e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
karrenspoor aardweg: ārtwē̜x (Blerick), ērtwēx (Helden, ... ), ērtwɛx (Helden), ē̜.rtwē̜.x (Horn), ē̜rtwiǝx (Banholt, ... ), ē̜rtwēx (Tungelroy), ē̜rtwē̜x (Heythuysen), ęrtwēx (Boshoven, ... ), ęrtwęx (Steyl), ɛrtwē̜x (Sevenum), akkerweg: akǝrwiǝx (Weert), binnenweg: benǝwiǝ.x (s-Gravenvoeren), benǝwɛx (Leunen), binnenweg (Mook), bęnǝwē̜.x (Sint-Martens-Voeren, ... ), bosweg: bušwē̜x (Oirsbeek), gelei: gǝlęi̯ (Banholt, ... ), gǝlęi̯ǝ (Sibbe / IJzeren), (mv)  gǝlęi̯ǝr (Margraten), geul: gø̜̄l (Gulpen), holle weg: hǫlǝ wē̜x (Kerkrade), hǭ.lǝ wē̜.x (Sint-Martens-Voeren, ... ), hǭ.lǝ wīǝ.x (s-Gravenvoeren), hǭlǝ wē̜x (Wijlre), hǭlǝ węx (Berg / Terblijt), hǭǝlǝ wɛx (Eys), kargelei: kargǝlęi̯ (Beek, ... ), kargǝlęi̯ǝ (Sibbe / IJzeren), kārgǝlęi̯ (Eys, ... ), karrengelei: karǝgǝlēi̯ (Brunssum), karǝgǝlęi̯ (Merkelbeek, ... ), karǝgǝlęi̯ǝ (Ransdaal), kārǝgǝlęi̯ (Eys), karrenspoor: karšpoǝr (Geleen), karǝspø̜̄r (Meerssen), karǝspōr (America, ... ), karǝspǫu̯r (Wijlre), karǝspǭr (Dieteren, ... ), karǝspǭrǝ (Maastricht), karǝšpōr (Diergaarde, ... ), karǝšpōrǝ (Amby), karǝšpǭrǝ (Brunssum, ... ), kāršpōr (Eygelshoven, ... ), kārǝšpōrǝ (Waubach), kārǝšpǭr (Kerkrade), kārǝžpōrǝ (Vaals), kārǝžpūr (Vaals), kɛrǝspuǝr (Weert), kɛrǝspuǝrǝ (Weert), kɛrǝspōr (Maasniel, ... ), kɛrǝspǭr (Echt, ... ), kɛrǝspǭrǝ (Venlo), kɛrǝšpǭr (Herten, ... ), karrenvoor: kārǝvūr (Kerkrade), karrenweg: karǝwēx (Geleen, ... ), karǝwē̜x (Valkenburg), karǝwęx (Brunssum, ... ), kārǝwɛx (Eys), kɛrǝwēx (Ospel), kɛrǝwē̜x (Echt, ... ), kɛrǝwęx (Haelen, ... ), karspoor: karspoor (Broekhuizen, ... ), karspø̄r (Einighausen), karspø̜̄r (Bemelen), karspōrǝ (Leunen, ... ), karspǭr (Afferden, ... ), karspǭrǝ (Krawinkel), karspǭrǝn (Siebengewald, ... ), karšpø̄r (Gronsveld), karšpø̜̄r (Stein), karšpōr (Buchten, ... ), karšpōrǝ (Nuth, ... ), karšpǭr (Born, ... ), karšpǭrǝ (Guttecoven), kārspou̯rǝn (Velden), kārspōrǝn (Horst), kāršpūr (Sint Geertruid), kāršpǭr (Vijlen), kɛrspōr (Helden, ... ), kɛrspōrǝn (Beringe), kɛrspǭr (Blerick), kɛrspǭrǝ (Blerick, ... ), kɛršpōrǝ (Helden), kɛršpūr (Helden), kɛršpǭr (Baarlo, ... ), karweg: karweg (Venray, ... ), karwē̜x (Arcen, ... ), karwęi̯x (Noorbeek, ... ), karwɛx (Leunen), kārwēx (Horst), kɛrwēx (Helden, ... ), kɛrwē̜x (Baarlo, ... ), landweg: lanjtjwē̜x (Roermond), lantwē̜x (Venlo), lāntwēx (Maastricht), lei: lęi̯ (Banholt, ... ), leis: lęi̯s (Herten), (mv)  lęi̯zǝ (Beegden, ... ), sleuf: (mv)  slø̄vǝ (Venlo), spoor: spǭr (Lottum, ... ), (mv)  špø̜̄r (Nieuwstadt), vaargelei: vā.rgǝlęi̯ (s-Gravenvoeren), vārgǝlęi̯ (Mheer), vārgǝlęi̯ǝ (Noorbeek), vaarleis: vārlē̜i̯s (Kessel), vārlęi̯s (Boshoven, ... ), (mv)  vārlęi̯sǝn (Ospel), vārlęi̯zǝ (Echt, ... ), vārlęi̯zǝr (Putbroek), vaarspoor: vǭrspoǝr (Zonhoven), vaart: vārt (Geleen), vaarweg: vārwɛx (Heerlen), veldpaadje: vɛljtjpē̜tjǝ (Heythuysen), veldweg: vɛljtjwē̜x (Dieteren, ... ), vɛljtjwęx (Beegden, ... ), vɛltwēx (Maastricht, ... ), vɛltwē̜x (Eygelshoven, ... ), vɛltwęi̯x (Gronsveld), vɛltwęx (Berg / Terblijt, ... ), vɛltwɛx (Heerlen), vɛ̄ltwēx (Rothem), vɛ̄ltwē̜x (Mheer), veldweggetje: vɛljtjwē̜xskǝ (Sittard), vɛltwē̜xskǝ (Wijlre), voor: vǭr (Gulpen), (mv)  vuǝrǝ (Eygelshoven, ... ), vōrǝn (Valkenburg), wagenspoor: wāgǝspǭr (Lottum), weg: wēx (Stramproy), zandweg: zanjtjwēx (Kessel), zanjtwē̜x (Roggel), zantwēx (Leuken, ... ), zantwē̜x (Venlo), zantwɛx (Leunen), zāntwē̜x (Heijen) Een niet-verharde weg met geulen die zijn ontstaan door het uitschuren van karwielen. [A 21, 2a; A 21, 2b; N 18, 40; monogr.] I-8
karrespoor vaarleis: vārlęjs (Ospel) Om het rijden met de kar te vergemakkelijken over de lang niet altijd goed berijdbare wegen, houdt de boer het karrespoor aan. [I, add.] II-4
karsmid karrensmid: karǝsmēǝt (Stein), karǝsmīǝt (Schinveld), karsmid: kęršmēt (Tegelen), smid: smēt (Urmond), smēǝt (Blerick), smīǝt (Brunssum), šmet (Wittem) Smid die metalen onderdelen voor karren en wagens zoals wiel- en naafbanden vervaardigt en monteert. Zie ook de paragraaf over de karsmid. [RND 77] II-11
karspoor geleise: gǝlęjs (Blitterswijck, ... ), karrenspoor: karǝšpǭ.r (Sittard), kárǝspōr (Castenray, ... ), kārǝšpōr (Bleijerheide, ... ), karspoor: k ̇arspūǝ.r (Niel-bij-As), k ̇ārspōǝ.r (Beverst), k ̇ārspūǝ.r (Genk, ... ), k ̇ɛ̄rspō.r (Houthalen), k ̇ɛ̄rspōǝ.r (Diepenbeek), k ̇ɛ̄rspūǝ.r (Godschei), karspōr (Gennep, ... ), karspūǝ.r (As, ... ), karspǭr (Blitterswijck, ... ), kárspōr (Castenray, ... ), kā.rspōǝ.r (Bilzen), kē̜rspǫwr (Sint-Truiden), kɛ̄rspū.r (Zonhoven) Bij een onverharde weg, de twee evenwijdig lopende uithollingen in het wegdek, veroorzaakt door de wielen van de kar. [JG, 1a; monogr.] II-12
karspringer karspringer: karspreŋǝr (America, ... ), karspringer (Eigenbilzen, ... ), karspręŋǝr (Bocholt, ... ), karsprɛŋǝr (Urmond), karšpreŋǝr (Heerlen, ... ), karšpręi̯ŋǝr (Oirsbeek), karšprɛŋǝr (Hoensbroek), kārspreŋǝr (Koersel, ... ), kārspręŋǝr (Genk, ... ), kāršprɛŋǝr (Mechelen, ... ), kē̜rspreŋǝr (Rummen), kęrspreŋǝr (Nederweert, ... ), kɛrspreŋǝr (Blerick, ... ), kɛrsprɛŋǝr (Maaseik), kɛršpreŋǝrt (Heel), kɛršprɛŋǝr (Baexem, ... ), kɛ̄rspreŋǝr (Achel, ... ), kɛ̄rsprɛŋǝr (Bokrijk, ... ), kɛ̄ǝrspreŋǝr (Gingelom), stijger: štīgǝr (Heerlerheide), trippelaar: trippelaar (Schimmert), wegloper: węxlu̯pǝr (Smeermaas) Ongeduldig paard dat tijdens het afspannen tussen de berries uitspringt, wat moeilijk af te leren is. [N 8, 84a] I-9
karsteun achterdam: axtǝrdam (Achel, ... ), āxtǝrdam (Zonhoven), achterste dam: axtǝrstǝ [dam] (Dorne, ... ), ēǝs˱dǝ [dam] (Zonhoven), ē̜s˱dǝ [dam] (Hasselt, ... ), ęxtǝrstǝ [dam] (Bocholt), ɛrstǝ [dam] (Vlodrop), ɛxtǝrstǝ [dam] (As, ... ), ɛxǝlstǝ [dam] (Molenbeersel), ɛ̄s˱dǝ [dam] (Kermt), achterste hak: jastǝ hak (Sluizen  [(aan langkar)]  ), achterste karhak: jastǝ kārhak (Millen), achterste stek: atǝstǝ stɛk (Rosmeer), axtǝrstǝ stɛk (Halmaal), axǝrstǝ stɛk (Herk-de-Stad), jatstǝ stɛk (Millen), āstǝ stɛk (Eigenbilzen), ātǝrstǝ stɛk (Ketsingen, ... ), ē̜stǝ stɛk (Hoeselt), ęi̯stǝ stɛk (Rukkelingen-Loon), ęstǝ stɛk (Bevingen), ęs˱dǝ stɛk (Diepenbeek), ɛstǝ stɛk (Brustem, ... ), ɛ̄stǝ stɛk (Beverst, ... ), achterste stelt: axtǝrstǝ stɛlt (Lanaken, ... ), axtǝrstǝ štɛlt (Neer), ęxtǝrstǝ štɛltj (Maasniel), ɛkǝštǝ štɛlt (Hoensbroek), achterste steun: agǝstǝ stø̜n (Kwaadmechelen, ... ), axtǝrstǝ støn (Zelem), axtǝrstǝ stø̄n (Heppen), achterstek: ātǝrstɛk (Bilzen, ... ), achterstelt: axtǝrstɛlt (Baarlo, ... ), axtǝrstɛltj (Geulle, ... ), axtǝrštęlt (Meerssen, ... ), axtǝrštɛlt (Baexem, ... ), axtǝrštɛltj (Bunde, ... ), achterstijp: axtǝrstip (Echt, ... ), axtǝrštip (Heerlen, ... ), achterweel: axtǝrwiǝl (Neeritter), been: biǝn (Halen), bīǝn (Loksbergen), berrestek: bɛrǝstɛk (Bommershoven, ... ), (mv)  bø̜rǝstɛkǝn (Alken), berstek: bęrstɛk (Guigoven), bok: bok (Groot Genhout, ... ), buk (Maasniel), buǝk (Velden), bǫk (Maasmechelen, ... ), dam: dam (Achel, ... ), (mv)  damǝ (Achel, ... ), dammetje: damkǝ (Guttecoven), dɛmkǝ (Achel), damstek: damstɛk (Membruggen), (mv)  damstɛkǝ (Linkhout), degen: dē.gǝ (Maasmechelen), hak: hak (Diepenbeek, ... ), (mv)  hakǝ (Diepenbeek, ... ), hęk (Sluizen), houweel: au̯wiǝl (Eisden, ... ), houweel (Thorn), hǫu̯wiǝl (Horn), hǭu̯wiǝl (Ophoven), ǫu̯wiǝl (Meeswijk  [(ouder)]  , ... ), kardam: kardam (Berg, ... ), kārdam (Genk), kɛrdam (Leuken, ... ), kɛ̄rdam (Kermt), (mv)  kardamǝ (Kaulille), kɛrdamǝ (Kermt), karhak: kārhak (Millen, ... ), karrenstijp: kɛrǝštip (Herkenbosch, ... ), karstek: kārstɛk (Berg, ... ), kē̜rstɛk (Binderveld, ... ), kē̜ǝrstɛk (Aalst, ... ), kęrstɛk (Kortenbos, ... ), kɛ̄rstɛk (Berbroek, ... ), kɛ̄ǝrstɛk (Alken, ... ), (mv)  kārstɛkǝ (Bilzen, ... ), kē̜rstɛkǝ (Borgloon, ... ), kęrstɛkǝ (Haren, ... ), kęǝrstɛkǝ (Brustem, ... ), kɛrstɛkǝ (Heers, ... ), kɛrstɛkǝr (Diepenbeek, ... ), kɛ̄rstɛkǝ (Kuttekoven), karstelt: karstɛltj (Eisden), kārstɛlt (Lanaken), klein dammetje: klēn dɛmkǝ (Eksel), kleine dam: klēn dam (Houthalen), klęi̯n dam (As, ... ), kleine stek: klēnǝ stęk (Hoeselt), kleine steun: kleine steun (Schaffen), korte stek: kotǝ stęk (Rummen), kruisstijp: krytsštip (Tegelen), licht: lixt (Valkenburg), madam: mǝdam (Hasselt), schraag: sxrāx (Weert), spanstek: spanstɛk (Vechmaal  [(in de balans van de wagen)]  ), staanders: stēnǝrs (Schulen), steel: stɛ̄.l (Gellik, ... ), stek: stē̜k (Kermt), stęk (Borgloon  [(mv stękǝ - gewoonlijk twee)]  , ... ), stɛk (Bilzen, ... ), (mv)  stękǝ (Sint-Truiden, ... ), stɛkǝ (Alken, ... ), stekje: stękskǝ (Bilzen), stelt: stølt (Kinrooi), stē̜lt (Oost-Maarland), stęltj (Eisden, ... ), stɛlt (America, ... ), stɛltj (Boorsem  [(ouder)]  , ... ), stɛ̄lt (Kanne, ... ), štęltj (Puth, ... ), štɛlt (Baarlo, ... ), štɛltj (Bocholtz, ... ), steltdam: stęlt˱dam (Nunhem), stelten: stēltǝn (Maasmechelen), stē̜ltǝ (Milsbeek, ... ), stęltǝ (Leunen, ... ), stɛltjǝ (Montfort, ... ), stɛltǝn (Blerick, ... ), štē̜ltǝ (Oost-Maarland), štęltǝ (Reijmerstok), štɛltjǝ (Herten, ... ), štɛltǝ (Baarlo, ... ), steltstek: stɛ̄.ltstɛk (Hees, ... ), steun: støi̯n (Halen, ... ), stø̄n (Kwaadmechelen, ... ), (mv)  stønǝ (Zelem), stø̄nǝn (Gennep, ... ), stø̜nǝ (Tessenderlo), steunbalk: støi̯nbālk (Gelinden, ... ), steunders: stø̄ndǝrs (Zelem), steunstekken: stø̄nstɛkǝn (Heers), stø̜i̯nstɛkǝn (Vliermaal), stijp: step (Heppen), stip (Echt, ... ), stīp (Meeswijk), štip (Heerlen, ... ), štīp (Munstergeleen, ... ), (mv)  stepǝ (Borgloon), stipǝn (Gennep, ... ), štipǝ (Bocholtz, ... ), stijpje: štipkǝ (Munstergeleen, ... ), stijpstek: stepstɛk (Kortenbos), (mv)  stepstɛkǝ (Zepperen), stoel: stū.l (Rutten), stok: stǫk (Rummen), stut: støt (Amstenrade, ... ), trekstelt: trɛkstɛlt (Leunen), voordam: vø̄rdam (Berg), voorstijp: vø̄rštip (Herkenbosch), vork: vø̜rǝk (Koninksem, ... ), vorkje: vęrkskǝ (Bilzen), weel: wiǝl (Kessenich, ... ), wēl (Grathem, ... ) Steun die onder de kar geplaatst wordt bij het laden en lossen. Er zijn drie types karsteunen, die over het algemeen dezelfde benamingen hebben: een zware, T-vormige steun die de voorkant van de kar ondersteunt en die bij het rijden onder de schoot wordt opgehangen, een lichtere steun die voorkomt dat de kar bij het laden en lossen naar achter omkipt en die bij het rijden achter onder de kar hangt en een stok van ongeveer een meter die de berrie steunt en die bij het rijden onder de berrie hangt. De woordtypes houweel en hak zijn voorbeelden van betekenisverschuiving: toen de wegen nog niet geasfalteerd waren en bijgevolg soms slecht berijdbaar waren, had de boer een hak bij zich waarmee hij de wielen vrij kon maken als de kar of wagen vastgereden was. Deze hak werd ook gebruikt als steun voor de berries. Later, toen de wegen beter werden, was deze hak niet meer nodig en werd de steun, die in de plaats van de eigenlijke hak kwam, soms ook "hak" of "houweel" genoemd. Het eerste deel van het lemma is samengesteld uit benamingen die voor de drie types karsteun gelden. De meervoudsvormen zijn wel steeds benamingen voor de berriestutten (de derde bovenvermelde soort). De woordtypes waarbij door een toegevoegd adjectief of het eerste lid van de samenstelling duidelijk wordt om welke karsteun het gaat, staan onder A. Zware karsteun, B. Lichte karsteun en C. Berriestut. [N 17, 40 + 77 + 78 + 79 + 99; N G, 62a + 63a-b; JG 1a; JG 1b; JG 1d; JG 2b; JG 2c; R 14, 23e; monogr.] I-13
karsteunhaak damhaak: damhok (Genk  [(meervoud: damhek)]  ), damhōǝk (Zonhoven), damhǭk (Diepenbeek, ... ), damhuis: damhǭ.ǝs (Godschei), haak: hōǝk (Bilzen), hǭk (Zutendaal), huis van de dam: hūs ˲van ǝ dam (As), karhaak: kārhōk (Munsterbilzen), koppel: kǫpǝl (Houthalen), stekhaak: stɛkhōǝk (Beverst) De metalen haak aan de achterkant van de berries, waaraan de karsteun wordt gehangen, wanneer het paard voor de kar is gespannen. [JG, 1a] II-12
karsteunhuis oog: awx (Echt), uwǝx (Tessenderlo), ǫwx (Tegelen), oor: ūǝr (Tegelen), steltenhuis: štɛltǝhūs (Klimmen), steltenkram: štɛltsǝkram (Eygelshoven), tromp: tromp (Groot Genhout) Oog of kram aan de onderzijde van de beide berries, waarin het afgeronde uiteinde van de bovenbalk van de T-vormige karsteun draaibaar is bevestigd. [N G, 62e] II-12
kartelen afbekken: āfbɛkǝ (Susteren), kartelen: kartǝlǝ (Klimmen, ... ) De rand van een stuk leer of vilt golfvormig afsnijden. [N 36, 38b] II-10
kartelijzer beiteltje: bęjtǝlkǝ (Panningen), bekijzer: bɛkīzǝr (Gulpen, ... ), hakkelijzertje: hakǝlīzǝrkǝ (Heythuysen), halve doorslag: halve doorslag (Sint-Truiden), kartelbeitel: kartǝlbęjtǝl (Weert), kartelijzertje: kartǝlīzǝrkǝ (Neeritter), kartelpijp: kartǝlpīp (Schimmert, ... ), kartelpijpje: kartǝlpipkǝ (Wittem), kartelrol: kartǝlrǫl (Klimmen), kartelstamp: kartǝlštamp (Montfort), kartelstans: kartǝlštans (Helden), uitslagijzer: ūtslāxīzǝr (Venlo) Stalen staafje waarmee men de rand van de onderhaam kartelt. Een soort holpijp waarvan de pijp slechts half rond is. Men slaat er halve rondjes mee in het leer of vilt. De onderhaam wordt hiermee bijvoorbeeld gekarteld. [N 36, 38a] II-10