǝ (Susteren), diep uitgraven: dip øtgrǭvǝ (Leopoldsburg), graven: graǝvǝ (Brustem), grǭvǝ (Vliermaal, ... ), gritselen: grętsǝlǝ (Opheers), hakken: hakǝ (Beringen, ... ), klaar maken: klǭr mākǝ (Maasniel), klein maken: klē̜n mākǝ (Zelem), losspaden: losspǭjǝ (Heijen), meteren: mei̯tǝrǝ (Beverst), nagraven: nǭgrāvǝ (Tegelen), napitsen: nǭpetsǝ (Herten), narotten: nǭrǫtǝ (Einighausen), ombottelen: ombø̜tǝlǝ (Klimmen), omdoen: omdōn (Tungelroy), ø.mdun (Beringen), ømdōn (Blerick), ømdū (Meijel), omgraven: omgraven (Rotem), omgrāvǝ (Montfort, ... ), ømgrāvǝ (Hoensbroek, ... ), ømxroǝvǝn (Gingelom), ōmgrāvǝ (Posterholt), omlappen: ømlapǝ (Riksingen), ommaken: ømmākǝ (Milsbeek, ... ), omrotten: ømrǫtǝ (Waubach), omslechten: omslextǝ (Tungelroy), omspaden: omspājǝ (Geistingen, ... ), ø.mspo.jǝn (Neerpelt), ømspājǝ (Blerick, ... ), omvlikken: omvlekǝ (Ittervoort), omwerken: ø̜mwęrkǝ (Boekend), omwoelen: ø̄mwolǝ (Vliermaal), omzetten: omzetten (Geistingen), omzętǝ (Boorsem, ... ), umzętǝ (Rotem), ymzętǝ (Rekem), ømzøtǝ (Maasmechelen), ømzętǝ (Milsbeek, ... ), ęmsętǝ (Grote-Spouwen), ontginnen: ontgenǝ (Baarlo, ... ), ǫntgęnǝ (Neerpelt), ontwortelen: ontwǫrtǝlǝ (Sint-Martens-Voeren), ontwǫtǝlǝ (Sint-Truiden), opkuisen: opkøsǝ (Berverlo), opruimen: ǫprø̜u̯mǝ (Lummen), oprussen: ǫprøsǝ (Rummen), polderen: pǫldǝrǝ (Boekend), puimen: pø̄mǝ (Oirsbeek), rooien: rōjǝ (Gronsveld), rūjǝ (Brunssum), ruimen: rø̜i̯mǝ (Munstergeleen), russen uitrapen: ręsǝn ātroǝpǝ (Gingelom), schoonmaken: sxonmākǝ (Middelaar), slechten: slixtǝ (Hechtel), spaden: spājǝ (Aldeneik, ... ), spǭjǝ (Lommel), stompen trekken: stømp trękǝ (Diepenbeek), uitgaffelen: ūtgafǝlǝ (Schinveld), uitgraven: ø̜tgrāvǝ (Halen), ūǝtggrāvǝ (Hoensbroek), ǭtgrǭvǝ (Romershoven), uithakken: yi̯thakǝ (Bree), ǫu̯thakǝ (Beverst), uitrotten: ūtrǫtǝ (Hoensbroek, ... ), vaardig maken: vē̜rdex mākǝ (Swalmen), wortels deruit doen: wǫtǝls drāt dūn (Velm), zuiver maken: zȳvǝr mākǝ (Klimmen, ... ), zøvǝr mākǝ (Meldert), zuiveren: zȳvǝrǝ (Boukoul, ... ) Het ontboste terrein met een schop omwerken om de achtergebleven wortels te verwijderen. [N 27, 10a] I-8
ontgelden misgelden: misgéle (Gronsveld), misnieten: misnete (Gronsveld), moeten: môtte kinne (Herten (bij Roermond)), ontgelden: óntgêlde (Tienray), opdraaien: opdrèèjə (Gennep) moeten boeten voor iets dat een ander gedaan heeft [bekopen, ontgelden] [N 85 (1981)] || ontgelden III-1-4
ontginnen aanmaken: anmākǝ (Leunen), afbreken: ǫfbrē̜kǝ (Beverst), akkeren: akǝrǝ (Montfort), belken: bęlǝkǝ (Tongeren), bewerken: bewerken (Grazen), bǝwerkǝn (Geistingen), bǝwerǝkǝn (Neerpelt), bǝwē̜rǝkǝ (Kiewit), bǝwęrkǝ (Berverlo), bǝwęrǝkǝ (Diepenbeek, ... ), bǝwɛrkǝ (Tessenderlo), bǝwɛ̄rǝkǝ (Neerpelt), breken: bre.ǝkǝ (Herk-de-Stad), brēi̯kǝ (Wintershoven), brēkǝ (Genk, ... ), brēǝkǝ (Halen, ... ), brē̜kǝ (Einighausen, ... ), brē̜ǝkǝ (Eijsden), bręi̯kǝ (Herk-de-Stad), bręǝkǝ (Donk, ... ), brɛ̄xǝ (Bleijerheide), cultiveren: køltivīrǝ (Milsbeek, ... ), de grond scheuren: dǝ grōnt sxø̜i̯rǝ (Wolder / Oud-Vroenhoven / Wiler), diep omakkeren: dip ømakǝrǝ (Gingelom), diepe voor omrijden: dipǝ vǫu̯r ømrē̜jǝ (Gingelom), draineren: dręnīrǝ (Opheers), gaan winnen: guǝn wenǝ (Halen), goed maken: got mākǝ (Geistingen), gōt mākǝ (Aldeneik, ... ), grond goed maken: gront gōt mākǝ (Opitter), in (de) winning brengen: en dǝ weneŋ breŋǝ (Tungelroy), en dǝr weneŋ breŋǝn (Ospel), en weneŋ breŋǝ (Ittervoort, ... ), in (de) winning brengen (Rotem), in gebruik nemen: en gǝbrūk nēmǝ (Weert), en gǝbrūǝk nēmǝ (Boekend), labeuren: labeuren (Sittard), labørǝ (Lummen), labø̄rǝn (Beringen), omdoen: omdōn (Einighausen), ømdōn (Blerick, ... ), ø̄mdū (L265p  [Meijel]  ), omhakken: ømhakǝn (Rummen), ommaken: ømmākǝ (Blerick), omploegen: ømplūgǝ (Mechelen), omrotten: ømrǫtǝ (Waubach), omzetten: omzętǝ (Ell), omzɛtǝ (Klimmen), ømzętǝ (Boorsem, ... ), ondergronden: oŋǝrgroŋǝ (Helden), ontginnen: ontgenǝ (Baarlo, ... ), ontginǝ (Riksingen), ontgęnǝ (Venlo), ōntgenǝ (Rothem), ǫntgønǝ (Herk-de-Stad), ǫntgęnǝn (Lommel), opbreken: obrēkǝ (Lummen), ǫpbrekǝ (Spalbeek), opvaren: opvu̯ǭrǝ (Tongeren), pelen: piǝlǝ (Montfort), ploegen: plōgǝ (Jabeek), rus scheuren: røs sxēǝrǝ (Kermt), scheuren: scheuren (Meldert), sxøǝrǝ (Borgloon, ... ), slechten: slextǝ (Blerick), šlextǝ (Boukoul, ... ), stropen: strøi̯pǝn (Hoensbroek), štrø̄pǝ (Hoensbroek), uitrotten: utrǫtǝ (Sint-Martens-Voeren, ... ), ūtrǫtǝ (Klimmen, ... ), vruchtbaar maken: vrøgbar makǝ (Eisden), vrøu̯xbǝr mǫkǝ (Vliermaal), wilde grond bouwen: weldǝ grōnt bǫu̯ǝ (Merselo) Het in cultuur brengen van woeste grond. [N 27, 5; N 11a, 112; monogr.] I-8
ontginningsploeg bosploeg: bo ̝ks[ploeg] (Rotem), boǝs[ploeg] (Zepperen), bøs[ploeg] (Romershoven), bǫrs[ploeg] (Zolder), bǫs[ploeg] (Baarlo, ... ), breekploeg: brē ̞ǝk[ploeg] (Hoensbroek), brē̜i̯k[ploeg] (Riksingen), brē̜k[ploeg] (Herten, ... ), diepe ploeg: dīpǝ plux (Aijen  [(voor het omploegen van een met de frees gescheurde weide)]  ), heiploeg: hei̯[ploeg] (Beverst), hē[ploeg] (Oud-Winterslag), hęi̯[ploeg] (Haelen, ... ), hɛi̯[ploeg] (Bree, ... ), hɛ̄i̯[ploeg] (Hechtel), kroenekraan: krūnǝkrān (Susteren), ontginningsploeg: ont˲geneŋs[ploeg] (Blerick, ... ), peelploeg: pīǝlplōx (Montfort), ploeg voor te ontginnen: ploeg voor te ontginnen (Rotem), scheurploeg: sxȳǝrplux (Aijen) De ploeg die men gebruikt voor het in cultuur brengen van woeste grond, zoals bos, heide, enz. Het ontginningswerk werd verricht met de ploeg in L 159a, 320a, 360, P 48, 51, 107a, 108, 175, 178, 222, Q 11, 28, 77, 94b, 162, 156, 170. Blijkbaar was dat geen aparte, maar de gewone, vanouds "ploeg" geheten, enkele ploeg, die men op dit werk kon inrichten. Voor het in cultuur brengen van bos- en heidegrond gebruikte men: de brabander in L 290a, 321a, P 44, 48, 49, Q 39 of brabantse ploeg in L 331; in L 248 een zware brabantse ploeg (vroeger) en de Melotteploeg (later); de enkele ploeg in Q 7, 80; de aanschietploeg in Q 80; de dobbele ploeg in Q 80; de franse ploeg in Q 79a, 80; de wentelploeg in K 358, L 372a; een (oude) Sack''s of Sack''s(e)ploeg in L 163, 165 of Sack''sische ploeg in L 246 en in Q 22 de tweevoorder. Aan het ontginningswerk kwam in Q 14 de cultivator te pas, in Q 22 en 247 de extirpator, in P 45 de rus en in Q 180 de frees. [N 11, 30 + 32c add.; N 11A, 81; N 27, 15] I-1
ontgroening voor ondergrondse mijnwerkers kuilstamp: kulstamp (Meijel  [(Maurits / Emma)]  , ... [Maurits]  [Eisden]), kulštamp (Bleijerheide  [(Domaniale)]  , ... [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]  [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]  [Willem-Sophia]  [Emma, Hendrik, Wilhelmina]  [Laura, Julia]  [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]  [Julia]  [Oranje-Nassau I, Oranje-Nassau II, Oranje-Nassau III, Oranje-Nassau IV]  [Maurits]  [Domaniale]  [Domaniale, Wilhelmina]), kulštámp (Heerlen  [(Emma)]   [Maurits, Emma]), k˙ulšta.mp (Eys  [(Oranje-Nassau I / III / IV)]   [Emma]), putdoop: pøtdø̄p (Lanklaar  [(Eisden)]   [Emma]) Gebruik om nieuwe mijnwerkers een panschop tegen het, eventueel blote, achterwerk te houden waartegen dan met een voorhamer werdgeslagen. Volgens de invuller uit Q 121c was het op de Domaniale mijn gebruikelijk om dit bovengronds te doen en wel in het gebouw waar de jonge mijnwerkers mijnwagens schoon moesten maken. De invuller uit Q 112a heeft het gebruik nog gekend tot ongeveer 1960. Het werd toegepast bij nieuwe leden van de Bovon, de beambtenontspanningsvereniging van de Oranje-Nassau III. [N 95 A, 9; monogr.] II-5