e-WLD begrippen 
e-WLD

 
 
Filteren...

Overzicht

Gevonden: 17121

BegripTrefwoord: dialectopgave (plaats)Omschrijving
goudvink bloedvink: bloedvink (Brunssum), bloo.tvink (Waubach), bloodveink (Mechelen-aan-de-Maas), bloodvenk (Urmond), bloodvĕink (Oirsbeek), bloodvi.nk (Boukoul, ... ), bloodvink (Haelen, ... ), bloodvènk (Puth), bloodvînk (Tungelroy), blootvink (Baexem, ... ), blootvènk (Urmond), blootvénk (Kelmis), bloudvenk (Sittard), bloudvènk (Limbricht, ... ), bloutvénk (Sittard), blou̯tfeͅnk (Kinrooi), bloótvînk (Altweert, ... ), blō:tfê.ŋk (Moresnet), bloͅu̯ət˃vēͅŋk (Hasselt), blód’vink (Bleijerheide, ... ), blótvénk (Kerkrade), goudvènk, bloodvènk (Elen), #NAME?  blootvink (Nederweert), Frings; half lang als lang omgespeld  blōtfeͅŋk (Lanklaar), omdat het rood enigszins bloedkleurig is  bloodvink (Thorn), pyrrhula rubicella  bloodveenk (Gronsveld), soms  bluutfeenk (Rosmeer), goudvink: gaodveenk (Hees), gātfeŋk (Lommel), goatfeenk (Rosmeer), goatfink (Heusden), goldveenk (Gennep), goldvink (Blerick, ... ), goodvink (Brunssum, ... ), goodvènk (Genk), gootvink (Eigenbilzen, ... ), goudveenk (Gronsveld), goudvenk (Buchten, ... ), goudviink (Eksel), goudvijnk (Meeswijk), goudvink (Gulpen, ... ), goudvènk (Guttecoven, ... ), goudvènk, bloodvènk (Elen), goudvénk (Neerbeek), gouedvin:k (Horst), gōōdveenk (Mheer), gōūdvēnk (Oost-Maarland), gōͅ.tve.ŋk (Houthalen), gōͅtfeͅŋk (Zonhoven), gōͅt˃vēͅŋk (Hasselt, ... ), goͅu̯tfē.ŋk (Overpelt), goͅu̯tfvŋk (Kaulille), goͅu̯tveŋk (Achel, ... ), gyoͅutveŋk (Tongeren), gòltjvink (Herten (bij Roermond), ... ), gòltvink (Velden, ... ), gòudvénk (Tongeren), gòòdvink (Brunssum), gòòtvènk (Sint-Truiden), gøͅi̯tfeͅŋk (Opglabbeek), jootveenk (Gemmenich), de Russische g. is groot; de Ardênse is klein  goodvènk (Bilzen), doorgaans Frings, soms eigen spelling  gøtfeŋk (Kwaadmechelen), eigen spelling; omgespeld  goͅu̯dvēͅŋk (Roosteren), Frings  gou̯t˃viŋk (Beverst), gōtveͅŋk (Diepenbeek), gōͅət˃veͅŋk (Borgloon), goͅatveͅi̯ŋk (Borgloon), goͅt˃veͅŋk (Gelieren/Bret), Frings, omgesp.  gātfeŋk, goͅu̯tfeŋk (Lommel), goͅut˃vēͅŋk (Maaseik), IPA, omgesp.  gou̯t˃veŋk (Beverst), gōͅu̯t˃vēͅəŋk (Rekem), pyrrhula  gaoldvink (Castenray, ... ), goͅu̯tfeͅŋk (Meeswijk), pyrrhula pyrrhula  gōͅutfēŋk (Hamont), vdBerg; omgesp.  got˃veŋk (Stokrooie), gōt˃vēŋk (Veldwezelt), gōt˃vēͅŋk (Wellen), gōͅt˃vɛŋk (Sint-Truiden), kersvink: keersj = kers  keersjvink (Houthem), noors berpje: Frings  nōrs bɛ̄rpkə (Gelieren/Bret), pelter: pɛltər (Hasselt), spaanse botvink: spaanse botvink (Herk-de-Stad) bloedvink || goudvink || goudvink (14,5 grijs op de afbeelding is prachtig rood bij de man; zomer en winter vrij schaars; broedt in sparrenbos; worteltjesnest; roep hoog fluitend [pjuuu] [N 09 (1961)] III-4-1
gouverneur commissaris (<lat.): commisares (Heerlerbaan/Kaumer), commisaris (Eys), commissaris (Gennep, ... ), Commissaris (Meijel), comməsaris (Blerick), coomesaris (Posterholt), kommissaris (Maastricht, ... ), koomesaris (Velden), kómməsáárəs (Heerlen), Algemene opmerking v.d. invuller: in het Meerlos dialect bestaat geen uitgangs "n"!  commissaris (Meerlo), ps. letterlijk overgenomen, zoals invuller het genoteerd heeft (dus met dubbele i!).  commiissaris (Reuver), gouverneur (<fr.): goeverneur (Blerick, ... ), goevernuir (Maastricht), goevernäör (Herten (bij Roermond)), goevernör (Hoeselt), goevurneur (Brunssum), goevərneur (Diepenbeek, ... ), goevərnèùr (Heel, ... ), gouvernaor (Haelen), gouverneur (Amby, ... ), gouvernoer (Sevenum), gouvernör (Geleen), governeur (Vlodrop), govverneur (Tungelroy), govvərnör (Maastricht), gŏĕvernéúr (As), gŏĕvərneur (Epen, ... ), gŏĕvərnuir (Loksbergen), (m.).  g‧uvərn".r (Eys), Algemene opmerking bij deze vragenlijst: deze lijst heb ik letterlijk, zoals invuller het genoteerd heeft overgenomen!  gōēvərnēūr (Maastricht), Algemene opmerking: heb deze vragenlijst letterlijk overgenomen, dus zoals invuller het genoteerd heeft!  gŏĕvərneur (Nieuwenhagen), ps. omgespeld volgens Frings!  guvərnø͂ͅr (Houthalen), ps. omgespeld volgens RND!  guvərnēͅr (Meeuwen) de officiële vertegenwoordiger van de koningin [koning] in een provincie [commissaris, gouverneur] [N 90 (1982)] III-3-1
graaf baron: baron (Bocholt, ... ), een baron (Lommel), graaf: chra͂f (Mettekoven), de graaf (Achel), De graaf (Neerpelt), de graaf (Schulen, ... ), Een graaf (Kuringen), een graaf (Lommel), Eene graaf (Hoepertingen), eene graaf (Waasmont), eene graof (Muizen), Ein graaf (Opoeteren), Eine graaf (Bocholt, ... ), eine graaf (Bree, ... ), Eine Graaf (Lanklaar), eine graaf (Maaseik), Eine graaf (Neeroeteren, ... ), eine grâ_f (Wellen), ejnə grāv (Opglabbeek), En greaf (Jeuk), ene gra.f (Gelinden), Ene graaf (Borlo), ene graaf (Houthalen, ... ), Ene graaf (Peer), ene graaf (Rotem), ene graof (Mechelen-aan-de-Maas), ene grouf (Zichen-Zussen-Bolder), ene gröf (Groot-Loon), enne graaf (Attenhoven), Enne graaf (Neeroeteren), enne graaf (Zutendaal), enne grōͅf (Diepenbeek), ēine grāuf (Riksingen), eͅnə grōaf (Diepenbeek), e⁄nə graaf (Eisden), gr-:f (Maastricht), gra:f (Beringen), graa_f (Maaseik), graaf (Arcen, ... ), graag (Reuver), graf (Opitter), graof (Borgharen, ... ), grāf (Bree, ... ), grāf. (Peer), grāōf (Meldert), grḁ̄f (Zelem), gro-af (Bingelrade), gro.f (Aalst-bij-St.-Truiden, ... ), gro:f (Zonhoven), gro:əf (Voort), groaf (Afferden, ... ), grooëf (Bilzen), growf (Hoepertingen), grōf (Paal, ... ), grōͅ:f (Opgrimbie), grōͅf (Martenslinde, ... ), grŏaf (Schinnen), grâ.f (Wellen), grâf (Diepenbeek), gròf (Montzen), grôf (Borgloon, ... ), ijne graav (Neeroeteren), ine graaf (Sint-Lambrechts-Herk, ... ), inne graaf (Nieuwerkerken, ... ), Inne graəf (Hasselt), Inne groaaf (Ulbeek), inne grōəf (Stevoort), ne graaf (Beverlo, ... ), ne graaf. (Peer), ne graof (Mal, ... ), nə graaf (Houthalen), nə graəf (Alken), nə grḁ̄f (Zonhoven), nə gra͂f (Beverlo), nə groaf (Sint-Truiden), nə groͅf (Genk), nɛ graaf (Lommel), ṇ graof (Bilzen), ø⁄n grauf (Rijkhoven), əne groaf (Montenaken), ənnə graaf (Walshoutem), ənə graaf (Hamont, ... ), ənə grāf (Hamont, ... ), ənə groaf (Ulbeek), ənə grōf (Lanaken, ... ), ənə grōəf (Borgloon), ənə grōͅf (Lanaken, ... ), ənə grəof (Heers), ɛne graaf (Ellikom), ɛnə graaf (Gutshoven), ’n Graaf (Heusden), ⁄n graaf (Beringen, ... ), ⁄n Graaf (Rekem), ⁄n graaf (Rotem, ... ), ⁄ne graaf (Gorsem), ⁄ne graof (Eigenbilzen), ⁄ne grōͅf (Martenslinde), ⁄nə grof (Bilzen), ( )= uitspraak  ne gr(an)f (Heppen), (diepte).  graaf (Stevensweert), (g. Ned.) Voor edelman, niet voor spade.  <graaf> (As), (idem)  <graaf> (Sint-Huibrechts-Lille), (man).  groaf (Stevensweert), a -&gt; on  grāf (Zichen-Zussen-Bolder), aa -&gt; o  graof (Sint-Truiden), aa dof  nə graaf (Paal), aa fr. en  ne graaf (Paal), ao=wat gerekt  ne graof (Veldwezelt), de o bijna ou, e toonloos  groëf (Voort), graaf = water..  graaf (Well), Naast groof.  grāf (Bree), Opm. = gracht.  graaf (Beegden), Opm. = heer.  groaf (Dieteren), Opm. = sloot.  graaf (Dieteren), Opm. = vorst.  groaf (Beegden), Opm. betekent ook: sloot.  graaf (Heel), Opm. graaf: houtsgraaf en talud.  groaf (Berg-en-Terblijt), Opm. in andere betekenis: graaf.  groaf (Eys), Opm. o netals Fr. woord mon.  grof (Epen), or (Fr. goud)  grof (Sint-Truiden), Titel.  graef (Kermt, ... ), graafje: grêufke (Ophoven) graaf [ZND 01 (1922)], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m], [ZND m] || graaf {titel} [SGV (1914)] || graaf [titel] [SGV (1914)] || Graaf. [ZND 35 (1941)] III-3-1
graan maaien met de zeis afdoen: ā.f˱dū.n (Genk, ... ), āf˱dūn (Gingelom), afmaaien: afmɛi̯ǝ (Overpelt), āfmɛiǝ (Opitter, ... ), ǭ.fmɛ̄ǝ (Zonhoven), ǭfmɛǝ (Peer), ǭfmɛ̄i̯ǝ (Zutendaal), afsnijden: afsnɛ̄i̯ǝ (America), āfšnīi̯ǝ (Maasniel), pikken: pekǝ (Beringen, ... ), zeisselen: zɛ̄sǝlǝ (Neeritter), zeissemen: zē̜i̯sǝmǝ (Stokkem), zeissen: zēsǝ (Kinrooi) Het afmaaien van het graan met de zeis. Zie de algemene toelichting bij paragraaf 4.2 en kaart 19 "graan maaien met zicht en zeis". De "maaien"-opgaven van vraag N 15, 15a uit die plaatsen waar in vraag 14 is opgegeven dat het graan er met de zicht werd gemaaid (zie kaart 19), moeten als twijfelachtig worden beschouwd; men maaide er immers met de zicht. Wellicht is de zegsman op een dwaalspoor gebracht omdat er eerst naar het maaien met de zeis en pas daarna naar het maaien met de zicht is gevraagd. Vergelijk het lemma ''gras (af)maaien'' (3.1.2) in aflevering I.3. [N 15, 15a; monogr.] I-4
graan stapelen in de schuur bergen: bɛrǝgǝ (Godschei), bermen: barǝmǝ (America), børǝmǝ (Bree), bø̜rǝmǝ (Merselo), bɛ.rǝmǝ (Boukoul, ... ), bɛrǝmǝ (Aldeneik, ... ), bɛ̄rǝmǝ (Boshoven, ... ), b˙ɛrǝmǝ (As, ... ), beteentassen: bǝdīntasǝ (Sint-Truiden), binnenbermen: benǝbɛrǝmǝ (Tungelroy), binnentassen: benǝtasǝ (Hamont), binǝta.stǝ (Overpelt), bønǝtastǝ (Gruitrode), geleggen: gǝlęgǝ (Lummen), geleggen opsteken: gǝlęgǝ ǫpstekǝ (Beringen), het zet leggen: tsę.t lęgǝ (Hoeselt, ... ), tsęt legǝ (Mal), tsęt lęgǝ (Berg, ... ), het zet zetten: tsęt ˲zętǝ (Diets-Heur), in de tas doen: e.n dǝn tas˱ dūǝn (Houthalen), in de tas leggen: en dǝ tāst lɛgǝ (Milsbeek, ... ), en dǝn tās lęgǝ (Romershoven), in een tas zetten: en ǝn tas˱ zętǝ (Gelieren Bret), in het gebint doen: int gǝbǫntj dōn (Roermond), in het hol doen: ǝnt hōl duǝn (Neerpelt), in het zet leggen: ęnt sęt lęgǝ (Bilzen, ... ), inbermen: e.nbɛrǝmǝ (Boorsem, ... ), enbɛrǝmǝ (Buchten, ... ), inbɛrǝmǝ (Baexem), ęnbɛrǝmǝ (Niel-bij-As), inleggen: ęnlęgǝ (Beverst), intassen: e.ntastǝ (Bocholt, ... ), e.ntasǝ (Beringen), entastǝ (Halen), entasǝ (Lommel), ēntasǝ (Hamont), ę.nta.stǝ (Stokrooie), ę.ntā.stǝ (Beverst, ... ), ęi̯ntā.stǝ (Berbroek), ęi̯ntāsǝ (Diepenbeek), leggen: lęgǝ (Ketsingen), opbermen: ǫp˱bɛrǝmǝ (Baexem, ... ), opeenbermen: op˱ī.bɛrǝmǝ (Grote-Spouwen), ǫpęi̯bɛrǝmǝ (Klimmen), opeentassen: obe.ǝntastǝ (Genk), opstapelen: opstapelen (Achel, ... ), optassen: uptasn (Kwaadmechelen), ǫptastǝ (Beringen, ... ), ǫptasǝ (Berverlo, ... ), ǫptāstǝ (Gennep), opzetten: opzetten (Middelaar), pakken: pakken (Leunen, ... ), ringen: reŋǝ (Riksingen, ... ), rozen: roizǝ (Wellen, ... ), rustǝ (Wellen), ruzǝ (Herk-de-Stad), ruǝzǝ (Binderveld, ... ), rōzǝ (Koninksem, ... ), rūzǝ (Muizen, ... ), rūǝzǝ (Aalst, ... ), rǫuzǝ (Alken, ... ), rǫǝzǝ (Rukkelingen-Loon), rǭ.zǝ (Lauw), schobben: šǫbǝ (Ophoven), schuren: sxīǝrǝ (Hasselt), tassen: ta.stǝ (Godschei, ... ), ta.sǝ (Achel, ... ), tastǝ (As, ... ), tasǝ(n) (Berverlo, ... ), tā.stǝ (Hasselt, ... ), tā.sǝ(n) (Diepenbeek, ... ), tāstǝ (Beverst, ... ), wegtassen: węg˱tasn (Kwaadmechelen) Wanneer men met de oogstkar bij de boerderij is aangekomen, worden de schoven in de schuur opgetast, in afwachting van het dorsen. Dit gebeurt in een ruimte naast de dorsvloer, het schuurvak, of, bij plaatstekort, op een tijdelijk geconstrueerde schelf boven de dorsvloer. Zie hiervoor aflevering I.6 over Bedrijfsruimten van de boerderij. Zie ook het lemma ''korenmijt'' (5.1.18). In dit lemma staan de opgaven voor het tassen van de schoven bijeen. [N 5A, 69c; N 15, 46; JG 1a, 1b, 2c; monogr.] I-4
graan vermeerderen (touw) spannen: spanǝ (Kanne), achteruit zetten: ā.tǝrǫwt ˲zętǝ (Mal, ... ), afleggen: aflɛgǝ (Meijel), bakje lager zetten: bɛkskǝ lēgǝr zętǝ (Hoeselt), bijgreinen: bigrę̄nǝ (Neeritter, ... ), bijhouden: bihawǝ (Maaseik), feller lopen: fęldǝr luǝpǝ (Ordingen), fęldǝr lő̜wpǝ (Bommershoven, ... ), grover zetten: grǭ.vǝr zętǝ (As, ... ), heller laten: hɛlǝr lā.tǝ (Maastricht), heller lopen: hɛlǝr lowpǝ (Kortessem), hɛlǝr lő̜wpǝ (Heks), lager laten: lēgǝr lǭtǝ (Lauw), lager zetten: lē.gǝr zętǝ (Lauw), laten zakken: lō.tǝ zakǝ (Tongeren), lǭ.tǝ zakǝ (Maastricht, ... ), meer geven: mē.r gę̄.vǝ (Tongeren), mɛjr gēǝvǝ (Groot-Gelmen), mɛjǝr gēǝvǝ (Berlingen, ... ), meer grein geven: miǝr grɛ̄n gēǝvǝ (Kermt, ... ), mēr grɛ̄ǝn gēǝvǝ (Bilzen), meer krijgen: mīǝr krę̄gǝ (Sint-Truiden), meer laten vallen: mɛjr luǝtǝ valǝ (Gutschoven), meer lopen: mɛjǝr lő̜wpǝ (Berlingen, ... ), meer voederen: meer voederen (Paal), mēr vǫjǝrǝ (Lummen), meer voeren: mīǝr vōrǝ (Herten), mɛ̄r vōrǝ (Kaulille), meer vruchten geven: mīǝ vrø̜xtǝ gę̄vǝ (Mechelen), meer zetten: mɛjr zętǝ (Wellen), naar achter zetten: nǫ ā.xtǝr zętǝ (Lanaken), terug zetten: tǝrø̜k ˲zętǝ (Kanne), veel geven: vø̄jl gēǝvǝ (Haren), veel zetten: vø̄jl zętǝ (Alken), zakken: zakken (Lummen, ... ), zwaarder keuren: zwǭrdǝr kȳrǝ (Weert), {het schoen} laten zakken: lø̜tǝ zakǝ (Diepenbeek, ... ), {het schoen} zakken: zakǝ (Berbroek, ... ) De graantoevoer naar de steen opvoeren. Op deze wijze wordt gedeeltelijk de kwaliteit van het graan geregeld: hoe meer graan tegelijkertijd op de molen is, des te grover het wordt gemalen. Zie ook de toelichting bij het lemma ɛde graantoevoer regelenɛ.' [N O, 36j; Vds 153; Jan 160; Coe 141; Grof 163; N O, 19m add.; N O, 34l] II-3
graan verminderen (de) graanklopper tegenhouden: grǭnklǫpǝr tēgǝhōn (Lummen), afhouden: afhouden (Gennep), āfhaldǝ (Leunen), āfhǭjǝ (Thorn), afremmen: āfrɛmǝ (Einighausen, ... ), bakje hoger zetten: bekskǝ hōgǝr zętǝ (Hoeselt), een schakel omhoog draaien: nǝ šǫkǝl ǝmux [draaien] (Bilzen), fijner zetten: finǝr zętǝ (As, ... ), hoger zetten: hū.gǝr zętǝ (Maastricht), lichten: lextǝ (Maaseik), lixtǝ (Rutten, ... ), losser zetten: lǫsǝr zętǝ (Kanne), min zetten: men zętǝ (Alken), minder geven: mendǝr gēǝvǝ (Berlingen, ... ), mendǝr gę̄.vǝ (Lanaken), męndǝr gēǝvǝ (Groot-Gelmen, ... ), minder grein geven: menǝr grɛ̄n gēǝvǝ (Kermt, ... ), męndǝr grɛǝn gēǝvǝ (Bilzen), minder in laten vallen: mendǝr en lǭtǝ valǝ (Meijel), minder keuren: mendǝr kø̄rǝ (Molenbeersel), minder laten vallen: mendǝr luǝtǝ valǝ (Gutschoven), minder lopen: mendǝr lő̜wpǝ (Bommershoven, ... ), męndǝr luǝpǝ (Ordingen), minder zetten: mendǝr zętǝ (Broekom, ... ), omhoog trekken: omhoog trekken (Lummen, ... ), opdraaien: ǫp˱drējǝ (Kaulille), ophouden: ǫphājǝ (Herten), opleggen: oplɛgǝ (Meijel), ǫplęgǝ (Maxet, ... ), ǫplę̄gǝ (Neeritter, ... ), schoen oplichten: šōn ǫplextǝ (Susteren), schoen optrekken: sxūn uptrɛʔǝ (Tessenderlo), stiller lopen: stelǝr lowpǝ (Kortessem), strakken: strakken (Paal), strekken: strekken (Lummen), vooruit zetten: vørū.t ˲zętǝ (Sluizen), vǝrū.t ˲zętǝ (Lanaken, ... ), weinig geven: wɛjnex ˲gēǝvǝ (Haren), weiniger geven: wē.nǝgǝr gę̄.vǝ (Tongeren), weiniger lopen: wɛjnegǝr lő̜wpǝ (Berlingen), {het schoen} hoger trekken: hugǝr trękǝ (Diepenbeek), {het schoen} lichten: lextǝ (Berbroek, ... ), {het schoen} trekken: trękǝn (Diepenbeek) De graantoevoer remmen als de steen teveel krijgt. Zie ook de toelichting bij het lemma ɛde graantoevoer regelenɛ.' [N O, 36k; Vds 152; Jan 159; Coe 140; Grof 162; N O, 19m add.] II-3
graan, koren graan: grā.n (Maastricht), grān (Afferden, ... ), grāǝn (Lommel), grǫǝn (Achel, ... ), grǭn (Aubel, ... ), grǭǝn (Beringen, ... ), jrān (Kerkrade, ... ), grein: grē̜n (Diets-Heur, ... ), grē̜ǝ (Sint-Lambrechts-Herk), grē̜ǝn (Aalst, ... ), gręi̯n (As, ... ), grɛi̯n (Beringen, ... ), grɛ̃n (Ketsingen), grɛ̄ (Bilzen, ... ), grɛ̄.n (Lauw, ... ), grɛ̄n (Berg, ... ), grɛ̄ǝ (Wellen), grɛ̄ǝn (Alt-Hoeselt, ... ), halmvruchten: halǝmvrøxtǝ (Belfeld, ... ), helle vruchten: hɛl vrøxtǝ (Heerlerheide), het goed: het goed (Millen, ... ), ǝt ˲gyt (Rosmeer), ǝt ˲gøt (Rosmeer), koren: ki̯ǫn (Rosmeer), korǝ (Belfeld, ... ), koǝn (Gingelom, ... ), kuø.n (Tongeren), kuǝn (Hoepertingen, ... ), kuǫ.n (Kortessem, ... ), ku̯ōn (Aubel, ... ), ku̯ǫi̯n (Tongeren, ... ), ku̯ǫn (Mielen-boven-Aalst, ... ), kõrǝ (Hulsberg, ... ), kø̄.rǝ (Kiewit, ... ), kø̄ǝrǝ (Hasselt), kō.n (Aalst, ... ), kō.rǝ (Beringen, ... ), kō.rǝn (Achel, ... ), kōn (Buvingen, ... ), kōrn (Borgloon), kōrǝ (Afferden, ... ), kōrǝn (Heppen, ... ), kōu̯ǝ (Eijsden), kōø̜n (Val-Meer, ... ), kōǝ.n (Bilzen), kōǝ.rǝ (Lanaken), kōǝn (Bommershoven, ... ), kōǝrn (Zonhoven), kōǝrǝ (Baelen, ... ), kōǫ.n (Borgloon, ... ), kūrǝ (Gelieren Bret, ... ), kūǝ.rǝ (As, ... ), kūǝn (Cadier, ... ), kūǫrǝ (Rotem), kű.rǝ (Berbroek), kűǝ.rǝ (Bree, ... ), kǫrǝ (Arcen, ... ), kǫǝn (Epen, ... ), kǭ.rǝ (Asselt, ... ), kǭn (Aalst, ... ), kǭr (Simpelveld), kǭrǝ (Afferden, ... ), kǭurǝ (Halen, ... ), kǭǝ.r (Bocholtz, ... ), kǭǝrǝ (Kwaadmechelen, ... ), oogst: ø̜i̯st (Opitter), ōs (Hoeselt, ... ), ǭxs (Eigenbilzen), rogge: rǫk (Nederweert), veldvruchten: vɛlt`˲vrøxtǝ (Stevensweert), vɛlt˲vręxtǝ (Hoelbeek), vrucht: vrȳi̯ǝt (Eys), vrȳǝ.t (Bocholtz, ... ), vrø̜̄ǝ.t (Astenet, ... ), (mv)  vryǝtǝ (Rimburg), vruchten: vrextǝ (As, ... ), vrextǝn (Peer), vruchten (Waubach), vrø.xtǝn (Achel, ... ), vrøx (Margraten), vrøxtǝ (Aldeneik, ... ), vrøxtǝn (Hechtel, ... ), vrø̄.xtǝ (Helden), vrø̜̄xtǝ (Dieteren), vrø̜.xtǝ (s-Gravenvoeren), vrø̜xtǝ (Aldeneik, ... ), vrę.xtǝ (Martenslinde), vręxtǝ (Eigenbilzen, ... ), vrǫxt (Montzen), vr˙øxtǝ (Eygelshoven) Dit lemma bevat de termen die als verzamelnaam voor de verschillende graangewassen bruikbaar zijn. De benaming vruchten is algemeen gebruikelijk voor "veldvruchten, te velde staande graangewassen, graan" (Schuermans); ook de "korrels" worden eronder verstaan. Men gebruikt ook in dezelfde algemene betekenis het woord koren. ''Graan'' en ''koren'' worden vaak ter afwisseling, naast en voor elkander, dus met geheel dezelfde betekenis, gebruikt. Soms echter worden ''koren'' en ''graan'' juist tegenover elkaar gesteld; in dat geval duidt ''graan'' het algemene begrip aan, maar wordt met het ''koren'' een bepaalde soort van graan bedoeld, doorgaans het graan voor het dagelijks brood. In Limburg is dat de rogge. Vergelijk hier nog Lindemans (II, 5) "Koren is in ons taalgebied de naam van het dagelijks broodgraan. Door de eeuwen heen was het koren bij ons de rogge"; zie het lemma ''rogge'' (1.2.4). Vooral op grond van de voorbeeldzin "Ik heb zoveel oogst gezaaid" voor Q 77, zijn de vier opgaven van het type oogst in dit lemma opgenomen. Hel in ''helle vruchten'' betekent "hard". Zie vooral ook de lemma''s ''rogge'' (1.2.4) en ''tarwe'' (1.2.8) voor het semasiologisch overzicht van koren. Wanneer er meer dan één variant voor een plaats was opgegeven, is bij voorkeur het materiaal van de mondelinge enqu√™tes in kaart gebracht.' [graan: JG 1a, 1b, 2c; L 1, a-m; L 32, 41; L 39, 41; S 11; Wi 53; monogr.; koren: L 1, a-m; L 4, 40; R [s], 91; S 19; Wi 51; monogr.; add. uit N 15, 8, 12, 13, 43 en 46; L 48, 34; Lu 1, 16.2] I-4
graanafval aarstruu: worstrø̄ (Obbicht), aartjes: øi̯ǝrkǝs (Rotem), ø̜rkǝs (Ell, ... ), ǫrkǝs (Berverlo), ɛ̄rkes (Opglabbeek, ... ), achterworp: ǭxtǝrwø̜rp (Panningen  [(valt bij het wannen apart)]  ), afgekemds: āfgǝkø̜ms (Oirsbeek), āfgǝkɛmps (Heerlen, ... ), afkemsel: āfkømsǝl (Geulle, ... ), āfkø̜msǝl (Munstergeleen, ... ), āfkɛmsǝl (Klimmen), ǭfkɛmpsǝl (Maastricht), ǭfkɛmsǝl (Gronsveld), afval: āf˲val (Kessenich), bag: bax (Ransdaal, ... ), bocht: buxt (Beringen), bōxt (Neeritter), bǫxt (Horn), dop: dǫp (Sevenum), dopjes: døpkǝs (Meijel), dø̜pkǝs (Ulestraten), dǫpkǝs (Maastricht), doppen: døpǝ (Noorbeek, ... ), dø̄p (Maasmechelen), dø̜p (America, ... ), dǫpǝ (Grathem, ... ), dǫpʔn (Kwaadmechelen), geaarte: gǝǭrtǝ (Opheers), gerei: grɛi̯ (Rummen), (mv)  gręi̯ǝn (Wijer), gereis: gǝrēs (Vlijtingen), gǝrīs (Zichen-Zussen-Bolder), griensel: grensǝl (Montenaken), haksel: ęksǝl (Geistingen), halfaren: halfǭrǝ (Nederweert), hauwen: hau̯ǝn (Lanklaar, ... ), het lichte: lixtǝ (Kermt), kemsel: kømsǝl (Holtum, ... ), kɛmsǝl (Klimmen, ... ), kepsel: kępsǝl (Beringen, ... ), kiensel: kinsǝl (Beringen), klapstruu: klapstrø̜i̯ (Blitterswijck, ... ), klein graan: klē grɛi̯n (Hoepertingen, ... ), klęi̯ grɛi̯n (Gelinden, ... ), klɛ̄n grɛ̄n (Borgloon, ... ), klein koren: klein koren (Lanaken), klēn kø̄rǝn (Schulen), klein tarwe: klęi̯n tɛrǝf (Heers), klein zaad: klęi̯ zoǝt (Hoepertingen), kleingraan: klęi̯grēn (Jeuk), klęi̯ngrǭn (Veldwezelt), kopjes: køpkǝs (Paal), kø̜pjǝs (Bocholtz), kø̜pkǝs (Herten), kø̜pšǝ (Eynatten), koppen: kǫpǝ (Lommel), kort: kǫt (Henis, ... ), kort-bürde (dim.): kǫrtbø̄rtšǝ (Vlodrop), kortaren: kǫdoǝrǝ (Vechmaal), kǫdōi̯ǝrǝ (Val-Meer, ... ), kǫtworǝ (Hoeselt, ... ), kǫtwu̯ē̜rǝ (Sluizen), kǫtōrǝ (Borgloon, ... ), korte aren: kǫtǝ ōǝrǝ (Wellen), kortgerei: kǫrtgręi̯ (Middelaar, ... ), kortigheid: kortigheid (Nederweert), kǫrtǝxęi̯t (Rotem), kortstro: kǫrtstroǝ (Velden), kortstrooi: kǫrtstrūi̯ (Paal), kǫtstrui̯ (Borgloon), kortstruu: kǫrtstryǝ (Noorbeek, ... ), kǫrtštrø̄ (Nunhem), kǫrtštrø̄ǝ (Houthem), kǫtstrȳ (Bocholtz), kriemsel: kriǝmsǝl (Gruitrode), kriemselen: krēmsǝlǝ (Heythuysen), kriens: krens (Tegelen, ... ), kreŋs (America, ... ), krins (Baarlo, ... ), krēnš (Maasmechelen), krīns (Broekhuizen), kriensel: krenjsǝl (Meijel), krensǝl (Berbroek, ... ), kreŋsǝl (Tegelen), krinsǝl (Genk, ... ), krinšǝl (Herten), krēnsǝl (As, ... ), krēnšǝl (Elen), krīǝnsǝl (As, ... ), krienselaren: krēnsǝlārǝ (Bocholt), krienselen: krensǝlǝ (Achel, ... ), krinsǝlǝ (Eksel, ... ), krinšǝlǝ (Posterholt, ... ), krēnsǝlǝ (Baexem, ... ), krēnšǝlǝ (Boukoul, ... ), krienselenbocht: krēnsǝlǝboxt (Neeroeteren), krienselkoren: krensǝlkō.rǝ(n) (Berverlo, ... ), krensǝlkōrǝn (Heppen, ... ), krensǝlkǫu̯.rǝ (Zonhoven), krinsǝlkūǝ.rǝ (Genk), krēnsǝlkurǝ (Neeroeteren), krēnsǝlkōrǝ (Heythuysen, ... ), krēnsǝlkűǝrǝ (Bree, ... ), kriensels: krinsǝls (Baarlo, ... ), krēnsǝls (Ellikom), krienselweit: krēnšǝlwęi̯t (Maasniel), kriensen: krensǝ (Donk, ... ), krinsǝ (Alsemberg, ... ), krienskoren: krinskōrǝ (Linkhout), krientselkaf: krentsǝlkāf (Beringen), krieselingen: krisǝleŋǝ (Walsbets), krietsel: kretsǝl (Munsterbilzen), krietselkoren: kretsǝlkōrǝn (Heusden, ... ), kromstrooi: krompstrōi̯ (Leuken), kromstruu: krompstryi̯ (Opglabbeek), kromwissen: krompwesǝ (Baexem), licht koren: lix korǝn (Kuringen), orten: dø̄rtǝ (Gutschoven), ørtǝ (Gutschoven, ... ), ǫrtǝ (Echt, ... ), overkaf: jyø.vǝrkǭf (s-Herenelderen), jø̄.vǝrkǭf (Hoeselt), yø̜.vǝrkǭf (Val-Meer), ø̄vǝrkāf (Q014p  [Urmond]  ), īę.vǝrkǭf (Grote-Spouwen, ... ), rauwding: ruu̯deŋk (Baexem, ... ), rauwsel: rauwsel (Helden), rijzeling: rijzeling (Gelinden, ... ), ręi̯zǝleŋ (Wellen), schaute (du.): šōtǝr (Eynatten), scheidgoed: šē.t˲gūt (Bilzen, ... ), šē.t˲gűt (Mopertingen), šē̜.t˲gūt (Heesveld-Eik), šęi̯.t˲gōt (Boorsem, ... ), šęi̯.t˲gōǝt (Lanklaar), šīǝt˲gōt (Gellik), scheigoed: skęi̯gūt (Gelinden, ... ), sxēgūt (Godschei, ... ), sxēi̯gūt (Stevoort), sxęi̯gut (Alken, ... ), sxęi̯guu̯t (Berlingen, ... ), sxęi̯gūt (Aalst, ... ), šē.gūt (Romershoven, ... ), šē.gūu̯t (Overrepen, ... ), šē.gǫu̯t (Vliermaal, ... ), šęi̯guu̯t (Broekom, ... ), šęi̯gūt (Berg  [(onkruidzaad en klein graan dat ertussen zit)]  , ... ), šęi̯gǫu̯t (Wintershoven), scheigraan: scheigraan (Engelmanshoven), sxēgrɛn (Ulbeek), šēi̯grēn (Sluizen), stopjes: štø̜pkǝs (Sittard), struifsel: struifsel (Oost-Maarland), topjes: (van de aren)  tepkǝs (Diepenbeek), uitkemsel: utkømsǝl (Stokkem), uitreeksel: ūtrē̜ksǝl (Panningen), uitscheidsel: ǫu̯tšętsǝl (Gelieren Bret), vernieperd koren: vernieperd koren (Stokrooie), vliesjes: vliskǝs (Paal), voederstrooi: vui̯ǝrstrui̯ (Melveren), zaadje(s): zaadje(s) (Hoepertingen), zyǝtjǝ (Borgloon, ... ), zȳdšǝ (Sint-Lambrechts-Herk), zø̄tšǝ (Berlingen, ... ), zōtjǝs (Oirsbeek), zōtšǝ (Diepenbeek), zaderij: zǫi̯ǝtǝręi̯ (Berg, ... ), zǫǝdǝręi̯ (Riksingen), zemelen: zēmǝlǝ (Tongeren), zemels: zęi̯mǝls (Sint-Truiden) Al hetgeen van het bijeengeveegde van de dorsvloer na het uitkammen overblijft, dat géén graankorrels is en dus daarvan gescheiden moet worden. Het is afval van graan, slechte, onvolgroeide korrels, kafsplinters, enz. Het is ook hetgeen door het wannen van het graan wordt gescheiden; zie ook de toelichting bij het lemma ''kaf'' (6.3.3). Doorgaans wordt onder de benamingen die in dit lemma samengebracht zijn verstaan al hetgeen grover is dan kaf, maar fijner dan stro; "kaf" is dan ook in een apart lemma ondergebracht. Onder spikken (of het enkelvoud: spik) verstaat men daarentegen doorgaans, en zeker in het Truierlands waar het naast scheigoed met de meer algemene betekenis voorkomt, de vlimmetjes rond de korrels, ofwel het (onvolgroeide) graan met het kaf er nog omheen, dat dus niet heeft losgelaten bij het dorsen. Deze spikken worden dan als varkensvoer gekookt. Ze zijn als een apart lemma opgevoerd, zie lemma ''spikken'' (6.1.31). Ook bij het type rauwding wordt opgemerkt dat dit "aan vee wordt gevoederd". De meervouden in dit lemma zijn op de vatten als verzamelnamen; in de opgegeven plaatsen komt de enkelvoudsvorm niet voor.' [N 14, 31 en 36; JG 1a, 1b, 2c; L 36, 64; L 48, 16; Lu 2, 16; monogr.] I-4
graanhok, stuik, mandel anderhalf: oŋǝr`auf (Eisden), bok: bok (Berg, ... ), bǫ.k (Herstappe, ... ), bǫk (Aalst, ... ), bokje: bø̜.kskǝ (Maasmechelen), gast: gās (Afferden, ... ), gāst (Afferden, ... ), gęs (Lanklaar, ... ), gǭs (Helden), (mv)  gɛ̄st (Merselo, ... ), haag: hǭx (Hopmaal  [(vroeger)]  ), hoop: hup (Hasselt, ... ), huǝp (Achel, ... ), hyǝp (Arcen), hø̄p (Neer), hāp (Baexem, ... ), hō.p (Diepenbeek  [(gezegd bij het laden)]  , ... ), hōf (Bocholtz, ... ), hōp (Broeksittard, ... ), hūp (Godschei, ... ), hǫu̯.p (As, ... ), hǫu̯i̯.p (Beek, ... ), hǫu̯p (Alken, ... ), hǭu̯p (Boukoul, ... ), ø̜̄ǝp (Dorne), ūp (Sint-Truiden), ǫu̯.p (Boorsem, ... ), hopper: hǫpǝl (Berlingen), hǫpǝr (Bree), huisje: hyskǝ (Mook), huister: hō.stǝr (Vlijtingen), hukkel: hygǝl (Eynatten), kas: ka.s (s-Gravenvoeren), kas (Amby, ... ), kast (Bocholtz, ... ), mandel: ma.ndǝl (Berbroek, ... ), ma.ntǝl (Hasselt, ... ), mantǝl (Halen, ... ), mā.ndǝl (Borgloon, ... ), mā.ntǝl (Alken, ... ), māndǝl (Aalst, ... ), māntǝl (Engelmanshoven, ... ), mandelhoop: mantǝlhup (Stokrooie), mijt: mīt (Blerick, ... ), opper: ø̜pǝr (Hout-Blerick  [(vroeger)]  , ... ), ǫpǝr (Houthalen, ... ), ɛpǝrt (Zutendaal), stuik: stuik (Kleine-Spouwen), stø̜̄.k (Hasselt), stø̜̄k (Kwaadmechelen, ... ), stø̜i̯k (Heppen), stō.k (Eigenbilzen, ... ), stǫu̯k (Berverlo, ... ), stǫu̯ǝk (Werm), vierbok: vērbok (Leut), vim: vem (Wanssum), vlaamse mandel: vlǭmsǝ māndǝl (Sint-Truiden) Algemene term voor een groepje tegen elkaar staande gebonden schoven in het veld, of, indien gespecificeerd opgegeven, hier het roggehok; haver- en boekweithok zijn aparte lemma''s geworden. Het aantal schoven dat in een hok zit, verschilt per gewas en ook van streek tot streek in Limburg. Goossens 1963, 126-158 geeft een uitvoerige, ook volkskundige, beschrijving van de verschillende soorten hokken en van de verspreiding daarvan over de provincie Belgisch Limburg. De invloed van de bouwwijze van het hok op de naamgeving ervan is er overigens niet evident. De variant mantel kan wel beschouwd worden als een volksetymologie bij mandel. Zie afbeelding 7. [N 15, 30a, 30c, 30d en 31; JG 1a, 1b, 1d, 2c; Goossens 1963, krt. 32; A 10, 16; A 23, 16; L 38, 34a; L 48, 34.1; Lu 1, 16.1; Lu 2, 34.1; Gwn 7, 6; monogr.] I-4